იხილეთ წყარო გვერდისთვის ფემინიზმი

[[ფაილი:Femen 1.jpg|thumb|upright|ფემინისტების ერთ-ერთი აქცია]]
[[ფაილი:venus symbol (heavy copper).svg|thumb|upright|ვენერას ასტროლოგიური სიმბოლო]]
'''ფემინიზმი''' ({{lang-la|femina — „ქალი“}}) — საზოგადოებრივი და პოლიტიკური მოძრაობა, რომლის მიზანია ქალთა უფლებების აღიარება და მათი გათანასწორება მამაკაცებთან ცხოვრების ყველა სფეროში, იქნება ეს სოციალური, პოლიტიკური, ეკონომიკური, კულტურული თუ სხვა.
	
ფემინიზმი მოიცავს [[სოციოლოგია|სოციოლოგიურ]] თეორიებს, [[პოლიტიკა|პოლიტიკურ]] და [[ფილოსოფია|ფილოსოფიურ]] მოძრაობებს, რომლებიც ეხება ქალთა მდგომარეობას სოციალურ, პოლიტიკურ და ეკონომიკურ კონტექსტში.

არსებობს მრავალი სახის ფემინიზმი: ლიბერალური, რადიკალური, ლესბოსური, [[ეკოფემინიზმი]], [[მარქსისტული ფემინიზმი|მარქსისტული]], [[ანარქა-ფემინიზმი|ანარქისტული]], ე.წ. [[შავი ფემინიზმი]], ანტირასისტული, ეგალიტარული, კულტურული, [[ნეოფემინიზმი]], პოსტკოლონიალური, ფსიქოანალიტიკური, ჰუმანური, პოსტსტრუქტურალისტური, პოსტმოდერნისტული და ა.შ

მათი საერთო მახასიათებელი და გამაერთიანებელი ღერძი კი ქალთა და მამაკაცთა თანაბარუფლებიანობის მოთხოვნა და ზოგადად საზოგადოებისთვის, მათ შორის თვით ქალებისთვისაც, ცნობიერების ამაღლებაა.

== ისტორია ==
ფემინისტური ხასიათის იდეები პირველად ძველ [[ძველი ჩინეთი|ჩინეთში]] გამოჩნდა, თუმცა მისი თეორიის ჩამოყალიბება მეთვრამეტე საუკუნეში დაიწყო. ამ თეორიის ჩამოყალიბების მთავარი ბიძგი 1776 წლის  „[[აშშ-ის დამოუკიდებლობის დეკლარაცია|ამერიკის დამოუკიდებლობის დეკლარაცია]]“ და 1789 წლის „[[ადამიანისა და მოქალაქის უფლებათა დეკლარაცია]]“ იყო, რომლებიც [[განმანათლებლობა|განმანათლებლობის ეპოქის]] ოპტიმიზმს ასახავს. მოგეხსენებათ მე-18 საუკუნე „განმანათლებლობის“ ეპოქად არის მიჩნეული, თუმცა იმ ეპოქის მოაზროვნეები ცნებაში „ადამიანი რაციონალური“ / „The man of reason” მხოლოდ მამაკაცებს გულისხმობდნენ. ქალებმა არაფრად ჩააგდეს იმ დროინდელი მოაზროვნეების : [[ვოლტერი|ვოლტერის]], [[დენი დიდრო|დიდროს]], [[შარლ ლუი დე მონტესკიე|მონტესკიეს]], [[ჟან-ჟაკ რუსო|რუსოს]] განსჯანი იმის თაობაზე, რომ ქალები არსებითად ემოციების ქმნილებები არიან და რომ მათ ბიოლოგიური თავისებურებების გამო არ შეუძლიათ საზოგადოებრივ ცხოვრებაში მონაწილეობა. სწორედ ეს ფაქტები მოიაზრება ფემინისტური აზროვნების ჩამოყალიბების მთავარ მიზეზად. 

