იხილეთ წყარო გვერდისთვის ქართლის საერისმთავრო

{{ინფოდაფა ყოფილი სამეფო/ქვეყანა
|გრძელი სახელი              = {{small|'''იბერიის საერისმთავრო'''}}
|მშობლიური სახელი          = ქართლის საერისმთავრო
|სტატუსი                    = 
|ჰიმნი                       =
|დროშის სურათი             = Kartli - drosha jvari.svg
|დროშის აღწერა              = {{small|'''დროშა'''}}
<div style="text-align:left;">
|გერბი                      = 
|გერბის ზომა                = 
|ერა                        = [[:en:Early Middle Ages|ადრეული შუა საუკუნეები]]
|მართველობა= [[მონარქია|საერისმთავრო]]
|შექმნა= შეიქმნა
|შექმნის წელი= 588
|გაუქმება= [[ქართველთა სამეფო|ქართლის სამეფოს]] რესტავრაცია
|გაუქმების წელი= 888
|უპირველესი მოვლენა=
|უპირველესის თარიღი=
|უკანასკნელი მოვლენა= 
|უკანასკნელის თარიღი=
|მოვლენა1= [[დაცვის სიგელი|არაბთა ბატონობის დამყარება]]
|მოვლენის თარიღი1= 654
|მოვლენა2= [[თბილისის საამირო|არაბთა მიერ თბილისის დაპყრობა]]
|მოვლენის თარიღი2= 736
|მოვლენა3= [[აბასიანთა სახალიფო]]ს ბატონობა
|მოვლენის თარიღი3= 786
|მოვლენა4= საერისმთავროს აღდგენა<br>[[ადარნასე II|ადარნასე II-ის]] მიერ
|მოვლენის თარიღი4= 813
|p1                      = სასანური ქართლი
|დროშა_p1               = Derafsh Kaviani flag of the late Sassanid Empire.svg
|წელი_დასაწყისი          = 
|წელი_დასასრული         = 
|s1                      = ქართველთა სამეფო
|დროშა_s1               = Kartli - drosha jvari.svg
|s2                      = კახეთის სამთავრო
|დროშა_s2               =
|s3                      = თბილისის საამირო
|დროშა_s3               = 
|s4                      = ჰერეთის სამთავრო
|დროშა_s4               = 
|რუკის სურათი=
|რუკის აღწერა=ქართლის საერისთავო თამარ მეფის ზეობის ხანაში.
|დედაქალაქი=  {{plainlist|
*[[ტფილისი]]
* <small>(~588–736)</small>
*[[უფლისციხე]]
* <small>(~736–813)</small>
*[[არტანუჯი]]
* <small>(~813–888)</small>}}
|უდიდესი ქალაქები=
|ენები=[[ქართველური ენები|ქართველური]]
|რელიგია= [[საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესია]]
|საკანონმდებლო ხელისუფლება= 
|დღეს                   = {{Collapsible list|titlestyle=font-weight:normal; background:transparent; text-align:left;|title=ქვეყანა დღეს|{{დროშა|საქართველო}}|{{დროშა|თურქეთი}}|{{დროშა|აზერბაიჯანი}}|{{დროშა|სომხეთი}}|{{დროშა|რუსეთი}}|}}
|დინასტია= [[გუარამიანი]], [[ხოსროიანი]], [[ნერსიანი]], [[ბაგრატიონი]]
}}
{{საქართველოს სახელმწიფოებრიობა}}

'''ქართლის საერისმთავრო''' — არისტოკრატიული მმართველობა [[ქართლი|ქართლში]], VI და IX საუკუნეებს შორის, როდესაც ქართლში წამყვან პოლიტიკურ ძალაუფლებას [[ერისმთავარი|ერისმთავარები]] ახორციელებდნენ. საერისმთავროს დაარსება 580 წელს [[სასანიანები|სასანიანთა]] მიერ ადგილობრივი [[ხოსროიდების დინასტია|ხოსროიდების დინასტიის]] შევიწროვებას და [[იბერია|იბერიის სამეფოს]] გაუქმებას უკავშირდება. [[588]] წელს ხოსროიანთა უმცროსი შტოს, [[გუარამიდები|გუარამიდების]] წარმომადგენელი, [[გუარამი]] პირველი ქართველი „<nowiki/>[[კურაპალატი]]<nowiki/>“ გახდა-მიიღო რა ეს ტიტული [[ბიზანტიის იმპერატორების სია|ბიზანტიის იმპერატორ]] [[მავრიკიოსი (ბიზანტია)|მავრიკიოსისგან]]. მოგვიანებით [[591]] წელს სპარსელებმა სასანიდების იმპერიაში დაუშვეს ავტონომიური-ქართლის საერისმთავროს წარმოქმნა. საერისმთავრომ [[888]] წლამდე იარსება, როდესაც ქართლში მეფობა [[ქართველთა სამეფო|აღდგენილ]] იქნა [[ბაგრატიონთა დინასტია|ბაგრატიონთა დინასტიის]] წევრების მიერ. საერისმთავროს საზღვრები არ იყო სტაბილური, რამდენადაც ქართლის ხელმძღვანელი ერისმთავრები, მეზობელ სახელმწიფოებთან გაუთავებელ ომებში იყვნენ ჩართული და  თითქმის მთელი ამ პერიოდის მანძილზე წინააღმდეგობას უწევდნენ [[სპარსელები|სპარსელებს]], ბიზანტიელებს, [[ხაზარები|ხაზარებს]], [[არაბები|არაბებს]] და სხვადასხვა კავკასიელ მმართველებს.

