იხილეთ წყარო გვერდისთვის სუ-25

{{რჩეული/2.0}}{|{{ინფოდაფა თვითმფრინავი დასაწყისი
 |სახელი = სუ-25
 |სურათი = ფაილი:Su-25KM.jpg 
 |წარწერა = საქართველოს საჰაერო ძალების '''სუ-25КМ'''  „სკორპიონი“
}}{{ინფოდაფა თვითმფრინავი ტიპი
 |ტიპი = [[მოიერიშე]]
 |ეროვნული მწარმოებელი = [[სსრკ]]
 |შემქმნელი = [[სუხოის საკონსტრუქტორო ბიურო|სუხოი]]
 |კონსტრუქტორი =
 |პირველი გაფრენა = [[22 თებერვალი]] [[1975]]
 |წარდგენა = [[1981]]
 |შეიარაღებიდან მოხსნა =
 |წარმოების წელი = [[1978]] - დღემდე
 |წარმოების რაოდენობა = 1,024
 |სტატუსი = აქტიური გამოყენება
 |ერთეულის ღირებულება = US$11 მილიონი
 |ძირითადი მომხმარებლები ={{flagicon|RUS}} [[რუსეთის სამხედრო-საჰაერო ძალები|რუსეთის სსძ]]<br />{{flagicon|ბელარუსი}} [[ბელარუსის სამხედრო-საჰაერო ძალები|ბელარუსის სსძ]]<br />{{flagicon|UKR}} [[უკრაინის სამხედრო-საჰაერო ძალები|უკრაინის სსძ]]<br />{{flagicon|ჩრდილოეთი კორეა}} [[კორეის სახალხო არმიის სამხედრო-საჰაერო ძალები|კორეის სახალხო არმიის სსძ]]
 |გაუმჯობესებული =
 |ვარიანტები = [[სუ-28]]
}}
|}
'''სუ-25''' ([[ჩრდილოეთ ატლანტიკის ხელშეკრულების ორგანიზაცია|ნატოს]]  კლასიფიკაციით „'''Frogfoot'''“) —  ერთადგილიანი რეაქტიული თვითმფრინავი ორი ძრავით, რომელიც შეიქმნა [[სსრკ]]-ში [[სუხოის საკონსტრუქტორო ბიურო]]ში. მისი შექმნის უმთავრესი მიზანი და დანიშნულება იყო საბჭოთა ქვეითი ჯარებისათვის საჰაერო მხარდაჭერა. პროტოტიპის პირველი გაფრენა განხორციელდა [[1975]] წლის [[22 თებერვალი|22 თებერვალს]]. თვითმფრინავის გამოცდის შემდეგ [[1978]] წელს, დაიწყო მისი სერიული წარმოება [[თბილისის საავიაციო ქარხანა]]ში [[საქართველოს სსრ]]-ში.

სუ-25, თავისი არსებობის 25 წლის მანძილზე, მრავალი საჰაერო ომის თვითმხილველი გახდა. მას აქტიურად იყენებდნენ [[საბჭოთა კავშირის ომი ავღანეთში|ავღანეთის ომში]] მოჯაჰედების წინააღმდეგ ბრძოლაში. სუ-25-ებს იყენებდა [[ერაყის სამხედრო-საჰაერო ძალები]] [[1980]]-[[1988]] წლებში ირანის წინააღმდეგ [[ირან-ერაყის ომი|ირან-ერაყის ომში]]. [[1993]] წელს [[აფხაზეთის ომი]]ს დროს აფხაზი სეპარატისტები რუსეთის დახმარებით სუ-25-ებს იყენებდნენ ქართველების წინააღმდეგ.<ref>[http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,979327,00.html „სოხუმის აღება“] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130813082213/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,979327,00.html |date=2013-08-13 }}. ''[[ტაიმი (ჟურნალი)|ჟურნალი „ტაიმი“]]'', [[4 ოქტომბერი]], [[1993]].</ref> რვა წლის შემდეგ სუ-25-ებს აქტიურად იყენებს [[მაკედონიის სამხედრო-საჰაერო ძალები]] ალბანელი აჯანყებულების წინააღმდეგ [[2001]] წლის [[მაკედონიის კონფლიქტი 2001|მაკედონიის კონფლიქტი]]ს დროს, ხოლო [[2008]] წელს კი საქართველო და რუსეთი იყენებდნენ  სუ-25-ებს [[რუსეთ-საქართველოს ომი (2008)|რუსეთ-საქართველოს ომში]].<ref name="gewarplanes">[http://www.interfax.com/3/417133/news.aspx „ჩრდ. ოსეთის პრეზიდენტი: ქართული თვითმფრინავები ბომბავენ ჰუმანიტარული დახამრების კონვოის სამხრეთ ოსეთისთვის“.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090616174320/http://www.interfax.com/3/417133/news.aspx |date=2009-06-16 }} [[ინტერფაქსი]], [[8 აგვისტო]], [[2008]]. წაკითხულია: [[8 აგვისტო]], [[2008]].</ref>

== განვითარება ==

[[1968]] წლის დასაწყისში [[სსრკ]]-ის თავდაცვის სამინისტრომ გადაწყვიტა შეემუშავებინა სპეციალიზებული დაჯავშნული [[მოიერიშე]] თვითმფრინავი, რომელიც საბჭოთა ქვეითი ჯარის საჰაერო მხარდაჭერას უზრუნველყოფდა. ამ თვითმფრინავის შექმნის იდეა გაჩნდა [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს და ადგილობრივი ომების ([[1950]]-[[1960|60]] წწ.) დროინდელი მხარდამჭერი მოიერიშე თვითმფრინავების ანალიზის შემდეგ.<ref name="Development">Gordon and Dawes 2004, p. 6-7.</ref> იმდროინდელი საბჭოთა გამანადგურებელ-ბომბდამშენები ([[სუ-7]], [[სუ-17]], [[მიგ-21]] და [[მიგ-23]]) ვერ აკმაყოფილებდა ძირითად მოთხოვნას საჰაერო თავდაცვისათვის. თვითმფრინავებს გააჩნდა რამდენიმე ნაკლი, კერძოდ არსებული ჯავშანი ვერ უზრუნველყოფდა თვითმფრინავის სასიცოცხლო მნიშვნელობის ნაწილების დაცვას. ასევე, მათი ფრენის მაღალი სიჩქარე მფრინავს ხელს უშლიდა მიზანთან ვიზუალურ კონტაქტში. ამ პრობლემების მხედველობაში მიღების შემდეგ [[პავლე სუხოი]]მ და [[სუხოის საკონსტრუქტორო ბიურო]]მ მოკლე ვადებში დაიწყეს აღნიშნულ პროექტზე მუშაობა, თავდაცვის სამინისტროსა და საავიაციო მრეწველობის სამინისტროსთან ერთად.<ref>Gordon and Dawes 2004, p. 8.</ref>

[[ფაილი:Su-25artistconcept.jpg|left|thumb|სუ-25 მხატვრული ნიმუში]]

[[1969]] წლის [[მარტი|მარტში]] [[საბჭოთა კავშირის სამხედრო-საჰაერო ძალები|საბჭოთა კავშირის სამხედრო-საჰაერო ძალებმა]] გამოაცხადა კონკურსი ახალი [[თვითმფრინავი]]ს შესაქმნელად. კონკურსში მონაწილეობას იღებდნენ: [[სუხოის საკონსტრუქტორო ბიურო]], [[იაკოვლევის საკონსტრუქტორო ბიურო]], [[ილიუშინის საკონსტრუქტორო ბიურო]] და [[მიქოიანის საკონსტრუქტორო ბიურო]]. სუხოიმ თავის პროექტ „'''Т-8'''“-ზე მუშაობა დაასრულა [[1968]] წლის ბოლოს და [[1972]] წლის [[იანვარი|იანვარში]] შეუდგა პირველ საცდელ ნიმუშებზე ('''Т8-1''' და '''Т8-2''') მუშაობას. „Т8-1“ კორპუსზე მუშაობა დასრულდა [[1974]] წლის [[9 მაისი]]ს დღესასწაულისთვის. მიუხედავად ამისა, მას პირველი გაფრენა [[1975]] წლის [[22 თებერვალი|22 თებერვლამდე]] არ განუხორციელებია. საბჭოთა საჰაერო ძალების კონკურსში სუ-25-მა აჯობა თავის მთავარ კონკურენტ [[ილ-102]]-ს.

