იხილეთ წყარო გვერდისთვის ფოთი

{{ინფოდაფა დასახლება
 |სტატუსი = ქალაქი
 |ქართული სახელი = ფოთი
 |მშობლიური სახელი = 
 |ქვეყანა = საქართველო
 |დაქვემდებარება = 
 |პანორამა = King Parnavaz Street in Poti, Georgia.jpg
 |პანორამის სიგანე = 300px
 |წარწერა = ფოთის ცენტრი
 |დროშა = Flag of Poti.svg
 |გერბი = Poti COA.jpg
 |დროშწარწ = ფოთის
 |გერბწარწ = ფოთის
 |გერბის სიგანე = 
 |დროშის სიგანე = 
  |lat_dir =N |lat_deg = 42|lat_min = 09|lat_sec = 00
  |lon_dir =E |lon_deg = 41|lon_min = 40|lon_sec = 00
  |CoordAddon = type:city(466100)_region:
  |CoordScale = 
 |ქვეყნის რუკის ზომა = 295
 |რეგიონის რუკის ზომა = 295
 |რაიონის რუკის ზომა = 295
 |რეგიონის ტიპი = მხარე
 |რეგიონი = სამეგრელო-ზემო სვანეთის მხარე
 |რეგიონი ცხრილში = 
 |შიდა დაყოფა = 
 |მმართველის ტიპი = მერი
 |მმართველი = [[ბექა ვაჭარაძე]] {{Tooltip|{{colorbox|#2044bc}}|ქართული ოცნება}}
 |დაარსდა = VII-VI საუკუნე ჩ.წ.ა.
 |პირველი ხსენება = ჰესიოდეს „თეოგონიაში“ (ჩვ. წ. VII ს.)
 |წინა სახელები = ფაზისი
 |სტატუსი-დან = 
 |ფართობი = 65,8
 |სიმაღლის ტიპი=ზღვის დონე{{!}}ზღვის დონიდან
 |დასახლების ცენტრის სიმაღლე = 1-3
 |კლიმატი = 
 |ოფიციალური ენა = 
 |მოსახლეობა = {{კლება}} 41 465
 |აღწერის წელი = 2014
 |სიმჭიდროვე = 630,17
 |აგლომერაცია = 
 |ეროვნული შემადგენლობა = [[ქართველები]] 97,5 %<br />[[რუსები]] 1,5 %<br />[[უკრაინელები]] 0,3 %<br />[[სომხები]] 0,2 %
 |სარწმუნოებრივი შემადგენლობა = [[საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია|მართლმადიდებლები]] 98,54 %<ref>[http://pop-stat.mashke.org/georgia-religion2014b.htm georgia-religion2014]</ref>
 |ეთნოქორონიმი = 
 |დროის სარტყელი = +4
 |DST = 
 |სატელეფონო კოდი = +995
 |საფოსტო ინდექსი = 
 |საავტომობილო კოდი = 
 |საიტი = 
 |კატეგორია ვიკისაწყობში = 
}}
'''ფოთი''' ([[მეგრული ენა|მეგრ.]] ფუთი) — ქალაქი და [[საქართველოს მუნიციპალიტეტები|მუნიციპალიტეტი]]<ref>[http://mreg.reestri.gov.ge/ საჯარო სამართლის ეროვნული სააგენტო, მუნიციპალიტეტების რეესტრი — ქალაქ ფოთის მუნიციპალიტეტი]</ref> [[საქართველო]]ში, [[სამეგრელო-ზემო სვანეთის მხარე]]ში. მდებარეობს [[შავი ზღვა|შავ ზღვის]] ნაპირზე, [[მდინარე]] [[რიონი]]ს შესართავთან. არის საპორტო ქალაქი, [[ფოთისა და ხობის ეპარქია|ფოთისა და ხობის ეპარქიის]] ცენტრი.

==გეოგრაფია==

===რელიეფი===
მდებარეობს [[კოლხეთის დაბლობი|კოლხეთის დაბლობზე]], [[ზღვის დონე|ზღვის დონიდან]] 1-3 მეტრზე, [[თბილისი]]დან დაშორებულია 312 კმ-ით (რკინიგზით). ქალაქის ტერიტორია შეადგენს 69 კვ. კმ-ს. ქალაქს უჭირავს ზღვისპირა ვაკე-დაბლობი, რომელსაც [[მდინარე]] [[რიონი]]ს ერთ-ერთი ტოტი არათანაბარ ნაწილებად ყოფს. ქალაქის მოსაზღვრე მიწები მეტწილად დაჭაობებულია, განსაკუთრებით იქ, სადაც ნიადაგის ზედაპირის დონე ზღვის დონეზე დაბალია. ქალაქს სამხრეთ-აღმოსავლეთით ჩამოუდის მდინარე [[კაპარჭინა (მდინარე)|კაპარჭინა]], აქვე მდებარეობს [[პალიასტომი]]ს ტბა.

===ჰავა===
ფოთში ზღვის ნოტიო სუბტროპიკული ჰავაა. იცის თბილი [[ზამთარი]] და ცხელი [[ზაფხული]]. ჰაერის საშუალო წლიური ტემპერატურაა 14,1 °C, იანვრისა 5,2 °C, ივლისის — 22,9 °C. აბსოლუტური მინიმუმი -13 °C; აბსოლუტური მაქსიმუმი 41 °C. ნალექების წლიური რაოდენობა 1960 მმ.

===ფლორა და ფაუნა===
კოლხეთის დაბლობში გვხვდება შემდგეგი ეკოსისტემები:
* შავი ზღვის სანაპიროს გასწვრივ არსებული სანაპირო ზოლის ქვიშის დიუნები.
* დაჭაობებული ტყეები მცენარეთა და ცხოველთა იმ სახეობებით, რომლებიც შეგუებულნი არიან წყალდიდობას.
* ტორფნარები, სადაც ტორფიანი ხავსი გვხვდება.
* მტკნარი წყალსატევები - ტბები, მდინარეები, რომელშიც წარმოდგენილია მცენარეების თევზების, აბფიბიების და ქვეწარმავლების ფართო სპექტრი.
* შავი ზღვა.
[[კოლხეთის დაბლობი]], უპირველეს ყოვლისა [[ბოტანიკა|ბოტანიკური]] თვალსაზრისით არის საინტერესო. აქ დღემდე შემორჩენილია ფლორისტული შედგენილობით საკმაოდ მრავალფეროვანი, [[რელიქტი|რელიქტური]] და [[ენდემი|ენდემური]] სახეობებით ([[ლაფანი]], [[იმერული მუხა]], [[პონტოური კანაფი]]ს მასივები, [[მწერიჭამია დროზერა]], [[სამეფო გვიმრა]]) მდიდარი [[ფიტოცენოზი|ფიტოცენოზების]] კომპლექსები – [[ჭაობი|ჭაობების]], რელიქტური კოლხური ტყეებისა და ზღვის სანაპიროს გასწვრივ მდებარე ქვიშიანი დიუნების მცენარეული დაჯგუფებებით.

შავი ზღვის პირა ზოლზე მხოლოდ აქ არის შემორჩენილი ულამაზესი მოთეთრო მოვერცხლისფროდ შებუსვილი [[სპარსული ხვართქლა]]. ნაბადას ტორფიანი უბანი გამოირჩევა ჯადვარების ბიომრავალფეროვნებით. ტორფის ხავსიან უბნებს უდიდესი გარემოს დაცვითი ღირებულება გააჩნია. როგორიცაა, გლობალური და რეგიონული კლიმატის რეგულაცია, წყალშემაკავებელი და წყალმარეგულირებელი ფუნქციები.

კოლხეთში სამკურნალო მცენარეების გამოყენებას მოსახლეობაში უძველესი ისტორია აქვს. კვლავ მითი არგონავტებზე, გრძნეული ქალი მედეა. „მედეა წამალს [[პრომეთე]]ს ([[ამირანი]]) სისხლით ნაპოხ მიწაზე აღმოცენებული ყვავილებისაგან ამზადებდა-ო“ ასეა ნათხრობი მითში. დღესაც გამოიყენება სამკურნალოდ ისეთი მცენარეები როგორიცაა: [[კოთხოჯი]], [[ზამბახი]], [[ლაფანი]], [[მოცვი]], [[წყლის სამყურა]], [[პიტნა]], [[მატიტელა]], [[ჩიტისთვალა]] და სხვა. ასევე ცნობილია სამკურნალო ცხოველების გამოყენება, როგორიცაა სამედიცინი წურბელა. მცენარეებს მოსახლეობა ტრადიციულად ბუნებრივი საღებავების დასამზადებლად იყენებდა: მაგ. ზამბახს, ლაფანს და სხვა.