==  მერი უოლსტოუნკრაფტი  ==
[[მერი უოლსტოუნკრაფტი]] საკუთარ ნაშრომში „ქალის უფლებების დაცვა“<ref>https://www.scribd.com/doc/242409126/76405-pdf</ref> (1792) უპირისპირდება იმ ეპოქის აღზრდის სისტემას [[ჟან ჟაკ რუსო]]ს მიხედვით, სადაც ნათქვამია, რომ ვაჟები სახელმწიფო მოღვაწეებად, მოქალაქეებად უნდა აღზარდონ, ხოლო გოგონები კი - დედებად და ცოლებად. ავტორი ამ მოსაზრებებს საკუთარ არგუმენტებს უპირისპირებს: 

# ქალების ნაკლებად განვითარებული აზროვნების უნარი არა მათი სქესის ბუნებრივი ნიშანია, არამედ მაღალი კლასის წარმომადგენელი ქალბატონების პატივმოყვარეობის შედეგია. მათ ურჩევნიათ იზრუნონ საკუთარ გარეგნობაზე, ვიდრე - გონებაზე. 
#გონიერება ქალებსა და მამაკაცებს ერთნაირად ახასიათებთ, განსხვავება ისაა, რომ ქალებს მისი განვითარების ნაკლები საშუალება და უფლება აქვთ. 
#ადამინის ზნეობა ვერ იქნება სქესით განპირობებული. დედის/ცოლის თავისთავადი ზნეობა მამაკაცებმა მოიგონეს ქალების დასამორჩილებლად და მათი ასპარესის შესაზღუდად. 
#ქალი, რომელმაც მხოლოდ მორჩილება იცის და თავის არჩევანში არ არის თავისუფალი, ვერ იქნება კარგი აღმზრდელი. მხოლოდ განათლებულ ქალს შეუძლია ღირსეული შთამომავლობის აღზრდა.

{{ციტატა|მამაკაცებმა რომ ბორკილებისგან გაგვათავისუფლონ, მონური მორჩილების ნაცვლად რაციონალურ თანამშრომლობაზე დაგვთანხმდნენ, მაშინ ისინი ჩვენში უფრო ყურადღებიან ქალიშვილებს, უფრო მოსიყვარულე დებს, უფრო ერთგულ ცოლებს, უფრო გონიერ დედებს - ერთი სიტყვით, უკეთეს მოქალაქეებს დაინახავდნენ}}

ქალებისთვის განათლების უფლების მინიჭებამ, როგორც ლიბერალური ფემინიზმის მონაპოვარმა, ასევე გზა გაუხსნა თანასწორობის იდეის აქტუალიზაციას პოლიტიკურ და ეკონომიკურ სფეროში, რაზეც [[XVIII საუკუნე|XVIII]]-[[XIX საუკუნე|XIX საუკუნის]] მოაზროვნეთა მრავალი წელი დაიხარჯა.

==ჯონ სტიუარტ მილი ==

[[XVIII საუკუნე|XVIII საუკუნის]] განმანათლებლობის იდეას, მერი უოლსტოუნკრაფტის მსგავსად, ეწინააღმდეგება [[ჯონ სტიუარტ მილი]]ც საკუთარ ნაშრომში „ქალის დაქვემდებარებულობა“ (1861). მისი აზრით, განმანათლებლობის იდეამ გონებაზე დაფუძნებული საზოგადოების შესახებ, საფუძველი გამოაცალა ქალის ჩამორჩენილობას. სოციალური წნეხის და ცუდი განათლების გამო ქალები მართლაც ჩამორჩებოდნენ, მაგრამ ეს მხოლოდ მათი შევიწროვების და შესაძლებლობათა შეზღვუდვის გამო ხდებოდა. ავტორის აზრით, უნდა გაუქმდეს ქალის მონური მდგომარეობა ქორწინებაში, უნდა დამკვიდრდეს თანასწორი ხელმისაწვდომობა განათლებაზე, ანაზღაურებად შრომაზე, არჩევნებში მონაწილეობასა და პოლიტიკურ აქტიურობაზე. ქალების აზროვნება ინტუიციური, პრაქტიკული და კონკრეტულია.