„Т8-1“ და „Т8-2“ საცდელი ნიმუშების გაუმჯობესებაზე მუშაობის დროს, სუხოის საკონსტრუქტორო ბიურომ წამოაყენა წინადადება სუ-25-ების ნაწილის აწყობა დაწყებულიყო [[თბილისი]]ს 31-ე ქარხანაში, [[საქართველოს სსრ]]-ში, რომელიც იმ დროისათვის წარმოადგენდა [[მიგ-21|მიგ-21УМ]]-ის მთავარ საწარმოო ბაზას. ხანგრძლივი მოლაპარაკებებისა და საბჭოთა სამინისტროების ყველა სტადიაზე სახელმწიფო გამოცდის გავლის შემდეგ სუ-25-ს თბილისში წარმოებაზე ნებართვა გაიცა. წარმოება [[1978]] წელს დაიწყო.

[[1980]]-იანების ბოლოს და [[1990]]-იანების დასაწყისში გამოჩნდა სუ-25 რამდენიმე ვარიანტი, მათ შორის მოდერნიზებული და სპეციალური დანიშნულებისთვის განკუთვნილი ვერსიები. ყველაზე მნიშვნელოვანი პროექტებია ორადგილიანი სავარჯიშო სუ-25УБ, ბუქსირებადი ვარიანტი სუ-25БМ და ტანკსაწინააღმდეგო მოდელი სუ-25Т. ამათ გარდა საქართველოსა და ებრაული ფირმა ელბიტის მიერ შეიქმნა საცდელი მოდელი სუ-25КМ, მაგრამ ჯერჯერობით ამ ვარიანტს დიდი კომერციული წარმატება არ მოუტანია. სუ-25 ერთადერთი დაჯავშნული თვითმფრინავია, რომელიც დღესაც იწარმოება.<ref>2007 წლის მონაცემებით.</ref>

[[რუსეთის სამხედრო-საჰაერო ძალები|რუსეთის სამხედრო-საჰაერო ძალებს]] გააჩნია ყველაზე დიდი რაოდენობით სუ-25-ები და გეგმავენ მათ მოდერნიზირებას სუ-25СМ-მდე. აღნიშნულ პროექტზე მუშაობა [[2007]] წელს შენელდა ფინანსების უკმარისობის გამო.

== დიზაინი ==

[[სურათი:Su-25.jpg|right|thumb|200px|სუ-25 კუბინკის ავიაბაზაზე]]

[[სურათი:RusSu-25.jpg|right|thumb|200px|რუსეთის სუ-25 ფრენისას]]

სუ-25 გააჩნია ნორმალურ აეროდინამიულად განლაგებული ტრაპეციული ფრთები და ჩვეულებრივი საჭე. კორპუსის შემადგენლობაში გამოიყენება რამდენიმე ტიპის ლითონი: 60% ალუმინი, 19% ფოლადი, 13.5% ტიტანი, 2% მაგნიუმის შენადნობი და 5.5% სხვადასხვა ლითონები.<ref name="Design2">Gordon and Dawes 2004, pp. 73–75.</ref>

===კაბინა===

მფრინავი თვითმფრინავს მართავს ცენტრალური გადამრთველით და მარცხენა ხელის დროსელით. მფრინავი ზის [[კატაპულტირება]]დ სავარძელში ([[სუ-27]] მსგავსი) და გააჩნია ფრენის სტანდარტული ინსტრუმენტები. კაბინის უკან განთავსებულია 6 მმ სისქის [[ფოლადი]]ს [[ჩაფხუტი]]. კაბინას გააჩნია ჩაღრმავებული ფორმის ჩატანებული ერთმანეთზე მიდუღებული [[ტიტანი]]ს ფენები. კატაპულტირებადი სავარძლისთვის განკუთვნილი გიდის რელსები დამონტაჟებულია კაბინის უკანა კედელზე.

მფრინავი კაბინაში ზის დაბლა და დაცულია გვერდებიდან დამცავი მექანიზმებით. უკეთესი დაცულობის გამო მფრინავის ხილვადობა შეზღუდულია. უკან ხედვა ძლიერ შეზღუდულია, თუმცა მისი კომპენსირებისათვის მაღლა დაყენებულია [[პერიოსკოპი]]. სამართავი კაბინა მოძველებულია, რომელსაც არ გააჩნია სენსორული ინდიკატორიც კი საქარე მინაზე.<ref name="Goebel">Goebel, Greg. [http://www.vectorsite.net/avsu25.html სუხოი სუ-25 „Frogfoot“.] vectorsite.net, [[1 სექტემბერი]], [[2007]].</ref>

იარაღი კაბინის ქვემოთ განყოფილებაში კაბინის ძირზე არის დაკიდული. ჰაერგაუმტარი საავიაციო განყოფილება მდებარეობს კაბინის უკან და წინა საწვავის ავზის წინ. კაბინის უკანა ნაწილის მარცხენა მხარეს დამონტაჟებულია კიბე, რომელიც უზრუნველყოფს კაბინაში მოხვედრას. ცხვირი აღჭურვილია ორი განმასხვავებელი გადამცემით.

===ფრთები და ფიუზელაჟი===

სუ-25-ს ყველა ვერსიას გააჩნია ლითონის თავისუფლადმატარებელი ფრთები, მაღალი პროპორციები და მოწყობილობების მაღალი ტვირთამწეობა. ფრთა შედგება ორი სექციისგან, რომლებიც ფიუზელაჟთან ერთად ქმნის ერთ მთლიან ერთეულს. აეროდინამიური მუხრუჭები განთავსებულია ფრთების წვეროებში. აგრეთვე თითოეულ ფრთას გააჩნია 5-5 იარაღის საკიდი და ელერონი.

===სამართავი მოწყობილობა===
[[ფაილი:Su-25 Nose view - Le Bourget.JPEG|thumb|right|200px|სუ-25-ს ცხვირი]]
სუ-25-ს ადრინდელი ვერსიები აღჭურვილი იყო ორი '''Р95Ш''' ტიპის ტურბორეაქტიული ძრავით, რომელიც განთავსებული იყო [[ფიუზელაჟი]]ს კუდის ნაწილის ორივე მხარეს ცალკეულ განყოფილებებში. ძრავები და მის გარშემო მდებარე ფიუზელაჟის სტრუქტურები ცივდება ჰაერით, რომელიც მიეწოდება სპეციალური საჰაერო ხვრელებით. [[დრენაჟი|სადრენაჟო სისტემა]] აგროვებს [[ნავთობი|ნავთობს]], ჰიდრავლიკური სითხის ნარჩენებს და საწვავს ძრავებიდან გაფრენის ან წარუმატებელი სტარტის შემდეგ. მართვის სისტემის საშუალებით თითოეულ ძრავას შეუძლია დამოუკიდებლად მუშაობა. თვითმფრინავის ბოლო ვერსიები (სუ-25Т და სუ-25ТМ) აღჭურვილია გაუმჯობესებული '''Р-195''' ტიპის ძრავებით.