დეკორატიული მცენარეებიდან გავრცელებულია [[ცხენისკბილა]], [[ზამბახი]], ყვითელი და თეთრი [[დუმფარა]]. [[ტყე]]ში ველურად იზრდება [[ლეღვი]], თეთრი და შავი [[თუთა]], [[ჟოლო]] და [[მაყვალი]]. [[ეკალა]]სა და სხვა ბალახეულებს მოსახლეობა იყენებს მხალეული კერძების დასამზადებლად. დეგრადირებული მეორადი ცენუზები საქონლის საძოვრებს წარმოადგენენ. მოსახლეობა სასილოსედ იყენებს სიმინდს, ლელს, ისლს. სასოფლო-სამეურნეო მონოკულტურებს მარცვლოვანი - [[სიმინდი]] და პარკოსნები - [[ლობიო]] და [[მუხუდო]] წარმოადგენენ. ადრე მარცვლოვანი კულტურებიდან მოჰყავდათ ისეთი ძირძველი კულტურა, როგორიცაა [[სპელტა]] (ორთავა ხორბალი). XIX საუკუნის ბოლოს ტორფის ხავსიანი ჭაობის განაპირა ჭილიან მდელოებს მოსახლეობა იყენებდა [[ღომი]]სა და [[ბრინჯი]]ს მოსაყვანად. დღეს ბრინჯი აღარ მოჰყავთ, ღომიც იშვიათობაა სამეგრელოში. ასევე მიივიწყეს [[ფეტვი]]ც. ოდითგანვე ცნობილია სუნელ-სანელებლების მოყვანა [[პიტნა]], [[ზაფრანა]], [[ქონდარი]] და სხვა.

ფოთის მიმდებარე ტერიტორიაზე ხარობდა ეკალღინჯები, ფოთლოვანი ხეებიდან [[წიფელი]], [[მუხა]], [[წაბლი]], [[კოპიტი]] ([[იფანი]]) და ლაფნის ხეები. ამჟამად ამ მცენარეთა უმეტესობა გადაშენების პირასაა მისული გაჩეხვის გამო. რის შედეგადაც განვითარდა და გაბატონდა სწრაფადმზარდი [[მურყანი]]ს ([[თხმელა]]) მეორადი წარმოშობის ტყეები. ფოთში ეკოსისტემა ძირითადად ანტროპოგენულია და შეცვლილია ადამიანის ჩარევის გამო.

ქალაქში არსებული მწვანე საფარი ძირითადად წარმოდგენილია ქალაქის ცენტრალური პარკის, [[მალთაყვის ტყე-პარკი]]ს, გამწვანების ზოლების, სკვერების და ქუჩების გამწვანების სახით. გვხვდება სხვადასხვა სახეობის მერქნიანი, დეკორატიული, ბუჩქი და  ნახევრად ბუჩქი მცენარეები. მაგალითად: ქალაქის ქუჩებში ვხვდებით ეგზოტიკურ პალმებს, [[ჭადარი|ჭადრებს]], [[ლუგუსტრინი|ლუგუსტრინებსა]] და [[ქაფურის ხე]]ებს. ნაბადასა და მალთაყვაში შემორჩენილია ფიჭვის კორომები. ქალაქის პირველი განაშენიანება - გამწვანება უკავშირდება რუსეთის არმიის გადამდგარი ოფიცრის [[ადამ კურკოვსკი]]ს სახელს, რომელიც XIX საუკუნის 70-იანი წლების მიწურულს ჩამოვიდა ფოთში. მან გადაწყვიტა აქ პომოლოგიური ინსტიტუტის გაშენება და ჩამოიყვანა ცნობილი [[გერმანელები|გერმანელი]] ბოტანიკოსი [[რესლერი]]. [[1873]] წელს კურკოვსკიმ თხოვნით მიმართა კავკასიის მეფის ნაცვალს, გამოეყოთ მისთვის დახმარება 10 000 მანეთის ოდენობით ინსტიტუტის დასაარსებლად. ამ დროისათვის კურკოვსკის ფოთში ჩამოტანილი ჰქონდა 1000-მდე სხვადასხვა სახეობის ხეხილი, ბოსტნეული, წიწვოვანი და დეკორატიული მცენარეები. მან 4 ჰექტარის ნაკვეთზე გააშენა ულამაზესი ბაღი, ე.წ. კურკოვსკის ბაღი (ახლანდელი [[ფოთის საცდელი სადგური|საცდელი სადგურის]] ტერიტორია) სწორედ აქედან გადატანილი ნერგებით გაშენდა ცენტრალური ბაღი, რომელსაც შემდეგ კურირებდა კურკოვსკის მეუღლე [[ბრონისლავა სმიტი]]. ცნობილია რომ 80-იანი წლების დასაწყისში რესლერმა დატოვა ფოთი და გადავიდა [[ბათუმი|ბათუმში]]. ქალაქის ხელმძღვანელობის ნებართვის გარეშე, ფოთიდან წაღებული ნერგებით გაუშენებია [[ბათუმის ბულვარი]]. კურკოვსკის მიერ დარგული რამდენიმე ძირი [[მაგნოლია]], [[ჭაობის კვიპაროსი]] და [[ფიჭვი]] დღესაც დგას საცდელი სადგურისა და ცენტრალური პარკის ტერიტორიაზე. სხვა მცენარეებთან ერთად აქ დაირგო ციტრუსების უძვირფასესი ჯიშები. ამბობენ, ამ ბაღში მოკრეფილ ციტრუსის ნაყოფს ფოთის პოლიცმეისტერი აბაშიძე საჩუქრად უგზავნიდა ქუთაისის გუბერნატორს.

ნაბადას მიმდებარე ტერიტორიაზე მცირედ შემორჩენილ სფაგნუმიან-ტორფიანი ჭაობები და პალიასტომის ტბა საუკეთესო დასასვენებელი ადგილია მობუდარი, მოზამთრე და მიგრირებადი ფრინველებისათვის. ეს ადგილი [[ანაკლია]]-[[ჭურია|ჭურიის]] ტორფიანი ჭაობებისა და მის განაპირა კოლხურ ტყეებთან ერთად წარმოადგენს საყვარელ და ერთადერთ საბუდარს „ფაზანელ-კოლხად“ წოდებული [[კოლხური ხოხობი]]სათვის. აქ მიგრირებს და იზამთრებს შემდეგი ფრინველები: [[თეთრკუდა არწივი]], [[შავი ყარყატი]], [[დიდი თეთრი ყანჩა]], [[ხუჭუჭა ვარხვი]], [[თეთრშუბლა ბატი]], [[მყივანა გედი]], [[გარეული იხვი]]. ოქტომბრის თვეში აქ სამხრეთისკენ შავი ზღვის სანაპიროს გასწვრივ დაძრულ მტაცებლებზე დაკვირვებაა შესაძლებელი. სხვადასხვა სიმაღლეზე და სხვადასხვა სისწრაფით ლივლივებენ [[კაკაჩი|კაკაჩები]], [[ძერა|ძერები]], [[კირკიტა|კირკიტები]], [[ძელქორი|ძელქორები]], [[თეთრკუდა არწივი|თეთრკუდა]] და [[ბექობის არწივი|ბექობის არწივები]]. ზოგჯერ შესაძლებელია გადამფრენი [[შაკი]]ს თევზზე ნადირობის დანახვა. ხოლო ზღვის ნაპირთან ტალღების მოტანილი მოლუსკებისა და უხერხემლოების ძიებაში მაღალ ფეხებზე შემდგარი [[მექვიშე|მექვიშიები]] დარბიან. მათ უკან კი ზღვაში სხვადასხვა სახეობის [[თოლია|თოლიები]] და [[თევზიყლაპია|თევზიყლაპიები]] ნადირობენ. ზამთარში ჩრდილოეთიდან იხვების, ბატებისა და გედების გუნდები მოფრინავენ. ვხვდებით [[ჩვამა|ჩვამებს]], წყალზე მოლივლივე [[კოკონა|კოკონებსა]] და [[მელოტი|მელოტებს]].

[[ძუძუმწოვრები]]დან გავრცელებული სახეობაა [[ტურა]], [[კავკასიური თხუნელა]], [[გარეული ღორი]] (წითელ წინგშია შეტანილი), [[დელფინი აფალინა]] და [[თეთრგვერდა დელფინი]].