{{ციტატა|ქალების აზროვნება იმიტომაა უაღრესად სასარგებლო, რომ იგი ნამდვილობას ანიჭებს მოაზროვნე მამაკაცების გამოგონილ აზრებს. ხოლო მამაკაცების აზროვნება სასარგებლოა იმით, რომ აფართოებს და მასშტაბურობას ანიჭებს ქალურს}}    

ეს შეხედულება, ერთი შეხედვით ინტელექტუალური იერარქიის ჩამოყალიბებას წააგავს, სადაც ქალი-ასისტენტის ნაკლებად მნიშვნელოვან უნარებს იყენებს, რაც არაერთხელ გააკრიტიკეს ფემინისტებმა, თუმცა ავტორის პოზიციის ასეთი ინტერპრეტაცია უსამართლოა, რადგან იგი არცერთ მის ნაშრომში არ ამტკიცებდა, რომ რაციონალური აზროვნება ერთადერთი და საუკეთესოა. არც აზროვნების სხვადასხვაობას უკავშირებდა სქესთა შორის განსხვავებებს. „ლოგიკური“ და „ინტუიციური“ მასთან ურთიერთშემავსებელი ფენომენია და არა ურთიერთგამომრიცხავი ან მეტ-ნაკლებად მნიშვნელოვანი.

== ოლიმპია დე გუჟი ==
[[ოლიმპია დე გუჟი]]ს  ნაშრომში „ ქალისა და მოქალაქე ქალის უფლებათა დეკლარაციაში“ გაანალიზებულია პოლიტიკური მონაწილეობის საკითხი, როგორც აუცილებლობა თავისუფლების, საკუთრების უფლების, უსაფრთხოების მოსაპოვებლად და ჩაგვრისადმი წანააღმდეგობის გაწევის საშუალებად.

{{ციტატა|ქალებო, გაიღვიძეთ... აღმოაჩინეთ თქვენი უფლებები. ბუნების ძლევამოსილი იმპერია უკვე აღარ არის გარემოცული ცრურწმენებით, ფანატიზმით, განსჯამდელი შეხედულებებითა და სიცრუით...“}}  - ასე მიმართავთა ოლიმპია დე გუჟი თავის თანამედროვე ქალებს.

„რესპუბლიკელ ქალთა საზოგადოება“ , რომელიც ოლიმპია დე გუჟმა ქალთა პოლიტიკური მონაწილეობის იდეას მიუძღვნა, [[მაქსიმილიან რობესპიერი|მაქსიმილიან რობესპიერმა]] (1758 – 1794) შეავიწროვა, ხოლო [[1793]] წელს კი მის ავტორს და ლიდერს გილიოტინაზე თავი მოჰკვეთეს. მიუხედავად ასეთი ტრაგიკული დასასრულისა ოლიმპია დე გუჟმა შთააგონა უამრავი ქალბატონი საიმისოდ, რომ გაერთიანებულიყვნენ და საკუთარი მონაწილეობით შეეცვალათ სინამდვილე.

==  ავგუსტ ბებელი  ==
[[ავგუსტ ბებელი|ავგუსტ ბებელის]] ნაშრომმა „ქალი და სოციალიზმი“<ref>http://selforgnetwork.blogspot.com/2016/03/18791910.html</ref> საფუძველი დაუდო კამათს: რა უნდა შესთავაზოს [[სოციალიზმი|სოციალიზმმა]] ქალს? ავტორის აზრით ქალის ჩაგვრა კლასობრივი საზოგადოების შედეგია. პროლეტარიული რევოლუცია მას ეკონომიკურ დამოუკიდებლობას, საოჯახო შრომისა და ბავშვების აღზრდის გასაზოგადოებრიობას მოუტანს. [[მარქსიზმი|მარქსისტებისაგან]] განსხვავებით, ბებელი მიიჩნევდა, რომ მშრომელი ქალი დაჩაგრული იყო, რადგან ოჯახს გარეთ შრომის გარდა, ქალი სასომიხდილია შინ შრომითაც. აქედან გამომდინარე, ქალებს საერთო ინტერესები აქვთ კლასობრივი კუთვნილების მიუხედავად და ამოტომ მათი მოძრაობა განმათავისუფლებელი ბრძოლაა და არა - მუშა ქალების უფლებებრივი წინსვლა.