== ექსპლუატაციის ისტორია ==

===საბჭოთა კავშირის ომი ავღანეთში (1979-89)===

[[1981]] წლის [[19 ივლისი|19 ივლისს]] დასავლეთ [[ავღანეთი]]ს ავიაბაზა შინდარდზე განთავსდა მე-200 საჰაერო-დამრტყმელი ესკადრილია. ეს იყო პირველი სუ-25-ები ამ ქვეყნის ტერიტორიაზე. მათი მთავარი მიზანი იყო საჰაერო დარტყმების გამხორციელება მთებში დამალული ავღანელი აჯანყებული სამხედრო ძალებისთვის.

ავღანეთში საბჭოთა ომის განმავლობაში სუ-25-დან გაშვებული იქნა დაახლოებით 139 ცალი ყველანაირი ტიპის მართვადი რაკეტა [[მოჯაჰედები]]ს თავშესაფრების მიმართულებით. ომის დაწყებიდან (1981 წელი), მისი დასასრულისთვის ([[1989]] წელი) სამხედრო ოპერაციებში სულ 21 თვითმფრინავი იქნა დაკარგული.

===ირან-ერაყის ომი (1980-88)===
{{მთავარი|ირან-ერაყის ომი}}

სუ-25 გამოყენებულ იქნა [[1980]]-[[1988]] წწ. ირან-ერაყის ომშიც. ომის დროს [[ერაყის სამხედრო-საჰაერო ძალები]] აქტიურად იყენებდა სუ-25-ებს სხვადასხვა საჰაერო ამოცანებისთვის. ერთ-ერთი ინციდენტის დროს ირანული საზენიტო კომპლექსის რაკეტა მოხვდა ერაყის სუ-25-ს, მაგრამ მფრინავმა კატაპულტირება მოასწრო. ეს [[ირანი]]ს მიერ ერაყის სუ-25-ის დაზიანების ერთადერთი შემთხვევა იყო.

===სპარსეთის ყურის ომი (1991)===
{{მთავარი|სპარსეთის ყურის ომი (1990-1991)}}

[[სპარსეთის ყურე]]ში ომის დროს (ოპერაცია „უდაბნოს ქარიშხალი“) კოალიციის ძალებს უდიდესი უპირატესობა ჰქონდათ. [[1991]] წლის [[25 იანვარი|25 იანვარს]] [[ერაყის სამხედრო-საჰაერო ძალები]]ს კუთვნილი 7 სუ-25 გაიქცა ერაყიდან და დაეშვნენ ირანში.

1991 წლის [[6 თებერვალი|6 თებერვლის]] საღამოს [[აშშ-ის სამხედრო-საჰაერო ძალები]]ს ორმა [[F-15|F-15C]] დაიჭირა ერაყის [[მიგ-21]] და რამდენიმე სუ-25. ოთხივე ერაყული თვითმფრინავი დაცხრილულ იქნა. ეს იყო ერთადერთი შემთხვევა, ერაყის სუ-25-ების საჰაერო ბრძოლაში ჩაბმისა.

===ეთიოპია-ერიტრეის ომი (1998-2000)===

სუ-25-ები გამოიყენებოდა [[ეთიოპიის სამხედრო-საჰაერო ძალები]]ს მიერ. [[2000]] წლის [[15 მაისი|15 მაისს]] [[ეთიოპია|ეთიოპიის]] კუთვნილი სუ-25 დააზიანა [[ერიტრეა|ერიტრეის]] [[მიგ-29]]-მ, რასაც ემსხვერპლა მფრინავის სიცოცხლე.

===მაკედონიის კონფლიქტი (2001)===
{{მთავარი|მაკედონიის კონფლიქტი (2001)}}

სუ-25 იყენებდა [[მაკედონიის სამხედრო-საჰაერო ძალები]] [[2001]] წლის მაკედონიის კონფლიქტის დროს ალბანელი სეპარატისტების წინააღმდეგ. 2001 წლის [[24 ივნისი]]დან თვითმფრინავმა განახორციელა მრავალჯერადი თავდასხმა სეპარატისტების პოზიციებზე. ყველაზე წარმატებული ოპერაცია განხორციელდა 2001 წლის [[10 აგვისტო]]ს სოფელ [[რადუშა]]ში, როდესაც სუ-25 თავს დაესხა ალბანელ მებრძოლებს, რომლებმაც ორი დღით ადრე ჩასაფრება მოუწყეს [[მაკედონიელები|მაკედონიელ]] სამხედროებს და 16 კაცი მოკლეს.

===კოტ-დ’ივუარ-საფრანგეთის ომი (2004)===

[[2004]] წლის [[6 ნოემბერი|6 ნოემბერს]] ადგილობრივი დროით 13:00-ზე. სულ მცირე ერთი [[კოტ-დ’ივუარი]]ს კუთვნილი სუ-25 თავს დაესხა საფრანგეთის სამშვიდობო ძალებს ქალაქ [[ბუაკე]]ში. ინციდენტის შედეგად დაიღუპა 9 და დაიჭრა 37 ფრანგი სამხედრო მოსამსახურე. ამის საპასუხოდ [[საფრანგეთის შეიარაღებული ძალები|საფრანგეთის შეირაღებულმა ძალებმა]] მიიღო შესაბამისი ზომები და თავს დაესხა [[იამუსუკრო]]ს აეროპორტს, სადაც გაანადგურეს [[კოტ-დ’ივუარის სამხედრო-საჰაერო ძალები]]ს კუთვნილი 2 ცალი სუ-25.

===რუსეთ-საქართველოს ომი (2008)===
{{მთავარი|რუსეთ-საქართველოს ომი (2008)}}

[[2008]] წლის [[აგვისტო]]ში [[რუსეთ-საქართველოს ომი 2008|რუსეთ-საქართველოს ომის]] დროს დაუდგენელი რაოდენობის [[საქართველოს სამხედრო-საჰაერო ძალები]]ს კუთვნილი სუ-25-ები ბომბავდნენ მიზნებს [[სამხრეთ ოსეთი|სამხრეთ ოსეთში]], ხოლო მას შემდეგ რაც ე.წ. „სამხრეთ ოსეთის“ საჰაერო სივრცე დაიკავეს რუსულმა თვითმფრინავებმა, ქართულმა მხარემ ფრენები საერთოდ შეწყვიტა. [[რუსეთის სამხედრო-საჰაერო ძალები]]ს თვითმფრინავები [[სუ-24]]-ები და მცირე რაოდენობით სუ-25-ები კი განუწყვეტლივ ბომბავდნენ ქალაქ [[გორი|გორს]] და ყველა სამხედრო ბაზასა თუ აეროპორტს. [[საქართველო|ქართული მხარის]] ინფორმაციით აგვისტოს ომის დროს რუსეთმა დაკარგა 22 საფრენი აპარატი, მაგრამ [[რუსეთი|რუსულმა]] მხარემ დაადასტურა მხოლოდ სამი სუ-25-ის დაკარგვა. 2008 წლის [[აგვისტო]]ს დასაწყისში რუსული სუ-25-ები თავს დაესხა [[თბილისის საავიაციო ქარხანა]]ს და დაბომბა ქარხნის აეროდრომი.