[[პალიასტომი]]ს ტბა მდიდარია თევზით, განსაკუთრებით [[ფარგა]] და [[კეფალი]]. პალიასტომის ტბა ითვლება საქართველოში ფარგის გავრცელების ერთ-ერთ მნიშვნელოვან წყასლატევად. [[კეფალი]] კი ზღვის თევზია პალიასტომში. ის აღმოჩნდა პალიასტომის და შავი ზღვის დამაკავშირებელი არხის გაჭრის შემდეგ. განიცადა ადაპტაცია და შეეგუა პალისტომის ტბის საცხოვრებელ პირობებს. კოლხეთის დაბლობში გავრცელებული 88 სახეობის თევზიდან შავი ზღვის მობინადრეა 44. მტკნარი წყლის 21. ხოლო გამსვლელია 23. სხვა თევზებიდან აღსანიშნავია ხრტილოვანი თევზები - [[ატლანტიკური ზუთხი]], [[სვია]], ძვლოვანი თევზებიდან - [[შავი ზღვის ორაგული]], [[სკუმბრია]], [[ლობანი]], [[ქარიყლაპია]]. [[ვერცხლისფერი ბრტყელშუბლა]] შეგუებულია როგორც მტკნარ ასევე მლაშე წყალში ბინადრობას. გაზაფხულზე ის ზღვიდან მდინარეში შედის, სადაც იკვებება ლამიან ფსკერზე ნაპოვნი ორგანიზმებითა და წყალმცენარეებით, ხოლო ქვირითობისთვის ზღვას უბრუნდება. ახალგაზრდა მთელ წელს მტკნარ წყალში ატარებენ. პალისტომის ტბა შავი ზღვის აკვატორიასთან ერთად აფრიკა-ევრაზიის წყლისა და ჭაობის ფრინველთა მიგრაციის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი რეგიონია. ტენიან ტყეებში და ჭაობებში, მდინარეებში ბუდობს და იზამთრებს 194 სახეობის ფრინველი, აქედან 76 მიმომფრენია, მობინადრეა 62 და 56 მოზამთრე.

[[ამფიბია|ამფიბიებიდან]] ყურადღებას იპყრობს [[ვასაკა]], [[ტბორის ბაყაყი]], ჩვეულებრივი და [[მცირეაზიური ტრიტონი]]. [[ქვეწარმავალი|ქვეწარმავლებიდან]] გავრცელებულია [[წყლის ანკარა]], [[ესკულაპის მცურავი]] და [[ჭაობის კუ]].

== ფოთის უბნები ==

===მალთაყვა ===
[[მალთაყვა]] კლიმატური კურორტია. ჩვენამდე მოღწეული თქმულების მიხედვით მალთაყვის უბანი გაუვალი და ჭაობიანი ყოფილა. ხოლო აქ გამდინარე მდინარე მალთაყვა ღრმა. მტრების ერთ-ერთი შემოსევისას ადგილობრივმა მოსახლეობამ აქ მოიმწყვდია მომხდურები, რომელთაც სიმწრისგან აღმოხდათ „მულტა აკუა“ - რაც დიდ წყალს ნიშნავს. მას შემდეგ შემორჩა ამ ადგილს სახელწოდება მალთაყვა.

===ნაბადა===
ნაბადა - ფოთის ერთ-ერთი უძველესი უბანია. ბევრს ეუცნაურება სახელწოდება ნაბადა. ზეპირი გადმოცემით, კოლხეთის ისტორიის ჩინებული მცოდნე [[ბესარიონ გოგოლიშვილი]] ასე ხსნის ამ სახელწოდების წარმოშობას: ქალაქის ამ ნაწილში უსიერი, ნაბადივით შავი ტყე იყო. ამის გამო დაარქვესო - ნაბადა.

*მეორე ვარიანტით: [[ყულევი|ყულევში]] იდგა სამხედრო ნაწილი. მათ მდინარეზე ნავით უხდებოდათ გადმოსვლა. რუსებიც ამიტომ ხმარობდნენ სიტყვას „на байду“, რის გამოც ადგილობრივ მოსახლეობაში დამკვიდრდა ეს სიტყვა.

*არის კიდევ ერთი თქმულება: ფოთში ყულევის მხრიდან მოდიოდნენ [[აფხაზები]], სწორედ იმ ადგილას ეწერიდან გამოდიოდა ჭაობის შტოებისაგან შემდგარი მდინარე და უერთდებოდა ზღვას. აფხაზეთიდან წამოსულმა მგზავრმა ვერ შეძლო გადმოსვლა და დაიხრჩო. როდესაც ზღვაზე ღელვა შეწყდა და მდინარე კალაპოტში ჩადგა ნახეს ნაბადში გახვეული მგზავრი. ამიტომაც ამ ადგილის შესახებ იტყოდნენ „იქ სადაც ნაბადიანი კაცი დაიხრჩო“ ანუ ნაბადა.

===ნახუტური===
ახლანდელი ნინოშვილის უბნის სასაფლაოს ტერიტორიაზე რუსეთიდან გადმოსახლებული [[სტაროვერები]]ს [[ხუტორი]] არსებობდა თურმე. დროთა განმავლობაში ისინი უფრო მალთაყვის უბნისაკენ გადასულან საცხოვრებლად, ხოლო ნამოსახლარზე სასაფლაო გაუხსნიათ, რომელსაც ''ნახუტურს'' უძახიან ხოლმე.

== ისტორია ==
[[ფაილი:Poti.gif|thumb|300px|ფოთის რუკა]]

===ფაზისი===
{{მთავარი|ფაზისი}}
თანამედროვე ფოთის ტერიტორიაზე მდებარეობდა ისტორიული ქალაქი ფაზისი. ფაზისი დაარსდა ძვ . წ. VII საუკუნეში და იგი მნიშვნელოვან საპორტო ქალაქს წარმოადგენდა. მიიჩნევენ, რომ ფაზისი კოლონია დააარსეს [[მილეტი]]ს ბერძენმა ახალმოშენეებმა. ფასისი ფიგურირებს [[არგონავტები]]ს შესახებ მითში. მისსაგან მოდის [[ხოხობი|ხოხბის]] სახელწოდება ევროპულ ენებში. [[სტრაბონი]]ს მიხედვით ის მდებარეობდა ზღვას, ტბას და მდინარეს შორის. ფაზისი იყო ყველაზე აღმოსავლეთით მდებარე ქალაქი შავი ზღვის სანაპიროზე. მიწათმოქმედების, ხელოსნობის, საფეიქრო, კერამიკული და სხვა დარგების განვითარებამ ის [[კოლხეთის სამეფო]]ს ეკონომიკურ და სავაჭრო ცენტრად აქცია.

II-IV საუკუნეებში [[ფლავიუს არიანე]]სა და [[ამიანე მარცელინუსი]]ს ცნობებით ფასისში იდგა [[რომის იმპერია|რომის იმპერიის]] 400 მეომრისაგან შემდგარი გარნიზონი, ქალაქში იდგა [[კიბელა|კიბელის]] ტაძარი. ქალაქი ცნობილი იყო [[კოლხეთის უმაღლესი რიტორიკული სკოლა|ფასისის აკადემიით]], სადაც სწავლება მიმდინარეობდა ქართულ და ბერძნულ ენებზე. აქ მიიღო განათლება ცნობილმა ქართველმა ფილოსოფოსმა [[იოანე ლაზი|იოანე ლაზმა]].

ქალაქ ფასისის ზუსტი ადგილმდებარეობა ჯერ კიდევ დაუდგენელია და საკამათოა მეცნიერებს შორის. გავრცელებული შეხედულებით ის ემთხვევა ფოთის მდებარეობას (ნუგზარ ნადარაია, ცოტნე მირცხულავა). საწინააღმდეგო შეხედულების თანახმად რიონის შესართავთან ან მომიჯნავე მხარეებში კლასიკური და ელინისტური ხანის ქალაქი არქეოლოგიურად არ არის დადასტურებული და მოსახლეობის ყოფაში არ ჩანს ბერძნული კულტურის ზეგავლენა<ref>''გამყრელიძე გ.'', „ქალაქი ფაზისის ადგილმდებარეობისა და დეფინაციის საკითხისათვის“ იბერია-კოლხეთი, საქართველოს ანტიკური პერიოდის არქეოლოგიურ გამოკვლევათა კრებული, 1,2003, ძიებანი, დამატებანი, IX, გვ. 172</ref> ამ მოსაზრების მიხედვით ფოთს არ შეხებია [[ბერძნული კოლონიზაცია]], ხოლო რამდენადაც ფასისი უნდა ყოფილიყო ბერძნული კოლონიზაციის შედეგი, ის უნდა მდებარეობდეს სხვა რეგიონში, შესაძლოა [[ჭოროხი]]ს შესართავთან, ანდა უფრო სამხრეთით და ზღვაში უნდა იყოს ჩაძირული.

