იხილეთ წყარო გვერდისთვის ფესტოსის დისკო

[[ფაილი:PhaistosDiskLarge.jpg|thumb|350px|ფესტოს დისკოს ასლი.]]
'''ფესტოსის დისკო''' (Phaistos Disk, Phaestos Disc) — უცნაური არქეოლოგიური აღმოჩენა, რომელიც [[ბრინჯაოს ხანა|ბრინჯაოს ხანით]] თარიღდება. მისი დანიშნულება და მნიშვნელობა, ასევე მისი თავდაპირველი გეოგრაფიული წარმოშობის ადგილი დღემდე კამათის საგანია, რაც მას არქეოლოგიის ერთ-ერთ ყველაზე განთქმულ საიდუმლოს სტატუსს ანიჭებს. ეს არის დღეისთვის ცნობილი ჩვენამდე მოღწეული პირველი დოკუმენტი, რომელიც მრავალჯერადი გამოყენების ნიშან-ყალიბებით შეიქმნა.

ფესტოსის დისკო [[1908]] წელს იტალიელმა არქეოლოგმა ლ. პერნიემ აღმოაჩინა [[საბერძნეთი|საბერძნეთში]], კუნძულ [[კრეტა]]ზე, არქეოლოგიურ ქალაქ ფესტოსში. დისკო პირობითად დათარიღებულია ძვ. წ. 1850-1600 წწ-ით. ეს უნიკალური ობიექტი ამჟამად გამოფენილია ჰერაკლიონის არქეოლოგიურ მუზეუმში კრეტაზე..

== ჰიპოთეზები ==
ფესტოს დისკოს მსგავსი თიხის ფირფიტის ფრაგმენტი 1992 წელს ნაპოვნი იქნა [[ვლადიკავკაზი|ვლადიკავკაზში]], ერთ-ერთი ძველი სახლის სარდაფში. რუსმა მეცნიერმა ვლ. კუზნეცოვმა მას "კავკასიის არქეოლოგიური გამოცანა" შეარქვა, თუმცა თავად ფირფიტის ორიგინალობა ზოგიერთმა მეცნიერმა ეჭვქვეშ დააყენა.

ამ დრომდე ფესტოსის დისკოს ნიშანთა კომპლექსის გაშიფვრის მცდელობები ხდებოდა ძველი ენებით (მაგ.: ბერძნული დიალექტები, ხეთური, ეგვიპტური, სემიტური და მისთ.). დისკოს იკვლევდნენ მსოფლიოს გამოჩენილი ენათმეცნიერები და ეთნოგრაფები. 1988 წელს [[ბუდაპეშტი|ბუდაპეშტში]] საერთაშორისო კონგრესზე უნგრელმა ენათმეცნიერმა ჰ. ზებიშმა წამოაყენა ფესტოს დისკოს წარწერის ქართველური წარმომავლობის ჰიპოთეზა. მისი მტკიცება ემყარებოდა მოსაზრებას, რომ წინარებერძნული მოსახლეობის ენა, კერძოდ [[პელაზგური]], [[ქართველური ენები|ქართველურ ენათა]] დედაა. ამგვარი ნათესაობის შესახებ მანამდე ჰიპოთეზები წამოაყენეს ენათმეცნიერებმა [[ჰუმბოლდტი, ვილჰელმ|ვ. ჰუმბოლდტმა]], პ. კრეჩმერმა, ან, მეიემ, ედ. შვიცერმა, ფ. შახერმეირმა, [[ყაუხჩიშვილი, სიმონ|ს. ყაუხჩიშვილმა]], [[ჯანაშია, სიმონ|ს. ჯანაშიამ]], ვლ. გეორგიევმა, [[ურუშაძე, აკაკი|აკ. ურუშაძემ]], ედ. ფურნეემ და სხვებმა.

=== გაშიფვრის მცდელობები ===
ჩამოთვლილი გაშიფვრის მცდელობები კატეგორიზებულია ლინგვისტურსა (რომელიც შრიფტის ენის ამოცნობას ცდილობს) და არა ლინგვისტურ გაშიფვრაში. წინდა ლოგოგრაფიული წაკითხვა არ მიიჩნევა ლინგვისტურად: მიუხედავად იმისა, რომ მან შეიძლება ამოიცნოს წარწერის მნიშვნელობა, ის არ იძლევა დაწერის ენის იდენტიფიცირების საშუალებას.