== ვარიანტები ==

===სუ-25===
[[ფაილი:Su-25 early.JPEG|thumb|right|200px|საბჭოთა სუ-25 ფრენისას.]]

თვითმფრინავის ძირითადი ვერსიის წარმოება დაიწყო საბჭოთა საქართველოში თბილისის 31-ე ქარხანაში. [[1978]]-[[1989]] წლებში საქართველოში აეწყო 582 ერთადგილიანი '''სუ-25''', ამ მაჩვენებელში არ შედიოდა საექსპორტო პროგრამით გათვალისწინებული '''სუ-25К'''. ეს თვითმფრინავი წარმოადგენს [[რუსეთის სამხედრო-საჰაერო ძალები]]ს მთავარ ბირთვს. რუსეთის სუ-25-ების ფლოტი დღეისათვის უდიდესია მსოფლიოში.

თვითმფრინავს ექსპლუატაციის პერიოდში განცდილი აქვს მრავალი უბედური შემთხვევა გამოწვეული სისტემის გაუმართაობით. ამ ინციდენტების კვალდაკვალ აიკრძალა მისი მთავარი შეიარაღების '''С-24''' ტიპის რაკეტების გამოყენება. მის ნაცვლად შეიარაღებაზე მიიღო '''ФАБ-500''' ტიპის 500 კილოგრამიანი მსხვრევად-ფუგასური საავიაციო ჭურვები.

====სუ-25К====
სუ-25К ('''''К'''оммерческий'') საექსპორტო კომერციული ვარინტი შეიქმნა სუ-25-ის მთავარი მოდელის ბაზაზე. ეს მოდელი იწარმოებოდა აგრეთვე თბილისის 31-ე ქარხანაში. თვითმფრინავის ეს მოდელი [[საბჭოთა კავშირის სამხედრო-საჰაერო ძალები|საბჭოთა საჰაერო ძალების]] კუთვნილისგან განსხვავდებოდა კაბინის მცირე დეტალებით. სულ [[1984]]-1989 წლებში დაახლოებით 180 ცალი სუ-25К იქნა გამოშვებული.

===სუ-25УБ===
[[ფაილი:Su-25UB2.jpg|thumb|right|200px|რუსეთის სუ-25УБ.]]
[[1977]] წელს ააწყვეს პირველი '''სუ-25УБ''' ('''''У'''чебно-'''Б'''оевой''). მის პირველ საცდელ ნიმუშს '''Т-8УБ-1''' ეწოდა, რომელიც რეალიზებულ იქნა [[1985]] წლის [[ივლისი|ივლისში]]. ამავე წლის [[12 აგვისტო]]ს [[ულან-უდე]]ს ქარხნის აეროდრომზე განხორციელდა მისი პირველი გაფრენა. თვითმფრინავის მთავარი მიზანი იყო მფრინავებისთვის წვრთნის ჩატარება და კადეტების მომზადება საბჭოთა საჰაერო ძალების მფრინავთა სკოლისთვის.

[[1986]] წლის ბოლოსთვის ულან-უდეში აიწყო 25 ცალი სუ-25УБ, თუმცა მისი საბოლოო გამოცდები დასრულებული არ იყო და ამიტომ მისი დაშვება საბჭოთა კავშირის შეიარაღებაში ოფიციალურად არ მოხდა.

====სუ-25УБК====
[[ფაილი:Su-25UBK.jpg|thumb|right|200px|ბულგარეთის სუ-25УБК ფრენისას.]]
[[1986]]-[[1989]] წლებში სუ-25УБ მშენებლობის პარალელურად ულან-უდეს ქარხანაში მუშაობენ მისი კომერციული ვარიანტის '''სუ-25УБК''' ('''''У'''чебно-'''Б'''оевой'' '''''К'''оммерческий'') შექმნაზე, რომელიც განკუთვნილი იყო იმ ქვეყნებში საექსპორტოდ რომლებმაც მიიღეს სუ-25К.

====სუ-25УТГ====
[[ფაილი:Su25utg-3.jpg|thumb|right|200px|რუსეთის სუ-25УТГ]]
'''სუ-25УТГ''' ('''''У'''чебно-'''Т'''ренировочный с '''Г'''аком'') წარმოადგენს სუ-25УБ ვარიანტს, რომლის შექმნის მთავარი მიზანი მფრინავებისათვის ავიამზიდიდან აფრენა-დაფრენის შესწავლა გახდა. [[1988]] წელს შედგა მისი პირველი გაფრენა და ამასთან ერთად გამოუშვეს 10 ცალი სუ-25УТГ. [[1991]] წლის შემდეგ რუსეთის შეირაღებაზე დარჩა მხოლოდ ნახევარი, რომელსაც იყენებდა ერთადერთი ავიამზიდი „ადმირალი კუზნეცოვი“. თვითმფრინავების ასეთი მცირე რაოდენობა არ იყო საკმარისი მფრინავების სრულად მოსამზადებლად, ამიტომ მათ დიდი რაოდენობით სუ-25УБ გადააკეთეს სუ-25УТГ და ეწოდათ '''სუ-25УБП''' ('''''У'''чебно-'''Б'''оевой  '''П'''алубный'') რაც მიუთითებდა მათ სამხედრო-საზღვაო კუთვნილებაზე. დაახლოებით 10 თვითმფრინავი ამჟამადაც რუსეთის ფლოტის ექსპლუატაციაშია როგორც 279-ე სამხედრო-საზღვაო პოლკის ავიაციის ნაწილი.

===სუ-25БМ===
'''სუ-25БМ''' ('''''Б'''уксировщик '''М'''ишеней'') წარმოადგენს სუ-25-ის ვარიანტს, რომლის განვითარებაც [[1986]] წელს დაიწყო. საცდელი ნიმუშის  სახელად '''Т-8БМ1''' გაფრენა პირველად [[თბილისი|თბილისში]] [[1990]] წლის [[22 მარტი|22 მარტს]] შედგა და გამოცდების შემდეგ თვითმფრინავი ჩაშვებულ იქნა სერიულ წარმოებაში.

სუ-25БМ-ის შექმნის მიზანი იყო მიწა-მიწა და მიწა-ჰაერის კლასის სამხედრო-საზღვაო სარაკეტო სისტემების თვითმფრინავის ბუქსირით ტრანსპორტირება პოლიგონზე. ეს ყოველივე მოქმედებაში მოყვანილი იქნა '''Р-195''' ტიპის ძრავისა და შორი მოქმედების სანავიგაციო სისტემა '''РСДН-10''' (დასავლური '''LORAN'''-ის სისტემის ანალოგი) დახმარებით.