===შუა საუკუნეები===
სახელწოდება ფოთი პირველად მოხსენებული აქვს VIII საუკუნის [[სომხები|სომეხ]] ისტორიკოსს [[ღევონდი]]ს. [[ეგრისის დიდი ომი]]ს დროს ქალაქის მიდამოებში გაიმართა [[ფოთის ბრძოლა]]. ბრძოლა შედგა ბიზანტიელებსა და ირანელებს შორის [[555]] წელს. ირანელების იერიში ფოთის სიმაგრეზე სრული მარცხით დამთავრდა. ირანელებმა ამ ბრძოლაში 10 000-ზე მეტი მეომარი დაკარგეს, რის შემდეგაც [[ქუთაისი]]სა და [[მუხურისი (ციხე-ქალაქი)|მუხურისისაკენ]] დაიხიეს.

ფოთი [[აფხაზთა სამეფო]]ს მნიშვნელოვანი საპორტო ქალაქი იყო. VII საუკუნიდან იყო სამიტროპოლიტოს ცენტრი. ქართულენოვან წყაროებში ფოთი პირველად იხენიება XI საუკუნის ძეგლში „[[გიორგი მთაწმინდელის ცხოვრება]]“. ამ ცნობის თანახმად საზღვარგარეთიდან სამშობლოში დაბრუნებული [[გიორგი ათონელი]] ქალაქ [[სამსუნი]]დან ნავით ფოთში ჩავიდა. XIV-XV საუკუნეებში ფოთში, ისევე როგორც [[გონიო]]ში, მდებარეობდა [[გენუის რესპუბლიკა|გენუის რესპუბლიკის]] სავაჭრო ფაქტორია.

[[სურათი:Poti tower.JPG|thumb|250px|ფოთის ციხის კოშკი, ზედა ორი სართული დაშენებულია ნიკოლაძის დროს]]

===ფოთი ოსმალეთის იმპერიაში===
[[1578]] წელს ფოთი [[ოსმალეთის იმპერია]]მ დაიპყრო და დიდი ციხესიმაგრე ააგო. ოსმალური გარნიზონი 62 წლის განმავლობაში აკონტროლებდა ფოთს. [[1640]] წელს სამეგრელოს მთავარმა [[ლევან II დადიანი|ლევან მეორე დადიანმა]] იმერეთის სამეფოსა და გურიის სამთავროს ჯარების დახმარებით იერიშით აიღო ფოთი და დაანგრია ოსმალების მიერ აშენებული ციხე-სიმაგრე. 1723 წელს ფოთი ისევ ოსმალეთის იმპერიამ აიღო და მცირე ზომის ახალი სიმაგრე ააშენა, რომელსაც ოთხკუთხედი ფორმა ჰქონდა და ოთხივე კუთხეში კოშკით იყო გამაგრებული. ფოთში დასვეს ფაშა, რომელსაც დაექვემდებარა შავი ზღვის სანაპირო ზოლი. ოსმალეთის იმპერიის ხელში ფოთი [[ტყვის სყიდვა|ტყვეებით ვაჭრობის]] ერთ-ერთ მთავარ ცენტრად გადაიქცა. XVIII საუკუნეში ფოთის დაუფლება სცადა უკვე [[რუსეთის იმპერია]]მ. რუსეთისა და ქართული სამეფო-სამთავროების ერთობლივი ძალისხმევით [[რუსეთ-ოსმალეთის ომი (1768-1774)|რუსეთ ოსმალეთის 1768-74 წლების ომის]] დროს ორჯერ განხორციელდა ფოთის ციხეზე შეტევა 1770 და 1771 წლებში, მაგრამ ორივეჯერ უშედეგოდ.<ref>საქართველოს ისტორიის ნარკვევები ტ. IV გვ. 655-658 — თბილისი, 1978</ref> 1770-71 წლების ალყის დროს მოხდა ბრძოლა [[გოტლიბ კურტ ჰაინრიხ ტოტლებენი|გენერალ ტოტლებენის]] კორპუსსა და ოსმალეთის 6000-იან ჯარს შორის, რომელიც ბათუმიდან ფოთის გარნიზონის დასახმარებლად დაიძრა. ბრძოლაში, რომელიც 1771 წლის 3 იანვარს მალთაყვის მიდამოებში გაიმართა, რუსეთის ჯარმა დაამარცხა ოსმალების დამხმარე ჯარი, თუმცა ციხის აღება ვერ შეძლო. ტოტლებენმა ფოთს ალყა 1771 წლის 6 თებერვალს მოხსნა. ტოტლებენის შემდეგ ფოთის აღებას [[სოლომონ I]]-ს, [[ერეკლე II]]-ის და [[მამია IV გურიელი]]ს დახმარებით ცდილობდა გენერალი [[ალექსეი სუხოტინი]], თუმცა ციხე ვერც მან აიღო და 1771 წლის ოქტომბერში ალყა მოხსნა. 1786 წელს ოსმალეთის იმპერიამ შავიზღვისპირეთში მისი პოზიციების გასამტკიცებლად დამატებითი ზარბაზნებითა და გემებით ფოთისა და ბათუმის ციხეები გაამაგრა<ref>{{წიგნი | ავტორი= ჩხატარაიშვილი ქ.| სათაური=მაცნე | ნაწილი=„გურიის სამთავროს პოლიტიკური ისტორიიდან“| გამომცემლობა=საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის გამომცემლობა |ტომი=4|ადგილი=თბილისი |წელი=1964| origyear=| isbn=| edition=|გვერდები=121-127, 141|ბმული=http://dspace.nplg.gov.ge/handle/1234/162901}}</ref>

ფოთის ციხის დაუფლებას რუსეთის იმპერიის სამხედრო მოხელეები უდიდეს მნიშვნელობას ანიჭებდნენ. [[პავლე ციციანოვი]] მიიჩნევდა, რომ [[სამეგრელო]] ფოთის გარეშე არაფერს წარმოადგენდა და მისი აზრით ფოთი უფრო მეტი შენაძენი იქნებოდა ვიდრე სამეგრელო. 1807 წელს ფოთის აღებას ცდილობდა გენერალი რიკჰოფი. 1809 წლის 14 მაისს რუსეთის იმპერიის ჯარებმა გენერალ დიმიტრი ორბელიანის სარდლობით ფოთის ციხეს ალყა შემოარტყეს. ფოთის გარნიზონის დასახმარებლად დაიძრა ტრაპიზონის სერასკერი შერიფ-ფაშა. ამ დროს რუსეთის ჯარებს ებრძოდა იმერეთის მეფე [[სოლომონ II]]. გადამწყვეტი როლი შეასრულა გურიის მთავარმა [[მამია V გურიელი|მამია V გურიელმა]], რომელიც ოსმალეთისა და სოლომონის მოკავშირედ მოიაზრებოდა, მაგრამ პოზიცია შეცვალა, ოსმალთა დამხმარე ჯარს უკან დასახევი გზა გადაუკეტა და [[მალთაყვის ბრძოლა]]ში დაამარცხა.<ref>{{წიგნი | first=| ავტორი= სოსელია ო.| სათაური=მასალები საქართველოსა და კავკასიის ისტორიისათვის | ნაწილი=ფეოდალური საქართველოს პოლიტიკური დაშლის ისტორიიდან| გამომცემლობა=საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის გამომცემლობა |ტომი=XXX|ადგილი=თბილისი |წელი=1954| origyear=| isbn=| edition=|გვერდები=130|ბმული=http://dspace.nplg.gov.ge/handle/1234/266518}}</ref> მიუხედავად სამხედრო წარმატებისა, [[ბუქარესტის საზავო ხელშეკრულება (1812)|1812 წლის ბუქარესტის საზავო ხელშეკრულებით]] რუსეთის იმპერიამ ფოთი კვლავ დაუთმო ოსმალეთს.