==== ლინგვისტური ====
* [[ჯორჯ ჰემპლი]], 1911 (ინტერპრეტაცია როგორც [[Ionic Greek]], syllabic writing); A-side first; reading inwards; 
* [[Florence Stawell]], 1911 (interpretation as [[Homeric Greek]], syllabic writing); B-side first; reading inwards; 
* [[Albert Cuny]], 1914 (interpretation as an ancient [[Egyptian language|Egyptian]] document, syllabic-logographic writing);
* [[Benjamin Schwarz]], 1959 (interpretation as Mycenean Greek, syllabic writing, comparison to Linear B); A-side first; reading inwards;
* [[Jean Faucounau]], 1975, (interpretation as "[[proto-Ionic]]" Greek, syllabic writing [http://www.robotwisdom.com/science/phaistos/] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060314222548/http://www.robotwisdom.com/science/phaistos/ |date=2006-03-14 }}; A-side first; reading inwards; 
* [[Vladimir I. Georgiev]], 1976 (interpretation as [[Hittite language]], syllabic writing); A-side first; reading outwards; 
* [[Steven R. Fischer]], 1988 (interpretation as a Greek dialect, syllabic writing); A-side first; reading inwards; 
* [[Kjell Aartun]], 1992 (interpretation as a [[Semitic language]], syllabic writing); A-side first; reading outwards;
* [[Derk Ohlenroth]], 1996 (interpretation as a Greek dialect, alphabetic writing); A-side first; reading outwards; numerous homophonic signs;
* [[Sergei V. Rjabchikov]] 1998 (interpretation as a [[Slavonic dialect]], syllabic writing [http://public.kubsu.ru/~usr02898/sl3.htm] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091012160240/http://public.kubsu.ru/~usr02898/sl3.htm |date=2009-10-12 }}); A-side first; reading outwards;
* [[Adam Martin]], 2000 (interpretation as a Greek-Minoan bilingual text, alphabetic writing); reading outwards, side A as Greek, side B as Minoan
* Achterberg et al., 2004 (interpreted as [[Luwian language|Luwian]]); A-side first; reading inwards;
* [[Torsten Timm]], 2005 (reading attempt based upon the hypothesis of a Cretan Script [http://www.kereti.de/indexEngl.html]);

==== არალინგვისტური ან ლოგოგრაფიული ====
* [[Paolo Ballotta]], 1974 (interpretation as logographic writing);
* [[Leon Pomerance]], 1976 (interpretation as astronomical document);
* [[Peter Aleff]], 1982 ([http://www.recoveredscience.com/phaistoscontents.htm interpretation as ancient gameboard] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210126055500/http://www.recoveredscience.com/phaistoscontents.htm |date=2021-01-26 }}[http://www.philipcoppens.com/phaistos.html] );
* [[Ole Hagen]], 1988 ([http://web.gvdnet.dk/GVD002393/phaistos.htm interpretation as calendar] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100606182547/http://web.gvdnet.dk/GVD002393/phaistos.htm |date=2010-06-06 }})
* [[Harald Haarmann]], 1990 (interpretation as logographic writing);
* [[Bernd Schomburg]], 1997 ([http://www.phaestos-disk.de calendar interpretation, logograms] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171120184320/http://www.phaestos-disk.de/ |date=2017-11-20 }})
* [[Hermann Wenzel]], 1998 ([http://www.torso-lit.de/to07s73.htm astronomical interpretation])
* [[Friedhelm Will]], 2000 (interpretation as number-philosophically-document of "Atlantean" origin);
* [[Axel Hausmann]], 2002 (document from [[Atlantis]], dated to 4400 BC, logographic reading)
* [[Helène Whittaker]], 2005 (a votive miniature version of a game board similar to the Egyptian ''[[Mehen]]'')
* Wolfgang Reczko, 2009 ([http://www.springerlink.com/content/5133r8r062671522 interpretation as sun-eclipse information and dating]{{Dead link|date=დეკემბერი 2020 |bot=InternetArchiveBot }})

== თანამედროვე კვლევები ==

2008 წლის 1 ნოემბერს, [[ლონდონი|ლონდონში]], [[ბარლინგტონის სასახლე]]ში, [[დიდი ბრიტანეთი]]ს ხელოვნების სამეფო აკადემიაში გამართულ ფესტოს დისკოს აღმოჩენიდან 100 წლის [[იუბილე]]ზე, ქართველმა მეცნიერმა, მათემატიკოსმა [[გიორგი კვაშილავა]]მ გაამყარა დოქტორმ ჰ. ძებიშის და სხვა გამოჩენილ მეცნიერთა ჰიპოტეზა. კომპიუტერული ანალიზის მეშვეობით, რომელსაც მხოლოდ პროტო-ქართული ენა მიესადაგა - გაიშიფრა ფირფიტაზე ნახატ-ნიშნებით დატანილი ტექსტი, რომელიც უძველეს ქართულ ენაზეა დაწერილი <ref>კოლხური ოქროდამწერლობის ნიმუშის - ფესტოსის დისკოსა და მისი მონათესავე დამწერლობების გაშიფვრის შესახებ. გ. კვაშილავა</ref>. დისკზე გაშიფრული უძველესი [[საგალობელი]] "ნენანა" პელაზგურ-კოლხური ნაყოფიერების [[დედაღვთაება]] [[ნანა (ღვთაება)|ნანა]]ს ეძღვნება. მასში გამოყენებულ სიტყვებს კი დღემდე ხმარობენ [[სვანეთი|სვანეთში]], [[სამეგრელო]]სა და [[ლაზიკა|ლაზეთში]].

== წყაროები ==
{{reflist}}

== რესურსები ინტერნეტში ==
* [http://burusi.wordpress.com/history/phaistos-disk/ ფესტოს დისკო]
* [https://tsu-ge.academia.edu/GiaKvashilava ფესტოს დისკო - გ. კვაშილავა]
* [https://skydrive.live.com/?cid=e39b50d7d9ea3235&id=E39B50D7D9EA3235%21105#!/view.aspx?cid=E39B50D7D9EA3235&resid=E39B50D7D9EA3235%21123&app=WordPdf An "actions report" of a manager of the ancient Phaistos commercial center] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140115125312/https://skydrive.live.com/?cid=e39b50d7d9ea3235&id=E39B50D7D9EA3235%21105#!/view.aspx?cid=E39B50D7D9EA3235&resid=E39B50D7D9EA3235%21123&app=WordPdf |date=2014-01-15 }}

{{არქეოლოგია}}

[[კატეგორია:ამოუხსნელი დამწერლობის სისტემები]]