===სუ-25Т===
[[ფაილი:Su-25SM.jpg|thumb|right|200px|რუსეთის სუ-25СМ]]

'''სუ-25Т''' ('''''Т'''анковый'') არის სპეციალური ტანკსაწინააღმდეგო ვერსია, რომლის ბრძოლისუნარიანობა წარმატებით იქნა გამოცდილი [[ჩეჩნეთი]]ს ომის დროს. მასში შეცვლილია რადიოტექნიკა, დამატებული არის '''„Шквал-ის“''' სისტემა, ლაზერული მანძილმზომი და ასევე თვითმფრინავის ცხვირში მიზნის მანიშნებელი (იგივე სისტემაა გამოყენებული '''Ка-50''' ტიპის ვერტმფრენში). „Шквал-ის“ ღამის ხედვის შესაძლებლობები შეზღუდულია. სუ-25Т აგრეთვე შუძლია მართვადი კამერით აღჭურვილი ბომბების '''КАБ-500Кр''' და '''Х-29Т''' ტიპის მართვადი კამერით აღჭურვილი მძიმე ტაქტკიური მიწა-ჰაერის კლასის რაკეტების
გამოყენება.

[[ფაილი:Su-25TM.jpg|thumb|right|200px|რუსეთის სუ-25ТМ.]]

სუ-25Т მეორე თაობაა '''სუ-25ТМ''' (აგრეთვე ცნობილი როგორც '''სუ-39'''), რომელშიც განვითარებულია სანავიგაციო და თავდასხმითი სისტემები და გააჩნია მაღალი გამძლეობა. თვითმფრინავში სუ-25 მსგავსად შენარჩუნებულია „Шквал-ის“ სისტემა და დამატებული აქვს '''„Копье“''' ტიპის რადარი, რომელიც გამოიყენება საჰაერო  და საზღვაო მიზნებისთვის. [[რუსეთის სამხედრო-საჰაერო ძალები|რუსეთის სამხედრო-საჰაერო ძალებმა]] ამჟამად ორივე ვერსიის თვითმფრინავი მცირე რაოდენობით მიიღო, ხოლო ამ თვითმფრინავებისთვის განკუთვნილი გაუმჯობესებული საავიაციო სისტემები გამოიყენეს '''სუ-25СМ'''-ში.

===სუ-25КМ===
[[ფაილი:HPIM4093.jpg|thumb|right|200px|საქართველოს სუ-25КМ "სკორპიონი".]]
'''სუ-25КМ''' ('''''К'''оммерческий '''М'''одернизированный'') მეტსახელად "სკორპიონი" წარმოადგენს სუ-25-ის მოდერნიზებულ ვარიანტს, რომლის წარმოებაც [[2001]] წელს დაიწყო. მწარმოებელია თბილისის საავიაციო ქარხანა პარტნიორ ებრაულ ფირმა [[ელბიტი|ელბიტთან]] ერთად. საცდელი მოდელის პირველი გაფრენა შედგა [[2001]] წელს თბილისში. სუ-25КМ თვითმფრინავები მთლიანად [[საქართველოს სამხედრო-საჰაერო ძალები]]ს შემადგენლობაშია.

თვითმფრინავი იყენებს სუ-25-ის სტანდარტულ კორპუსს დამატებული საავიაციო რადიოელექტრონიკით, შუშის კაბინით, ციფრული რუკის გენერატორით, კომპიუტერიზირებული იარაღის სისტემით და სხვ. მუშაობის ამაღლება მოიცავს ძალიან ზუსტ სანავიგაციო სისტემას, რომლის დახმარებითაც როგორც დღისით ისე ღამით და ნებისმიერ ამინდში შეუძლია დავალების შესრულება. ის ასევე სრულიად თავსებადია [[ნატო (ორგანიზაცია)|ნატოს]] სტანდარტებთან.

===სუ-28===
{{მთავარი|სუ-28}}
[[ფაილი:Su-25UT Frogfoot 01.JPEG|thumb|right|200px|სუ-28]]
'''სუ-28''' (აგრეთვე ცნობილი როგორც '''სუ-25УТ''' - '''''У'''чебно-'''Т'''ренировочный)'' მთავარი გაუმჯობესებული რეაქტიული სავარჯიშო თვითმფრინავია. ის აწყობილია სუ-25УБ ბაზაზე, როგორც სუხოის საკონსტრუქტორო ბიუროს კერძო ინიციატივა. '''სუ-28''' მსუბუქი საჰაერო ხომალდია შექმნილი [[ჩეხოსლოვაკია|ჩეხოსლოვაკური]] [[L-39|'''L-39''' ალბატროსი]]ს შესაცვლელად. სუ-25УБ-საგან განსხვავებით მას გააჩნია რამდენიმე ნაკლი, იარაღის მართვის სისტემაში, ჩამონტაჟებულ იარაღში, კორპუსის ჯავშანში და სხვ.

===სხვები===
* '''სუ-25Р''' ('''''Р'''азведчик'') – ტაქტიკური მზვერავი შემუშავებული [[1978]] წელს, მაგრამ მისი წარმოება არ დაწყებულა.
* '''სუ-25У3''' ('''''У'''чебный '''3'''-местний'') – აგრეთვე ცნობილი როგორც „Русская Тройка“, წარმოადგენს 3 ადგილიან სავარჯიშო თვითმფრინავს. [[1991]] წელს ფინანსების უკმარისობის გამო პროეტი შეჩერდა.
* '''სუ-25У''' ('''''У'''чебный'') – სუ-25-ის საწვრთნელი ვარიანტი წარმოებული საქართველოში [[1996]]-[[1998]] წლებში. სულ აწყობილ იქნა 3 თვითმფრინავი და ყველა [[საქართველოს სამხედრო-საჰაერო ძალები]]სთვის.

== ოპერატორები ==
[[Image:World operators of the Su-25.png|thumb|400px|სუ-25-ის სამხედრო ოპერატორები:
{{ლეგენდა|#1a00ff|მოქმედი ოპერატორები}}
{{ლეგენდა|#ed0017|ყოფილი ოპერატორები}}]]

;{{flag|ავღანეთი}}: [[1986]]-[[1990]] წლებში [[საბჭოთა კავშირი|საბჭოთა კავშირმა]] სუ-25-ები გადასცა ავღანეთის მთავრობას. სხვადასხვა წყაროს ინფორმაციით [[ავღანეთი]]ს სუ-25-ების რაოდენობა 12-დან 60-მდე მერყეობს. ავღანური სუ-25-ების ფაქტობრივი რაოდენობა დაუდგენელია. ბოლო დროს კოალიციური ძალების მიერ ჩატერებული ოპერაციებისას არ იქნა გამოვლენილი ავღანური სუ-25-ების ოპერაციის კვალი, რაც შესაძლებელს ხდის, რომ სუ-25-ები ქვეყანას ფაქტობრივად არასოდეს შეუძენია.

;{{flag|აზერბაიჯანი}} (29): აზერბაიჯანს სუ-25 საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ მემკვიდრეობით არ მიუღია, ერთადერთი თვითმფრინავი მიიღეს [[1992]] წლის [[აპრილი|აპრილში]] [[რუსეთის სამხედრო-საჰაერო ძალები]]ს დეზერტირი პილოტის დახმარებით. ამ ინციდენტის შემდეგ აზერბაიჯანმა შეიძინა სულ მცირე 5 ცალი სუ-25 და ერთი სუ-25 [[საქართველოს სამხედრო-საჰაერო ძალები]]ს დეზერტირისგან მიიღეს. სავარაუდოდ დანარჩენი თვითმფრინავები მოგვიანებით იქნა შეძენილი, რადგან [[2001]] წლის ინვენტარიზაციისას 3 თვითმფრინავი აღმოაჩნდა აზერბაიჯანს მიუხედავად [[მთიანი ყარაბაღის ომი|მთიანი ყარაბაღის ომში]] სომხეთთან ბრძოლისას დაკარგული 4 სუ-25-სა.