საბოლოოდ ფოთი რუსეთის იმპერიამ მიიღო [[რუსეთ-ოსმალეთის ომი (1828-1829)|1828-1829 წლების ომის]] შედეგად. 1827 წელს ფოთის ფაშა აჰმედმა შეკრა ალიანსი [[სოფიო გურიელი|სოფიო გურიელთან]], რომელიც რუსეთის იმპერიისგან გურიის სამთავროს დამოუკიდებლობის შენარჩუნებას ცდილობდა, მაგრამ რუსეთის იმპერიის ჯარებმა 1828 წლის 15 ივლისს აიღეს ფოთი. იმპერატორ [[ნიკოლოზ I]]-ის დავალებით გზათა მინისტრმა ფოთში გაგზავნა ინჟინერ-კაპიტანი ჩადაევი. 1829 წლის [[ადრიანოპოლის სამშვიდობო ხელშეკრულება (1829)|ადრიანოპოლის ზავით]] ოფიციალურად დადასტურდა ფოთის გადაცემა ოსმალეთიდან რუსეთისთვის.

=== ფოთი რუსეთის იმპერიაში ===
ნიკოლოზ I-ის განკარგულებით ფოთის ნავსადგურის მოსაწყობად იწყება საპროექტო სამუშაო, რომელიც 1831 წელს დაასრულა გენერალ-მაიორმა მატიემ. 1831 წელს ფოთი აღწერა კარლ ჰაინრიჰ ემილ კოხმა. 1832 წელს [[როზენი, გრიგორი ვლადიმერის ძე ბარონი|ბარონმა როზენმა]] [[რედუტ-კალე]]დან ფოთში გადაიტანა სახელმწიფო და საბაჟო დაწესებულებები. 1836 წელს გენერალ ესპესოს ხელმწღვანელობით ფოთში დაიწყო სამუშაოები ქალაქისა და ნავსადგურის მოსაწყობად. ოსმალების მიერ აშენებული ციხე დაშალეს, ნაშალი ძირითადად ნავსადგურის მშენებლობაში გამოიყენეს. [[ფოთის კოშკი]] იმ ციხის ნაშთია. 1847 წელს ფოთი იხსენიება როგორც სამეგრელოში მდებარე ციხე-სიმაგრე.<ref>[https://dlib.rsl.ru/viewer/01003825054#?page=60&view=list Кавказский календарь на 1847 год გვ. 65]</ref> [[1858]] წლის 18 ნოემბერს, იმპერატორ [[ალექსანდრე II]]-ის ბრძანებულებით, დამტკიცებულ იქნა დებულება „სანავსადგურო ქალაქ ფოთის დასახლებისა და მმართველობის შესახებ“. [[1859]] წელს დაიწყო სამუშაოები ნავსადგურის შიდა აუზის შესაქმნელად. ამ პერიოდში ფოთში იმყოფებოდა [[ფრანგები|ფრანგი]] მწერალი [[ალექსანდრე დიუმა (უფროსი)|ალექსანდრე დიუმა]], რომელმაც ეს ამბავი ასახა თავის ნაშრომში „[[კავკასია (ა. დიუმა)|კავკასია]]“.

1858-1872 წლებში ფოთიდან ორპირამდე, კვირაში ორჯერ მოძრაობნენ ორთქლის გემები - „თავადი ბარიატინსკი“, „გოლუმჩიკი“, და სხვა. მათი საშუალებით ვაჭრებს ორპირში ჩაჰქონდათ შალეული, ტილო, მაუდი, შაქარი, მარილი და სხვა, სანაცვლოდ კი ფოთში ჩაჰქონდათ ხე-ტყის მასალა, ნედლი აბრეშუმი, ბამბა, ღვინო. ფოთის მნიშვნელობას ზრდიდა ის, რომ 1828-29 წლებში რუსეთმა ვერ მოახერხა ოსმალეთისთვის ბათუმის წართმევა. ფოთმა ჩაანაცვლა [[რედუტ-კალე]]. 1863 წელს დაიწყო ფოთის ნავსადგურის მშენებლობა [[ნიკოლოზ შავროვი]]ს პროექტის მიხედვით. ახლადშექმნილი ნავსადგურის ნავმისადგომები მოუწყობელი იყო ტექნიკური თვალსაზრისით, უმნიშვნელო ქარის შემთხვევაშიც ნავსადგურში მდგარი გემები ღია ზღვაში გადიოდნენ. შვიდი წლის შემდეგ პროექტი არადამაკმაყოფილებლად შეფასდა. ნავსადგურის რეკონსტრუქციის პროექტებიდან შეირჩა პროფესორ ვოზნესენსკის პროექტი. 1865 წლისთვის ფოთის მოსახლეობამ 1000-ს გადააჭარბა. 1867 წლის ზაფხულში დაიწყო რკინიგზის მშენებლობა. [[1871]] წელს კი გაიხსნა ამიერკავკასიის პირველი სარკინიგზო ხაზი: ფოთი-შორაპანი. 1872 წელს ფოთსა და თბილისს შორის რკინიგზის ხაზის გაყვანამ ფოთის მნიშვნელობა ძალიან გაზარდა. 1872-1885 წლებში [[ბაქო]]ს ნავთობის ტრანსპორტირება თბილისი-ფოთის რკინიგზით ხდებოდა. ამიერკავკასიისთვის ეს იყო ეპოქალური მოვლენა. გაიზარდა ამიერკავკასიის სამრეწველო და სავაჭრო პოტენციალი. კაპიტალიზმის განვითარებამ ფოთი შავი ზღვის აღმოსავლეთ სანაპიროს საკვანძო სატრანსპორტო ქალაქად აქცია.

1882 წელს ფოთმა საქალაქო თვითმმართველობის უფლება მიიღო. 1894 წლის 18 სექტემბერს ფოთის ქალაქის თავად აირჩიეს [[ნიკო ნიკოლაძე]]. ნიკოლაძე ამ თანამდებობას იკავებდა 1912 წლამდე. ხელმძღვანელობდა ნავსადგურის, ელექტროსადგურის, მუზეუმის, საკათედრო ტაძრის, გიმნაზიებისა და ხიდების მშენებლობას. მისი პროექტით განხორციელდა ფოთის დაგეგმარება. აპირებდა [[პალიასტომი]]სა და [[სუფსა|სუფსის]] დაკავშირებას არხით.<ref>გაზეთი [[ივერია (გაზეთი)|„ივერია“]], [http://dspace.nplg.gov.ge/handle/1234/60303 N25 გვ. 2] 2 თებერვალი, 1895</ref> 1896 წელს გაიხსნა [[ბიბლიოთეკა]], რაშიც [[თედორე კიკვაძე]] იყო ჩართული. 1904 წლის მეორე ნახევარში დამთავრდა [[ფოთის საკათედრო ტაძარი|საკათედრო ტაძრის]] მშენებლობა. ტაძრის მიმდებარე ტერიტორიაზე რუსეთის არმიის გადამდგარი ოფიცრის [[ადამ კურკოვსკი]]ს ძალისხმევით გაშენებულ იქნა ცენტრალური პარკი. 1905 წლის დასაწყისში დამთავრდა ნავსადგურის რეკონსტრუქცია და ამავე წლის 15 მარტს ოფიციალურად გაიხსნა ნავსადგურის ახალი შესასვლელი ჩრდილოეთის მხრიდან, რითაც ძირეულად გაუმჯობესდა მისი ექსპლუატაციის პირობები. ფოთის ნავსადგურის მშენებლობაზე საერთო დანახარჯი 1865 წლიდან 1907 წლამდე შეადგენდა 16 000 000 მანეთს. 1908 წელს განხორციელდა ფოთის ელექტროფიკაცია. განათდა ნავსადგური და რკინიგზა. 1911-12 წლებში ფოთში აშენდა 500 ადგილიანი კინოთეატრი. 1912 წლისთვის გაყვანილ იქნა წყალსადენი. 1885-1917 წლებში ფოთში იყო [[გურია-სამეგრელოს ეპარქია|გურია-სამეგრელოს ეპარქიის]] კათედრა.

1918 წლის 28 მაისს ფოთში გაფორმდა [[ფოთის ხელშეკრულება (1918)|ფოთის ხელშეკრულება]]. ეს იყო შეთანხმება [[საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა|საქართველოს დემოკრატიულ რესპუბლიკასა]] და [[გერმანიის იმპერია]]ს შორის, რომლითაც საქართველოს რესპუბლიკამ, რომელსაც დამოუკიდებლობა ახალგამოცხადებული ჰქონდა, მიიღო გერმანიის მფარველობა.