== კლარა ცეტკინი ==
[[ფაილი:Clara Zetkin.jpg|მინი|upright|კლარა ცეტკინი (1857 - 1933)]]
[[კლარა ცეტკინი|კლარა ცეტკინის]] აზრით ქალების განთავისუფლება მხოლოდ [[კაპიტალიზმი|კაპიტალიზმის]] განადგურებით და [[სოციალიზმი|სოციალიზმის]] გამარჯვებით იყო შესაძლებელი. ქალთა საკითხის აქტუალურობაში მან მრავალი გერმანელი დაარწმუნა და უკვე [[1900]] წლისათვის მძლავრი მოძრაობა ჩამოაყალიბა. ცეტკინი ასევე იყო სოციალურ-დემოკრატიული პარტიის წევრი და სერიოზული უთანხმოება ჰქონდა თანაპარტიელებთან, რადგან მათგან განსხვავებით მიიჩნევდა, რომ სერიოზული სოციალური ცვლილებები შესაძლებელი იყო ევოლუციური გარდაქმნებისა და საპარლამენტო რეფორმების გზით. მისი აზრით , მუშათა კლასის წარმომადგენელმა ქალებმა და მამაკაცებმა ერთმანეთი უნდა განიხილონ არა როგორც მჩაგვრელმა და დაჩაგრულმა, არამედ როგორც კოლეგებმა/ამხანაგებმა, რომლებიც საერთო საქმისთვის, სამართლიანობისთვის იბრძვიან. თუმცა ხშირად მისი ეს მოსაზრებები უტოპიად რჩებოდა, რადგან პარტიულ მამაკაცთა უმრავლესობა ქალთა პრობლემებს ნაკლებად აქტუალურად მიიჩნევდა და ხსნიდა დღის წესრიგიდან.

კლარა ცეტკინის თანამედროვე ქალბატონების უმრავლესობა ჩაგვრისა და შევიწროების მიზეზად უმუშევრობას მიიჩნევდა და არა პოლიტიკურ სისტემას. ცეტკინი ხედავდა ამას და ცდილობდა დაერწმუნებინა ისინი, რომ ყველაფრის სათავე შრომის კაპიტალისტური განაწილება იყო.

== სიმონ დე ბოვუარი  ==
[[XX საუკუნე|XX საუკუნის]] შუა წლების [[საფრანგეთი|საფრანგეთში]], მიუხედავად იმისა, რომ სოციალისტური პარტია წლების განმავლობაში ქალების უფლებებს თეორიულად არ უარყოფდა, მაინც [[პიერ-ჟოზეფ პრუდონი|პრუდონსის]] ანტიქალურ პოზიციას იზიარებდა. ქალებს მხოლოდ ორი როლი შეიძლება ჰქონდეთ: დიასახლისის ან მეძავის ხოლო ფემინიზმი საშუალო კლასის გამოგონილ იდეად მიიჩნეოდა.