;{{flag|ანგოლა}}: [[1988]] წლის დასაწყისში სსრკ-სა და ანგოლას შორის გაფორმდა ხელშეკრულება რომელიც უზრუნველყოფდა ქვეყნისათვის სუ-25-ების მიწოდებას. ანგოლის საექსპორტო ხელშეკრულება ითვალისწინებდა 12 ერთადგილიან სუ-25К და 2 საწვრთნელ სუ-25УБК. მოგვიანებით ეს რიცხვი გაიზარდა სულ მცირე 3 ორადგილიანი სატრანსპორტო საშუალებით.

[[სურათი:BelarusSu-25K.jpg|right|thumb|200px|ბელარუსის სუ-25К]]

;{{flag|ბელარუსი}} (76): საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, ბელარუსი [[დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა თანამეგობრობა|დსთ]]-ს მეორე სახელმწიფოა რუსეთის შემდეგ რომელსაც სუ-25-ების მნიშვნელოვანი რაოდენობა აქვს. 70 ცალი სუ-25 და 6 ცალი სუ-25УБ [[2004]] წლისთვის თავმოყრილი იყო ლიდას ავიაბაზაზე.

[[სურათი:BulSu-25.jpg|right|thumb|200px|ბულგარეთის საჰაერო ძალების სუ-25К]]

;{{flag|ბულგარეთი}} (32): ბულგარეთი [[ვარშავის ხელშეკრულება|ვარშავის ხელშეკრულების]] მეორე წევრი ქვეყანა იყო რომელმაც [[1985]] წელს მიიღო სუ-25-ის პირველი ვარიანტები სუ-25К და სუ-25УБК. თვითმფრინავები განკუთვნილი იყო უკვე მოძველებული [[მიგ-17]]-ების ჩასანაცვლებლად, რომლებიც [[ბულგარეთის სამხედრო-საჰაერო ძალები]]ს მთავარ ნაწილს შეადგენდა. 2004 წლისთვის 20 სუ-25К და 3 სუ-25УБК განლაგებული იყო ბეზმერის ავიაბაზაზე.

;{{flag|გამბია}} (1): [[2008]] წლის მონაცემებით გამბიის შეიარაღებული ძალები ექსპლუატაციას უწევს ერთ სუ–25.

;{{flag|ეთიოპია}} (4): ორი სუ-25Т და ორი სავარჯიშო სუ-25УБК ჯერ კიდევ [[2000]] წლის პირველ მეოთხედში ჰყავდა ეთიოპიას. ზემოთაღნიშნული თვითმფრინავები მოხსნილი იყო რუსეთის შეიარაღებიდან, რის შემდეგაც ისინი გადაკეთებულ იქნენ [[ეთიოპიის სამხედრო-საჰაერო ძალები]]ს მოთხოვნის შესაბამისად. შეძენის შემდეგ ამ თვითმფრინავებს ეთიოპია იყენებდა სამხედრო ოპერაციებში [[ერიტრეა|ერიტრეის]] აჯანყებული ჯგუფების წინააღმდეგ.

;{{flag|ეკვატორული გვინეა}} (4): [[2005]] წელს 4 სუ-25, აქედან 2 სუ-25УБ შეიარაღებაზე მიიღო [[ეკვატორული გვინეის სამხედრო-საჰაერო ძალები|ეკვატორული გვინეის სამხედრო-საჰაერო ძალებმა]]. თვითმფრინავის მიმდინარე სტატუსი უცნობია.

;{{flag|ერიტრეა}} (6): სულ 6 ცალი სუ-25 მიიღო შეიარაღებაზე [[ერიტრეის სამხედრო-საჰაერო ძალები|ერიტრეის სამხედრო-საჰაერო ძალებმა]] [[2001]]-[[2006]] წწ.

;{{flag|თურქმენეთი}} (43): საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ ახლად შექმნილ თურქმენეთის დამოუკიდებელ რესპუბლიკას გადაეცა 46 ცალი სუ-25. თურქმენეთსა და საქართველოს შორის შეთანხმების თანახმად [[1999]] წელს ორმოცდახუთ თვითმფრინავს რესტავრაცია ჩაუტარდა თბილისის საავიაციო ქარხანაში როგორც მიწოდებული ბუნებრივი აირის საფასური. რის შემდეგაც თვითმფრინავები დაბრუნდა [[თურქმენეთის სამხედრო-საჰაერო ძალები|თურქმენეთის სამხედრო-საჰაერო ძალებში]]. რესტავრირებული თვითმფრინავები გადაიტანეს აკ-ტეპეს ავიაბაზაზე. [[2004]] წლის მონაცემების თანახმად ამ ბაზაზე 18 ექპლუატაციაში მყოფი სუ-25 ბაზირებდა.

;{{flag|ირანი}} (13): [[1991]] წლის [[21 იანვარი|21 იანვარს]] [[ერაყის სამხედრო-საჰაერო ძალები]]ს კუთვნილი 7 სუ-25 ერაყში მიმდინარე საომარი მოქმედებების გამო დროებითი უსაფრთხოების ზონის მოსაძებნად გაემართა [[ირანი]]ს მიმართულებით. ირანელთა აზრით ეს თვითმფრინავები საჩუქარი იყო მათი ძველი მოწინააღმდეგისგან და ისინი ხელში ჩაიგდეს, თუმცა სათადარიგო ნაწილების და დოკუმენტაციის არქონის გამო [[ირანის სამხედრო-საჰაერო ძალები|ირანის სამხედრო-საჰაერო ძალებს]] ისინი არასოდეს გამოუყენებია. ირანის ისლამური რევოლუციური დაცვის კორპუსის საჰაერო ძალებმა თავის ინვენტარს მიუმატა სულ მცირე 6 სუ-25.

;{{flag|კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკა}} (4): [[1999]] წლის ბოლოს თბილისის საავიაციო ქარხანამ კონტრაქტი გააფორმა კონგოს დემოკრატიულ რესპუბლიკასთან, რომელიც ითვალისწინებდა [[კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკის სამხედრო-საჰაერო ძალები]]სთვის 10 ცალი სუ-25К მიწოდებას. აღნიშნული კონტრაქტი შეფასებული იყო 6 მილიონ [[აშშ დოლარი|აშშ დოლარად]]. პირველი ოთხი თვითმფრინავი [[ან-124]]-ის ბორტზე 1999 წლის [[ნოემბერი|ნოემბერში]] ავიდა, ხოლო დანარჩენი 6 კი [[2000]] წლის [[იანვარი|იანვარში]] მიეწოდა.

;{{flag|პერუ}} (18): [[1998]] წლის ბოლოს პერუმ [[ბელარუსი]]სგან მიიღო რესტავრირებული 18 სუ-25. მიწოდება ითვალისწინებდა 10 ერთადგილიან და 8 ორადგილიან სავარჯიშო სუ-25УБ. თვითმფრინავები აწყობილი იყო სსრკ-ის დანგრევისას და წარმოადგენდა საბჭოთა სუ-25-ების ბოლო ვერსიას. 1998-[[2005]] წლებში სულ მცირე 25 მსუბუქ სატრანსპორტო [[კოკაინი]]თ დატვირთულ თვითმფრინავზე იქნა იერიში მიტანილი პერუს კუთვნილი სუ-25-ებით.