[[სურათი:Poti Cathedral.jpg|thumb|right|ცხენის წევის ტრამვაი ფოთში (1906)]]

===ფოთი საბჭოთა კავშირში===
1925 წელს ი. ზარდალიშვილის ხელმძღვანელობით დაარსდა [[ფოთის დრამატული თეატრი]]. XX საუკუნის შუაში ფოთი გაიზარდა და სრულიად შეიცვალა იერსახე. 1948 წელს დადგნდა ფოთის საზღვრები, მის შემადგენლობაში მოექცა სოფელი [[მალთაყვა]].<ref>{{საქართველოს უწყებები|281039|26-27}}</ref>  აშენდა ახალი საცხოვრებელი მასივები, სამკურნალო და კულტურულ-საგანმანათლებლო დაწესებულებები, სპორტულ-ტურისტული ბაზები. ფოთი გახდა კოლხეთის ჭაობების დაშრობისა და ათვისების სამეცნიერო ცენტრი. საბჭოთა პერიოდში ფოთი იყო რესპუბლიკური დაქვემდებარების ქალაქი. მოქმედებდა [[აეროპორტი]], საჰაერო ხაზით დაკავშირებული იყო თბილისთან, სოხუმთან, ქუთაისთან, ბათუმთან, ოდესასთან და სიმფეროპოლთან. განვითარებული იყო მანქანათმშენებელი, ელექტროტექნიკის, კვებისა და მსუბუქი მრეწველობა.

მოქმედი მსხვილი საწარმოები იყო გემთშემკეთებელ-გემთსაშენი ქარხანა, [[ფოთის ჰიდრომექანიზაციის ქარხანა|ჰიდრომექანიზაციის]], მანქანათსაშენი, ელექტროაპარატების, რკინაბეტონის, ღვინის, ლუდის, ხილის, წვენისა და წისქვილის ქარხნები, პურის, ხორცისა და ჩაის კომბინატები, სამკერვალო ფაბრიკა. ფოთი იყო საქართველოს საოკეანო თევზჭერის ძირითადი ბაზა. 1981 წელს ამოქმედდა [[ფოთის ტროლეიბუსი]]ს სისტემა.

===თანამედროვეობა===
[[ფაილი:Russian militaries in Poti.jpg|thumb|right|300px|რუსული არმიის ნაწილები ქალაქ ფოთის შესასვლელში]]
2008 წელს, [[რუსეთ-საქართველოს ომი (2008)|რუსეთ-საქართველოს ომის]] დროს, ქალაქი ფოთი დაიბომბა რუსული ბომბდამშენების მიერ. დაბომბვა 8 აგვისტოს, 23:45 წუთზე მოხდა. [[12]] [[აგვისტო]]ს რუსულმა არმიამ ფოთის ოკუპაცია მოახდინა. რუსებმა ქალაქში 2 პოსტი გახსნეს: 1, უშუალოდ ქალაქში-ნაბადის ტერიტორიაზე, მეორე კი-ფოთის შესასვლელში მთავარ წყალგამყოფ ხიდთან. 9 სექტემბერს, მედვედევი-სარკოზის 6-პუნქტიანი სამშვიდობო გეგმის შეთანხმების მიხედვით რუსმა ოკუპანტებმა ქალაქი ფოთი დატოვეს.

ფოთის ტერიტორიაზე განლაგებულია 20 საშუალო და სპეციალური სასწავლებელი, ბიბლიოთეკები, უმაღლესი სასწავლებლები, ფოლკლორის ცენტრი, ქორეოგრაფიული სტუდია, გ. ჩიტაიას სახელობის კოლხური კულტურისა და ფოთის ისტორიის მუზეუმი და მრავალი სხვა დაწესებულება. აქ არის ნავთობგადამამუშავებელი, კვების მრეწველობის საწარმოები. 1992 წლიდან აღინიშნება ქალაქის დღესასწაული [[ფაზისობა]]. 1995 წლიდან მოქცეულია [[სამეგრელო-ზემო სვანეთის მხარე]]ში. 2005 წელს შეწყდა სატროლეიბუსო მიმოსვლა.

== პოლიტიკა ==

=== საკრებულო ===
{| class="wikitable"
!style="background:#ccc" colspan="2" | პარტია
!style="background:#ccc" | 2017<ref name="gevote17">{{Cite web | title=პროტოკოლით არჩეული მუნიციპალიტეტის საკრებულოს წევრები და მერები 2017 | url=https://cesko.ge/res/docs/danOK47.pdf | publisher=ცესკო | access-date=2022-07-12 }}{{Dead link|date=აპრილი 2024 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>
!style="background:#ccc" | 2021<ref name="gevote21">{{Cite web | title=პროტოკოლით არჩეული მუნიციპალიტეტის საკრებულოს წევრები და მერები 2021 | url=https://cesko.ge/static/res/docs/2021sakrebuloswevraddameradarcheulipirebi.pdf | publisher=ცესკო | access-date=2022-07-12 }}{{Dead link|date=აპრილი 2024 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>
!style="background:#ccc" colspan="24" | ამჟამინდელი საკრებულო
|-
| style="background-color: #2044bc  | &nbsp;
| [[ქართული ოცნება]] 
| style="text-align: right" | '''15'''
| style="text-align: right" | '''20'''
| style="background-color: #2044bc | &nbsp;
| style="background-color: #2044bc | &nbsp;
| style="background-color: #2044bc | &nbsp;
| style="background-color: #2044bc | &nbsp;
| style="background-color: #2044bc | &nbsp;
| style="background-color: #2044bc | &nbsp;
| style="background-color: #2044bc | &nbsp;
| style="background-color: #2044bc | &nbsp;
| style="background-color: #2044bc | &nbsp;
| style="background-color: #2044bc | &nbsp;
| style="background-color: #2044bc | &nbsp;
| style="background-color: #2044bc | &nbsp;
| style="background-color: #2044bc | &nbsp;
| style="background-color: #2044bc | &nbsp;
| style="background-color: #2044bc | &nbsp;
| style="background-color: #2044bc | &nbsp;
| style="background-color: #2044bc | &nbsp;
| style="background-color: #2044bc | &nbsp;
| style="background-color: #2044bc | &nbsp;
| style="background-color: #2044bc | &nbsp;
|-
| style="background-color: #e4012e  | &nbsp;
| [[ნაციონალური მოძრაობა]]
| style="text-align: right" | '''2'''
| style="text-align: right" | '''11'''
| style="background-color: #e4012e | &nbsp;
| style="background-color: #e4012e | &nbsp;
| style="background-color: #e4012e | &nbsp;
| style="background-color: #e4012e | &nbsp;
| style="background-color: #e4012e | &nbsp;
| style="background-color: #e4012e | &nbsp;
| style="background-color: #e4012e | &nbsp;
| style="background-color: #e4012e | &nbsp;
| style="background-color: #e4012e | &nbsp;
| style="background-color: #e4012e | &nbsp;
| style="background-color: #e4012e | &nbsp;
| || || || ||  || ||  || ||
|-
| style="background-color: #702f92  | &nbsp;
| [[საქართველოსთვის]]
| 
| style="text-align: right" | '''4'''
| style="background-color: #702f92 | &nbsp;
| style="background-color: #702f92 | &nbsp;
| style="background-color: #702f92 | &nbsp;
| style="background-color: #702f92 | &nbsp;
| || || || || || || || || || || || || || || ||
|-
| style="background-color: #0e606b" | &nbsp;
| [[ქართული ფესვები]]
| style="text-align: right" | '''3'''{{efn|თორნიკე შონია, ხვიჩა ცხვიტარია და ზურაბ ჩაჩუა - დატოვეს [[ქართული ოცნება]] და შეუერთდნენ [[ქართული ფესვები|ქართულ ფესვებს]].<ref>{{Cite web|first=|date=2020-06-12|title=ფოთის საკრებულოს ფრაქცია ქართული ოცნება სამმა წევრმა დატოვა|url=https://formulanews.ge/News/31006|access-date=2024-07-19|website=Formula}}</ref>}}
| 
| || || || || || || || || || || || || || || || || || || ||
|-
| style="background-color: #003876" | &nbsp;
| [[ევროპული საქართველო]]
| style="text-align: right" | '''1'''
| 
| || || || || || || || || || || || || || || || || || || ||
|-
| style="background-color: #8f188f" | &nbsp;
| [[შენების მოძრაობა]] 
| style="text-align: right" | '''1'''
|
| || || || || || || || || || || || || || || || || || || ||
|-
| style="background-color: #e7b031 " | &nbsp;
| [[პატრიოტთა ალიანსი]]
| style="text-align: right" | '''1'''
|
| || || || || || || || || || || || || || || || || || || ||
|-
| style="background-color: #004a99" | &nbsp;
|[[ერთიანი საქართველო — დემოკრატიული მოძრაობა|დემოკრატიული მოძრაობა]]
| style="text-align: right" | '''1'''
| 
| || || || || || || || || || || || || || || || || || || ||
|-
| style="background-color: #16166b  | &nbsp;
| [[საქართველოს ლეიბორისტული პარტია|ლეიბორისტული პარტია]] 
| style="text-align: right" | '''1'''
|
| || || || || || || || || || || || || || || || || || || ||
|-
!colspan="2" | სულ
!align=right | 25
!align=right | 35
!colspan=45 | &nbsp;
|-
|}