[[სიმონ დე ბოვუარი]], [[1949]] წელს გამოქვეყნებულ ნაშრომში „მეორე სქესი“<ref>http://www.iep.utm.edu/beauvoir/</ref>, ამომწურავად სცემს პასუხს კითხვაზე „რას ნიშნავს იყო ქალი?“. წიგნში გამოყენებულია ფსიქოლოგიური, ფილოსოფიური, ანთროპოლოგიური, ისტორიული, ლიტერატურული და ცხოვრებისეული მასალის მთელი სპექტრი იმის დასამტკიცებლად, რომ ქალის თავისუფლებისათვის ძირითად წინააღმდეგობას წარმოადგენს არა ბიოლოგია ან პოლიტიკური და იურიდიული შეზღუდვები და არც მისი ეკონომიკური მდგომარეობა, არამედ უფრო საზოგადოებაში „ქალურობის“ წარმოების პროცესი. სწორედ ბოვუარს ეკუთვინს ცნობილი ფრაზა „ქალად კი არ იბადებიან, ქალები ხდებიან“. გოგონების აღზრდის სისტემის ანალიზმა, მათთვის ადამიანური ბუნების სრული გამოვლენის შეზღუდვის გაცნობიერებამ იგი ქალიშვილებისა და ქალების გამოცდილების შესწავლასთან მიიყვანა. ბოვუარის განხილვის საგანი გახდა საზოგადოებაში აკრძალული თემები, როგორებიცაა მენსტრუაცია და სექსუალობა, რომლებსაც აკადემიური პუბლიკაციისთვის უპრეცედენტო გულახდილობით აანალიზებს. ამ გზით ის ცდილობდა ეთქვა , რომ ბიოლოგიურმა აგებულებამ არ უნდა განსაზღვროს საზოგადოებაში ქალის მდგომარეობა. სრულფასოვან ადამიანურ არსებად ქალი მხოლოდ თავისი ფიზიოლოგიის დაძლევით შეიძლება იქცეს.

== რადიკალური ფემინიზმი პატრიარქატის წინააღმდეგ ქეით მილეთი ==

განათლებისა და სამოქალაქო - პოლიტიკური მონაწილეობის უფლებების მოპოვების შემდეგ კვლავ იწყება „ქალის“ და „ქალურობის“ კონცეფციების სიღრმისეული კვლევა, ურომლისოდაც სამყაროს შესახებ ცოდნა არასრულყოფილი და ნაკლოვანია. ამ ნაკლის დასაძლევად საჭიროა ცოდნა გაფართოვდეს და შეივსოს ახალი ხედვებითა და ფაქტორებით:

#ქალის რეპროდუქციული როლი განაპირობებს სამყაროს შესახებ ისეთ წარმოდგენებს, რომლებიც სცილდება „გამოთვლებისა“ და ფორმალური ლოგიკის სფეროს;
# ქალის გაფანტული მგრძნობელობა განაპირობებს მისი ცოდნის მრავალფეროვან ფორმებს.
#ქალის განსხვავებული გამოცდილება განაპირობებს განსხვავებულ ეთიკურ სისტემას (ზრუნვა, ერთგულება, პასუხისმგებლობა);
#ბავშვების აღმზრდელის როლი განაპირობებს ქალის აზროვნების განსაკუთრებულ წესს (პაციფიზმს)

ქეით მილეთი თავის ნაშრომში „სექსუალური პოლიტიკა“ აკრიტიკებს პატრიარქატს, როგორც აბსოლუტური მართვის სისტემას.

{{ციტატა|თუკი ჩავთვლით, რომ პატრიარქალური მმართველობა არის სისტემა, სადაც მოხალისეობის ქალური ნახევარი მამაკაცური ნახევრის მიერ კონტროლდება, მაშინ პატრიარქატის პრინციპები ორმაგ ძალაუფლებას გულისხმობს: მამაკაცებისას - ქალებზე და უფროსებისას - უმცროსებზე.}}   
საზოგადოებათა უმრავლესობაში პატრიარქატი ასევე ემყარება ქალების სექსუალურ ექსპლუატაციას და გაუპატიურებას. ამ კონტექსტში ქალისა და მამაკაცის სექსუალური ურთიერთობა სხვა არაფერია, თუ არა მამაკაცური ძალაუფლების გამოვლინება. ამ წარმოდგენის დასამტკიცებლად ქეით მილეთი აანალიზებს [[XX საუკუნე|XX საუკუნის]] ოთხი მწერლის შემოქმედებას ([[დევიდ ჰერბერტ ლოურენსი]], [[ჰენრი მილერი]], [[ნორმან მაილერი]], [[ჟანა ჟენე]]) სწორედ სექსუალური ცხოვრების აღწერა-გამოხატვის კუთხით და ახდენს სექსის, როგორ უხეში სექსუალური დათრგუნვის ინსტრუმენტის დეკონსტრუირებას <ref>https://www.marxists.org/subject/women/authors/millett-kate/theory.htm</ref>.