[[სურათი:Su-25Rus.jpg|right|thumb|200px|რუსეთის საჰაერო ძალების სუ-25 სპეციალური მარკირებით]]

;{{flag|რუსეთი}} (241): დღეისათვის რუსეთს სუ-25-ების შემცირებული ფლოტი გააჩნია. გამოყენებაში მყოფი მთავარი ვარიანტებია ერთადგილიანი სუ-25, ორადგილიანი სუ-25УБ და სუ-25БМ. ამათ გარდა [[რუსეთის სამხედრო-საჰაერო ძალები|რუსეთის სამხედრო-საჰაერო ძალებმა]] მიიღო მცირე რაოდენობით ტანკსაწინააღმდეგო სუ-25Т, რომლებიც წარმატებით გამოსცადეს [[ჩეჩნეთი|ჩეჩნეთის]] საომარი მოქმედებების დროს. სუ-25-ებს აგრეთვე იყენებს [[რუსეთის სამხედრო-საზღვაო ფლოტი]], რომლის შემადგენლობაშიცაა სტანდარტული სუ-25, სუ-25УБ და სუ-25УТГ. [[2008]] წლისათვის რუსეთის საჰაერო ძალების სამსახურში იყო 245 სუ-25.

;{{flag|საქართველო}} (9): სსრკ-ის დაშლის შემდეგ საქართველოს ფაქტობრივად არც ერთი თვითმფრინავი არ მიუღია. მხოლოდ რამდენიმე ერთეული ერთადგილიანი სუ-25 დარჩა ქარხანაში საქართველოს დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდეგ, რომლებიც [[საქართველოს სამხედრო-საჰაერო ძალები|საქართველოს სამხედრო-საჰაერო ძალებს]] გადაეცა. 2004 წლისთვის საქართველოს ჰყავდა 9 სუ-25. აქედან 8 სუ-25КМ (ისრაელის დახმარებით მოდერნიზებული სუ-25-ის ვერსია) და 1 სუ-25.

;{{flag|სომხეთი}} (16): საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ სომხეთს, ისევე როგორც აზერბაიჯანს, არ შეხვდა არც ერთი სუ-25, თუმცა 1991-1992 წლებში ყარაბაღის ომის დროს სომხეთმა არაოფიციალურად შეიძინა მცირე რაოდენობით თვითმფრინავები (11 ერთადგილიანი მანქანა და 4 სუ-25УБ).

;{{flag|სუდანი}} (4): [[31 დეკემბერი|31 დეკემბერს]] ქვეყნის დამოუკიდებლობის დღისადმი მიძღვნილ აღლუმზე [[სუდანის სამხედრო-საჰაერო ძალები|სუდანის სამხედრო-საჰაერო ძალებმა]] წარმოადგინეს ახალი სუ-25-ები.

;{{flag|უზბეკეთი}}: [[1990]] წლამდე [[საბჭოთა კავშირის სამხედრო-საჰაერო ძალები]]ს ექსპერიმენტული სასწავლო ცენტრი განთავსებული იყო უზბეკეთში ჩირჩიკის ავიაბაზაზე, რომელიც აღჭურვილი იყო დაახლოებით 20 სუ-25, სუ-25УБ და სუ-25БМ-ით. [[1991]] წელს სუ-25-ების მცირე რაოდენობა აგრეთვე განთავსებული იყო ჯიზაკის ავიაბაზაზე, მაგრამ 1991 წლის შემდეგ უზბეკეთში არსებული ყველა სუ-25 კონცენტრირებული იყო ჩირჩიკში. საბჭოთა კავშირის ნგრევის შემდეგ ყველა სუ-25 რომლებიც მდებარეობდა სუვერენული რესპუბლიკის ტერიტორიაზე ახალი მთავრობის საკუთრება გახდა.

[[სურათი:Ukr af su25.jpg|right|thumb|200px|უკრაინის სადემონსტრაციო სუ-25]]

;{{flag|უკრაინა}} (55): საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ უკრაინამ მიიღო 92 ცალი სხვადასხვა ვარიანტის სუ-25. ამჟამად [[უკრაინის სამხედრო-საჰაერო ძალები]] მართავს დაახლოებით 60 სუ-25, სუ-25УБ და სუ-25УТГ, რომელსაც ხელმძღვანელობენ 299-ე დამოუკიდებელი შემტევი პოლკი განლაგებული კულბაკინოს ბაზაზე ყირიმში და 456-ე შემტევი პოლკი განლაგებული ჩორტკივში. სხვადასხვა წყაროების თანახმად 30-მდე სუ-25 შენახულია 4070-ე სარეზერვო ბაზაზე.

;{{flag|ყაზახეთი}} (14): [[1995]] წლის დეკემბერში [[ყაზახეთის სამხედრო-საჰაერო ძალებ|ყაზახეთის სამხედრო-საჰაერო ძალებმა]] მიიღეს 12 ერთადგილიანი სუ-25 და 2 სავარჯიშო სუ-25УБ. ეს წარმოადგენდა კომპენსაციას სტრატეგიული ბომბდამშენების [[ტუ-95МС]]-ების დაბრუნებისათვის, რომელიც საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ დარჩა ყაზახეთის ტერიტორიაზე. ყაზახური სუ-25-ები განლაგებულია ქვეყნის სამხრეთში მდებარე ჩიმკენტის ავიაბაზაზე.

;{{flag|ჩადი}} (2): [[2008]] წლის შუა პერიოდში [[ჩადი|ჩადმა]] ხელშეკრულება გააფორმა [[უკრაინა]]სთან 6 ცალი სუ-25-ს შესყიდვაზე, მაგრამ 2008 წლის [[1 ნოემბერი|1 ნოემბრისთვის]] მხოლოდ 2 მათგანი მიიღო.

;{{flag|ჩრდილოეთი კორეა}} (40): ჩრდილოეთ კორეა პირველი [[აზია|აზიური]] ქვეყანა იყო, რომელმაც სუ-25 მიიღო. მოკლე პერიოდში [[1987]] წლის ბოლოდან [[1989]] წლამდე ჩრდილოეთ კორეამ შეიძინა სულ მცირე 32 ერთადგილიანი სუ-25К და 4 სუ-25УБК. თვითმფრინავები ბაზირებს [[ფხენიანი]]დან 80 კილომეტრში სონჩონის ავიაბაზაზე, რომელსაც გააჩნია უმთავრესად გამაგრებული ბუნებრივი ანგარი აღჭურვილი ჩვეულებრივი და ბირთვული რაკეტებისგან დასაცავად.

=== ყოფილი ოპერატორები ===

;{{flag|ერაყი}}: ირან-ერაყის ომის ადრეულ ეტაპზე ერაყი დაუახლოვდა საბჭოთა კავშირს თხოვნით მიეყიდა მისთვის მრავალფეროვანი სამხედრო შეიარაღება. შედეგად ერაყი გახდა პირველი ქვეყანა არაწევრი ვარშავის ხელშეკრულებისა, რომელმაც მიიღო სუ-25К და სუ-25УБК. ითვლება, რომ ერაყმა საერთო ჯამში მიიღო 73 სუ-25, საიდანაც 4 ცალი სავარჯიშო იყო. [[1998]] წლის [[იანვარი|იანვრისთვის]] ერაყი ჯერ კიდევ ფლობდა 12 ცალ სუ-25, საიდანაც 3 ცალი შემჩნეული იყო [[2002]] წელს დემონსტრაციაზე ბაღდადში. მიუხედავად ამისა [[აშშ]]-ის ერაყში შეჭრის შემდეგ თანდათანობით სუ-25-ები შეამცირეს.