==მოსახლეობა==
{| class="wikitable" style="text-align:right"
|-
! აღწერის წელი !! მოსახლეობა !! კაცი !! ქალი
|-
| 1876<ref>[https://dlib.rsl.ru/viewer/01003825022#?page=320 Кавказский календарь на 1878 год გვ. 320]</ref> || 3026 ||  || 
|-
| 1882<ref>[https://dlib.rsl.ru/viewer/01003825010#?page=281 Кавказский календарь на 1881 год გვ. 281]</ref> || {{ზრდა}} 4785 || 3451 || 1334
|-
| 1893<ref>[https://dlib.rsl.ru/viewer/01003825007#?page=340 Кавказский календарь на 1894 год გვ. 340]</ref> || {{კლება}} 4709 ||  || 
|-
| [[რუსეთის იმპერიის მოსახლეობის აღწერა|1897]]<ref>[https://dlib.rsl.ru/viewer/01003825002#?page=344 Кавказский календарь на 1898 год გვ. 344]</ref> || {{ზრდა}} 7666 || 5172 || 2494
|-
| 1910<ref>[https://dlib.rsl.ru/viewer/01003824988#?page=285 Кавказский календарь на 1912 год]</ref> || {{ზრდა}} 17 080 || 13 340 || 6740
|-
| 1914 || {{ზრდა}} 20 000 || ||
|-
| 1959 || {{ზრდა}} 48 117 || || 
|-
| 1970 || {{კლება}} 45 979 || || 
|-
| 1979 || {{ზრდა}} 48 508 || || 
|-
| 1989 || {{ზრდა}} 50 922 || || 
|-
| 2002 || {{კლება}} 47 149 || || 
|-
| 2014<ref name="აღწერა 2014">{{cite web |url=http://www.geostat.ge/index.php?action=page&p_id=2152&lang=geo |title=მოსახლეობის საყოველთაო აღწერა 2014 |date=ნოემბერი 2014 |publisher=საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური |accessdate=7 ნოემბერი, 2016}}</ref> || {{კლება}} 41 465 || || 
|}

==ეკონომიკა==
[[სურათი:Poti market.jpg|thumb|250px|სამეგრელოს მოედანი, ფოთის ბაზარი]]
ფოთი [[საქართველოს ეკონომიკა|საქართველოს ეკონომიკის]] ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ცენტრია. [[ფოთის ნავსადგური]] შავი ზღვის აუზის ერთ-ერთი უდიდესი ნავსადგურია. იგი მდებარეობს [[ტრასეკა]]ს კორიდორზე და წარმოადგენს კავკასიის სატრანზიტო, სატრანსპორტო ქსელის უდიდეს სეგმენტს. ფოთს ევროპა-აზიის კორიდორში მნიშვნელოვანი ფუნქცია დაეკისრა. ფოთის პორტი უკავშირდება ილიჩევსკის ([[უკრაინა]]), ვარნისა ([[ბულგარეთი]]) და კავკაზის ([[რუსეთი]]) პორტებს პირდაპირი საბორნე სარკინიგზო ხაზით და ნოვოროსიისკს (რუსეთი), ბურგასსა (ბულგარეთი) და რიზეს ([[თურქეთი]]) პორტებს პირდაპირი საავტომობილო საბორნე გადასასვლელებით და უზრუნველყოფს დიდი მოცულობის ტვირთბრუნვას.

2008 წლიდან მოქმედებს [[ფოთის თავისუფალი ინდუსტრიული ზონა]]. რკინიგზის ცენტრალურ ხაზს ფოთი უკავშირდება ფოთი-სენაკის 40 კილომეტრიანი მონაკვეთით.

==სიმბოლიკა==
=== დროშა ===
{{მთავარი|ფოთის დროშა}}
[[სურათი:Poti-Flag.png|მარცხნივ|მინი|ქალაქ Fasso-ს დროშა პიეტრო ვესკონტეს პორტოლანიდან 1320/21 წ.]]
[[სურათი:Poti old COA.jpg|მინი|მარცხნივ|''ფოთის გერბის პროექტი 1858 წ.'']]
ქალაქის დროშა წარმოადგენს ორად გაყოფილ ნაჭერს, მარცხნივ ყვითელ ფონზე არის ლურჯი ჯვარი, მარჯვნივ ლურჯ ფონზე გამოსახულია [[ოქროს საწმისი]]. [[პორტოლან]]ზე, [[პიეტრო ვესკონტე]]ს (1320/21 წ.,<ref>რუკა ცნობილია [[მარიო სანუდო უფროსი|მარიო სანუდო უფროსის]]  წიგნიდან, რომლის ფურცლებზე ის ქრიასტიან მმართველებს მოუწოდებდა ჯვაროსნული ლაშქრობებისაკენ [[იერუსალიმი|იერუსალიმის]] გასანთავისუფლებად.</ref> მდინარე [[რიონი]]ს შესართავში დასახლებული პუნქტის [[Fasso]] ([[ფაზისი (ქალაქი)|ფაზისი]]) გამოსახულია სამწვერა ყვითელი ალამი ლურჯი ჯვრის გამოსახულებით, ასე რომ დროშის მარცხენა მხარე სიმბოლიზურად გამოსახავს [[ფაზისი]]ს ისტორიულ მემკვიდრეობას თანამედროვე ფოთზე, რომელიც გაშენებულია მის ადგილას. მარჯვენა მხარე — [[ოქროს საწმისი]]ს გამოსახულებით, გვახსენებს ჩვენ მითს [[არგონავტები|არგონავტებზე]], რომლებმაც ჩაუშვეს [[ღუზა]] სანაპიროებს, სადაც ახლა ფოთი მდებარეობს.

=== გერბი ===
{{მთავარი|ფოთის გერბი}}
ქალაქის თანამედროვე გერბის საფუძვლად აღებულია 1858 წლის ქალაქის გერბის პროექტი ''„ვერცხლისფერ მინდორზე ლაჟვარდისფერი ტალღოვანი სარტყელი, რის ქვევით ღია ჭიშკარიანი წითელი კოშკი მდებარეობს. ფარის თავისუფალ ნაწილში ქუთაისის გუბერნიის გერბია“.'' ფარი უნდა დაეგვირგვინებია ვერცხლის გვირგვინს, ფარის უკან უნდა განთავსებულიყო ღუზები, შეერთებული ალექსანდრეს ლენტებით. პროექტი ოფიციალურად არ იყო დამტკიცებული. გერბზე კოშკი სიმბოლიზირებდა ქალაქის ფარგლებში ერთ გადარჩენილ შუა საუკუნოვან შენობათაგანს. ოქროს საწმისი, სიმბოლიზირებს როგორც ზევით იყო აღნიშნული — მითს არგონავტებზე. ხოლო ღუზები აღნიშნავს - რომ ფოთი საპორტო ქალაქია.

== დაძმობილებული ქალაქები ==
* {{flagicon|USA}} [[ლაგრანჟი]] [[ჯორჯია]], [[აშშ]]
* {{flagicon|Bulgaria}} [[ბურგასი]], [[ბულგარეთი]]
* {{flagicon|Cyprus}} [[ლარნაკა]], [[კვიპროსი]]
* {{flagicon|Kazakhstan}} [[აქთაუ]], [[ყაზახეთი]] (2005)
* {{flagicon|Greece}} [[ნავპლიონი]], [[საბერძნეთი]]