==   რომელ ქვეყანაში როდის მიეცათ ქალებს ხმის მიცემის უფლება ==
*1869 - [[ამერიკის შეერთებული შტატები]], [[უაიომინგი|ვაიომინგის შტატი]] 

*1870 - [[ამერიკის შეერთებული შტატები]], [[იუტა|იუტას შტატი]] 

*1894 - [[ახალი ზელანდია]] 

*1895-97 -[[ავსტრალია]] 

*1906 - [[ფინეთი]] 

*1913 - [[ნორვეგია]], [[დანია]], [[ისლანდია]] 

*1917 - [[რუსეთი]] 

*1918 - [[გაერთიანებული სამეფო|დიდი ბრიტანეთი]], [[საქართველო]]

*1919 - [[გერმანია]], [[ავსტრია]], [[ჩეხეთი]], [[პოლონეთი]] 

*1920 - [[უნგრეთი]] 

* 1922 - [[ირლანდია]] 

* 1933 - [[ესპანეთი]] 

* 1944 - [[საფრანგეთი]] 

* 1946 - [[იტალია]], [[იუგოსლავია]] 

* 1952 - [[საბერძნეთი]] 

* 1972 - [[შვეიცარია]] 

* 1984 - [[ლიხტენშტაინი|ლიხტენშტეინი]]

== ფემინისტი ქალები ==
* [[ოკლერ, ჰუბერტინი]]
* [[საუკი, ადრიენ]]
* [[ბოვუარი, სიმონა დე]]
* [[ბერსიანიკი, ლუკი]] 
* [[ბესანი, ანი]]
* [[დ'ობონი, ფრანსუაზ]] 
* [[დერემი, მარია]]
* [[დელფი, კრისტინ]]
* [[ფრანჩესკა, ანჯელა დიანა დი]]
* [[დიურანი, მარგერიტ]]
* [[ჟირუ, ფრანსუაზ]]
* [[გუჯი, ოლიმპ დე]]
* [[გრიგი, ჟერმენი]]
* [[გრიფენი, სუზან]] 
* [[გიიომენ, კოლეტი]]
* [[ჰალიმი, ჟიზელ]]
* [[ალონსო, იზაბელ]]
* [[დ'ერიკური, ჟენი]]
* [[კელი, პეტრა]] 
* [[კოლონტაი, ალექსანდრა]] 
* [[მატიე, ნიკოლ-კლოდ]]
* [[მერშანი, კაროლინ]]
* [[მილეტი, კეიტ]]
* [[მონრეინო, ფლორანს]] 
* [[პელეტიე, მადლენ]]
* [[პერო, მიშელ]]
* [[რიუეტერი, როსმარი, რადფორ]]
* [[რიპა, იანიკ]]
* [[როლანი, პოლინ]]
* [[შივა, ვანდალა]] 
* [[სოლანა, ვალერი]] 
* [[სტევანი, დორი]]
* [[სურდუ, მაია]] 
* [[ტრისტანი, ფლორა]]
* [[ვებერი, მარიან]]
* [[ვიტიგი, მონიკ]]
* [[ვულფი, ვირჯინია]]
* [[ცეტკინი, კლარა]]
* [[ჯუდიტ ბატლერი]]

== რესურსები ინტერნეტში ==
{{commons|Feminism}}
* [http://www2.unil.ch/liege/nqf/ ფემინისტური ჟურნალი] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061126102756/http://www2.unil.ch/liege/nqf/ |date=2006-11-26 }}.
* [http://www.sisyphe.org ქალთა უფლებები, პოლიტიკა, ადამიანის უფლებები.] 
* [http://encorefeministes.free.fr/ საერთაშორისო ფემინისტური ქსელი] 
* [http://www.mix-cite.org/ Mix-Cité - ფემინისტური ასოციაცია]
* [http://1libertaire.free.fr/Histoirefeminisme01.html ფემინისტური მიმდინარეობები]

==სქოლიო==
{{სქოლიო}}

[[კატეგორია:ფემინიზმი|*]]