[[სურათი:Сухој Су-25.jpg‎|right|thumb|200px|მაკედონიის სუ-25К]]

;{{flag|კოტ-დ’ივუარი}} (სპილოს ძვლის ნაპირი) (4): 9 ფრანგი ჯარისკაცი დაიღუპა და 23 დაიჭრა კოტ-დ’ივუარის კუთვნილი 2 სუ-25-ის მიერ ფრანგული პოზიციების დაბომბვისას. ამის საპასუხოდ ფრანგმა ჯარისკაცებმა [[იამუსუკრო]]ს ავიაბაზაზე მიწაზევე გაანადგურეს მათი სუ-25-ები.

;{{flag|მაკედონია}} (4): მაკედონიის რესპუბლიკამ [[2001]] წლის მაკედონიის კონფლიქტის შემდეგ შეიძინა 3 ერთადგილიანი სუ-25 და 1 სუ-25УБ. [[უკრაინა|უკრაინის]] ხელისუფლება მაკედონიას აწვდიდა უკრაინის სამხედრო-საჰაერო ძალების შეიარაღებიდან მოხსნილ  თვითმფრინავებს. [[2004]] წელს აღნიშნული თვითმფრინავები მოხსნეს მაკედონიის შეიარაღებიდან და [[2005]] წელს მიჰყიდეს [[საქართველო]]ს.

[[სურათი:Su-25-JH01.jpg|right|thumb|200px|ყოფილი ჩეხოსლოვაკიის სუ-25]]
;{{flag|სლოვაკეთი}}: [[სლოვაკეთის სამხედრო-საჰაერო ძალები|სლოვაკეთის სამხედრო-საჰაერო ძალებმა]] [[ჩეხოსლოვაკია|ჩეხოსლოვაკიის]] დაშლის შემდეგ მიიღეს 12 სუ-25К და 1 სუ-25УБК. თვითმფრინავები ბაზირებდნენ სლოვაკეთის 33-ე ავიაბაზაზე მალაკი-კუჩინაში. მოგვიანებით მიყიდული იქნა [[სომხეთი]]სათვის.

;{{flag|სსრკ}} : თვითმფრინავები გადაეცა მემკვიდრე ქვეყანას.

[[სურათი:CzechSu-25Ks.jpg|right|thumb|200px|ჩეხეთის სუ-25К]]

;{{flag|ჩეხეთი}}: ჩეხოსლოვაკიის დაშლის შემდეგ ჩეხეთის რესპუბლიკას ჰქონდა 24 სუ-25К და 1 სუ-25УБК. [[2000]] წლის დეკემბერში ჩეხური სუ-25 მოხსნილი იქნა შეიარაღებიდან და შესანახად გადაიტანეს პრეროვის სამხედრო ავიაბაზაზე.

;{{flag|ჩეხოსლოვაკია}}: თვითმფრინავები გადაცემულ იქნა მემკვიდრეებზე თანაფარდობით 2:1 [[ჩეხეთი]]ს სასარგებლოდ.

== ავარიები და ინციდენტები ==

*[[2006]] წლის [[დეკემბერი|დეკემბერში]] კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკის სამხედრო-საჰაერო ძალების კუთვნილი სუ-25К ჩვეულებრივი ბაზირების ადგილის შეცვლის დროს გაუჩინარდა. მისი ჩამოვარდნის კვალი ვერსად ვერ აღმოაჩინეს.
*[[კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკა|კონგოს]] სხვა სუ-25К-მ კატასტროფა განიცადა [[2007]] წელს ქალაქ კისანგალთან დამოუკიდებლობის დღისადმი მიძღვნილი ჩვენებისას, რასაც ემსხვერპლა მფრინავი. გამოძიებამ დაადგინა, რომ კატასტროფის მიზეზი ძრავის გაჩერება გახდა.
*[[2008]] წლის [[20 მარტი|20 მარტს]] რუსეთის სამხედრო-საჰაერო ძალების სუ-25 ჰაერში აფეთქდა, რასაც მფრინავის სიცოცხლე ემსხვერპლა. გამოიძებამ აჩვენა, რომ აფეთქების მიზეზი მოხვედრილი რაკეტა იყო რომელიც შემთხვევით გაუშვეს. უბედური შემთხვევის შემდეგ გამოძიების დასრულებამდე სუ-25-ების ფრენა დროებით შეჩერდა.

== ტექნიკური მახასიათებლები ==

[[სურათი:Suchoi Su-25 0801.png|400px|right]]
'''''ძირითადი მაჩვენებლები'''''

*'''ეკიპაჟი:''' ერთი კაცი 
*'''სიგრძე:''' 15.33 მ
*'''ფრთის გაქანი:''' 14.36 მ
*'''სიმაღლე:''' 4.80 მ
*'''ფრთის ფართობი:''' 30.1 მ<sup>2</sup>
*'''ცარიელის წონა:''' 10,740 კგ
*'''დატვირთულის წონა:''' 16,990 კგ
*'''მაქსიმალირი ასაფრენი წონა:''' 20,500 კგ
*'''ძრავის ტიპი:''' ТРД Р-195 
*'''ძრავების რაოდენობა:''' 2
*'''წნევა:''' 44.18 კგ/ძალა

'''''მოქმედება'''''

*'''მაქსიმალური სიჩქარე:''' 950 კმ/სთ
*'''საბრძოლო რადიუსი:''' 375 კმ
*'''პრაქტიკული ჭერი:''' 10,000 მ

'''''შეიარაღება'''''

* 1× 30 მმ-იანი ქვემეხი '''ГШ-30-2''', საბრძოლო კომპლექტი - 250
* თვითმფრინავის საბრძოლო დატვირთვა 11 საკიდზე 4,400 კგ-ია. მას შეუძლია ბორტზე ჰაერი-ჰაერი კლასის რაკეტების '''Р-3(АА-2)''' ან '''Р-60(АА-8)''' და ჰაერი-მიწა კლასის რაკეტების '''Х-25МЛ''', '''Х-29Л''' და  '''С-25Л''' აღება.

==სქოლიო==
{{სქოლიოს სია}}

== რესურსები ინტერნეტში ==
* [http://www.tam.ge/Geo/index.htm  თბილავიამშენის ოფიციალური საიტი] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110721030811/http://www.tam.ge/Geo/index.htm |date=2011-07-21 }}
* [http://www.uuaz.ru/production/su25ub/su25ub_about.html  ულან-უდეს საავიაციო ქარხნის საიტი] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090601112859/http://www.uuaz.ru/production/su25ub/su25ub_about.html |date=2009-06-01 }}
* [http://www.sukhoi.org/planes/military/su25k/ სუ-25К Sukhoi.org-ზე] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081222105040/http://www.sukhoi.org/planes/military/su25k/ |date=2008-12-22 }}
* [http://www.globalsecurity.org/military/world/russia/su-25.htm სუ-25 GlobalSecurity.org-ზე]
* [http://warfare.ru/rus/?lang=rus&catid=256&linkid=1611 სუ-25-ის ანალიზი რუსეთის შეიარაღებული ძალებში] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120503173333/http://warfare.ru/rus/?lang=rus&catid=256&linkid=1611 |date=2012-05-03 }}
* [http://www.airforce-technology.com/projects/su25/ სუ-25 Airforce-Technology.com-ზე]


{{სუხოის თვითმფრინავები}}

[[კატეგორია:სუხოის თვითმფრინავი]]
[[კატეგორია:საბრძოლო თვითმფრინავები]]