==ფოთის ფოლკლორი==
[[სურათი:Dzuku loluas gundi.jpeg|thumb|300px|right|ძუკუ ლოლუას გუნდი (1919)]]
ფოთის კულტურული ცხოვრების ისტორია მდიდარი და მრავალფეროვანია. როდესაც ხალხურ შემოქმედებაზე და ფოლკლორზე ვსაუბრობთ, რამდენიმე მომენტს უნდა გავუსვათ ხაზი, კერძოდ ამ ქალაქში მოღვაწეობდნენ საქართველოს განთქმული ხელოვანები: [[ლოტბარი]] – [[ძუკუ ლოლუა]], [[რომანოზ (რემა) შელეგია]], [[ავქსენტი მეგრელიძე]], [[სუხიშვილი, ილიკო|ილიკო სუხიშვილი]], [[მიხეილ ხავთასი]], [[შოთა ჩახავა]], [[არჩილ ხორავა]] და სხვა.
*[[სუხიშვილი, ილიკო|ილიკო სუხიშვილმა]] პირველი პროფესიული კოლექტივი ფოთში XX საუკუნის 20-იან წლებში ჩამოაყალიბა. ხოლო 30-იან წლებში შექმნა [[ფოთის ქორეოგრაფიული სტუდია|ქორეოგრაფიული სტუდია]].
*[[1919]] წელს, საქართველოში ცნობილ ლოტბარს, [[ძუკუ ლოლუა]]ს ფოთში დაუარსებია „<nowiki/>[[ქართული ხალხური სიმღერების მოყვარულთა საზოგადოება]]<nowiki/>“ და მოწაფე ქალ-ვაჟთა გუნდები, მის მიერ იქნა მოძიებული, აღდგენილი და დაუბრუნა საზოგადოებას მრავალი სიმღერა (მაგალითად „აშო ჩელა“).
*[[1921]] წელს, როდესაც ძუკუ ლოლუა დანიშნეს დასავლეთ საქართველოს გუნდების ინსტრუქტორად, მისი წარდგენით, ფოთის მომღერალ ქალ-ვაჟთა სახელმწიფო გუნდის ხელმძღვანელად დაინიშნა [[მიხეილ ხავთასი]], რომელიც XX საუკუნის 40-იან წლებში სახელმწიფო ანსამბლის ხელმძღვანელიც იყო.
[[სურათი:Mixeil xavtasis gundi.jpeg|thumb|300px|მიხეილ ხავთასის გუნდი]]
*[[1972]] წელს ქალაქში შეიქმნა ანსამბლი „ფაზისი“. XX ს-ის 70-80-იან წლებში მას ხელმძღვანელობდა [[ირაკლი (ბოჩიკა) ლოლუა]] (ძუკუ ლოლუას შვილი). სამხატვრო ხელმძღვანელი - [[გია ჯანელიძე]], ხოლო ლოტბარი – [[იროდი ტიკარაძე]]. „ფაზისის“ მემკვიდრე არის ანსამბლი „ფოთი“ და „კოლხი ბიჭები“, რომელსაც ხელმძღვანელობს რესპუბლიკური, საერთაშორისო და საკავშირო ფესტივალების ლაურეატი, ღირსების ორდენის კავალერი, ლოტბარი - [[იროდი ტიკარაძე]].
*[[1970]] წლიდან ფოთში ფუნქციონირებს [[ფოთის ქორეოგრაფიული სტუდია|ქორეოგრაფიული სტუდია]].
*[[1980]] წლიდან შეიქმნა ხალხური ცეკვის ანსამბლი „ნორჩი ფაზისელები“ - [[ახმედ ამბალია]]ს ხელმძღვანელობით. საქალაქო კულტურის სახლთან გასული საუკუნის 80-90-იან წლებში ასევე ფუნქციონირებდა გოგონათა ფოლკლორული ტრიო.
*[[2003]] წელს ფოთში პირველად გაიმართა შავი ზღვის აუზის ქვეყნების ბავშთა ფოლკლორული ცეკვების პირველი საერთაშორისო ფესტივალი, რომელშიც მონაწილეობა მიიღო შავი ზღვის აუზის ქვეყნების შემოქმედებითმა კოლექტივებმა. ეს კონკურსი გახდა ტრადიციული და ტარდება 3 წელიწადში ერთხელ.

==გამოჩენილი ფოთელები==
[[სურათი:Dzuku lolua.jpeg|thumb|250px|right|ძუკუ ლოლუა]]

;ფოთში მოღვაწეობდნენ:
* [[ნიკო ნიკოლაძე]] — ქალაქის თავი 1894-1912 წლებში
* [[იონა მეუნარგია]] — ქალაქის თავის მოადგილე 1891-1894 და 1907-1913 წლებში
* [[ძუკუ ლოლუა]] — ლოტბარი
* [[რომანოზ შელეგია]] — ლოტბარი
* [[ავქსენტი მეგრელიძე]] — ლოტბარი, 1900-1918 წლებში მოღვაწეობდა ფოთში
* [[მიხეილ ხავთასი]] — ლოტბარი
* [[იროდი ტიკარაძე]] — ლოტბარი

;ფოთში დაიბადნენ:
* [[პავლე ინგოროყვა]] — ლიტერატურათმცოდნე
* [[ნანა ალექსანდრია]] — მოჭადრაკე
* [[გურამ ფირცხალავა]] — მსახიობი
* [[გიორგი ჩიტაია]] — ისტორიკოსი

== ფოტოგალერეა ==
[[სურათი:Poti port.jpg|thumb|800px|პორტის პანორამა|ცენტრში]]
<center>
<gallery>
Image:ციხე large.jpeg|ფოთის ციხის მაკეტი
Image:Porti.jpg|ფოთის პორტის ადმინისტრაცია
Image:Memoriali.jpeg|ფოთის დიდების მემორიალი
Image:174bab770410.jpg|ფოთი, აღმაშენებლის ქუჩა
Image:1892 cm nikolozi.jpg|წმ. ნიკოლოზის ეკლესია (ნახუტურის) 1892 წ.
Image:Omeri avgeninos saxli 1907..jpg|ფოთის კოლხური კულტ. მუზეუმი (ვაჭარი ომერი ავგენინოსის სახლი 1907 წ.)
Image:Poti-senaki.jpg|ფოთი - სენაკის გზატკეცილი
Image:Sasamartlo.jpg|ფოთის სასამართლოს შენობა
Image:Sajaro samkitxv (edmund friki 1899-1909).jpg|საჯარო სამკითხველო (არქიტ. [[ედმუნდ ფრიკი]] 1899-1909)
Image:Qalta konsultacia, eqim nikoloz ter-nigosovis saxli edmund friki.jpeg|ქალთა კონსულტაცია, (ექიმ ნიკოლოზ ტერ-ნიგოსოვის სახლი, ედმუნდ ფრიკი)
</gallery>
</center>

==იხილეთ აგრეთვე==
*[[ფოთის ნავსადგური]]

==ლიტერატურა ==
{{ქსე|10|351-352|ბერაძე თ. პაჭკორია მ. ჯაოშვილი ვ.}}
*''პაჭკორია მ'' „ფოთის წარსულიდან“ — თბილისი, 1967
* გამომცემლობა С.: Radt S.L. (ed. and tr.) Strabons Geographika. Vols. 1-10. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 2002 — ongoing.
* [http://naturalhistory1.narod.ru/Person/Lib/Strabon/Index.htm ''სტრაბონი'' გეოგრაფია ] / თარგმნ. ძვ.-ბერძნულიდან [[სტრატანოვსკი, გიორგი ანდრეის ძე]] კრუგერი ო. ო.-ს რედ., საერთ. რედ. ს. ლ. უტჩენკო მ.: ლადომირი 1994
* ''გრაციანსკაია  ლ. ი.'' სტრაბონის „გეოგრაფია“. წყაროთმცოდნეობის პრობლემები. // [[უძველესი ქვეყნები საბჭოთა კავშირის ტერიტორიაზე]] 1986. მ., 1988. ფ. 6-175.
* ''ჰეროდოტე''. ისტორია 9 წიგნად. / თარგმნ., მიშენკო ფ. გ. 2 ტ. მ., 1885—1886.
** 2-ე გამოც., გასწ. [[1888]].
** 2-ე გამოც.: მ.: ეკსმო. 2008.
* ''ჰეროდოტე''. ისტორია. / თარგმნა და შენ. [[სტრატანოვსკი, გიორგი ანდრეის ძე]]. ლ.: მეცნიერება, [[1972]]. 600 ფ. 50000 ეგზ.
* სოფიო ჭაჭია, ქ. ფოთი, მდებარეობა, რელიეფი, რესურსები, ფოლკლორი. 11/12/2009

== რესურსები ინტერნეტში ==
*{{ოფიციალური|http://poti.gov.ge/}}
* [https://georgiantravelguide.com/ka/foti ფოთი ტურისტული პორტალზე]
* [http://www.georgien.bilder-album.com/modules.php?name=republic_georgia&act=thumbnails&album=12&newlang=georgian ფოტოგალერეა]

==შენიშვნები==
{{შენიშვნების სია}}

== სქოლიო ==
{{სქოლიოს სია}}

{{სამეგრელო}}
{{სამეგრელო-ზემო სვანეთი}}
{{საქართველოს ქალაქები}}

[[კატეგორია:ფოთი|*]]