საერისმთავროს მმართველობის პერიოდი იყო კულმინაციური საქართველოს ისტორიაში; ამ დროს მოხდა [[საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესია|ქართული ქრისტიანული ეკლესიის]] საბოლოო ჩამოყალიბება, ლიტერატურული ტრადიციის პირველი აყვავება მშობლიურ ენაზე, ქართველ ბაგრატიონთა საგვარეულოს აღზევება, სხვადასხვა ფეოდალური ანკლავების, რომლებიც XI საუკუნის დასაწყისისთვის უნდა გაერთიანებულიყვნენ [[საქართველოს სამეფო|საქართველოს სამეფოში]], კულტურული და პოლიტიკური გაერთიანების დასაწყისი.

== ისტორია ==
როდესაც, 580 წელს, გარდაიცვალა ერთიანი [[იბერიის სამეფო|იბერიის]] მეფე [[:en: Bacurius III of Iberia|ბაკურ III]], სპარსეთის სასანიდურ ხელისუფლებას, [[ჰორმიზდ IV |ჰორმიზდ IV-ის]] მეფობის დროს (579-590) მიეცა შესაძლებლობა გაეუქმებინა მონარქია იბერიაში.<ref name="Suny, p. 25"/> [[იბერია]] გახდა სპარსეთის პროვინცია ([[სასანური ქართლი]]), მართული [[მარზპანი|მარზპანის]] (გუბერნატორი) მიერ. იბერიელ დიდგვაროვნებს ამ ცვლილებისთვის წინააღმდეგობა არ გაუწევიათ,<ref name="Suny, p. 25"/> და სამეფო სახლის მემკვიდრეები გადაიხვეწნენ თავისსავე მაღალმთიან ფორტიფიკაციულ სამფლობელოებში – [[ხოსროიდები|ხოსროიდების]] მთავარი შტო [[კახეთი|კახეთში]], ხოლო უმცროსი შტო, [[გუარამიდები]], [[კლარჯეთის საერისთავო|კლარჯეთსა]] და [[ჯავახეთი|ჯავახეთში]]. თუმცა, პირდაპირმა სპარსულმა კონტროლმა გამოიწვია მძიმე გადასახადები და [[ზოროასტრიზმი|ზოროასტრიზმის]] გავრცელება, ენერგიული ხელშეწყობით, უპირატესად ქრისტიანულ ქვეყნებში. ამიტომ, 582 წელს აღმოსავლეთ რომის იმპერიის იმპერატორმა [[მავრიკიოსი (ბიზანტია)|მავრიკიოსმა]] დაიწყო სამხედრო კამპანია სპარსეთის წინააღმდეგ, იბერიელმა დიდგვაროვნებმა მიმართეს მას მონარქიის აღდგენის თხოვნით. მავრიკიოსმა უპასუხა, და 588 წელს გამოგზავნა თავისი პროტეჟე [[გუარამი]], გუარამიდების საგვარეულოდან, როგორც ახალი მმართველი იბერიაში. მიუხედავად ამისა, გუარამი არ იქნა კორონირებული როგორც მეფე, მაგრამ აღიარებულ იქნა ხელმძღვანელ ერისმთავრად და მიენიჭა [[კურაპალატი|კურაპალატის]] აღმოსავლეთ რომაული ტიტული. 591 წლის ბიზანტიურ-სასანიდური ხელშეკრულების მიხედვით დასტურდება შეთანხმება, მაგრამ იბერია, როგორც [[თბილისი|თბილისის]] ნაწილი დარჩა დაყოფილი რომაული და სასანიდური დომინირების ქვეშ.<ref name="Suny, p. 25">Suny, p. 25.</ref>

ამგვარად, საერისმთავროს ჩამოყალიბებამ გამოიწვია დინასტიური აღზევება იბერიაში და წარმოადგენდა კომპრომისულ გამოსავალს კავკასიის კონტროლისთვის, ბიზანტიურ-სასანიდური დაპირისპირების პირობებში. ქართლის ერისმთავრები, როგორც მთავარი ადგილობრივი პოლიტიკური ხელისუფლება, უნდა ყოფილიყვნენ დამტკიცებული და სანქცირებული [[კონსტანტინეპოლი|კონსტანტინეპოლის]] კარის მხრიდან. ქართულ წყაროებში ისინი იწოდებიან სხვადასხვანაირად: ერისთავთ მთავარი, ერისმთავარი, [[ერისთავთერისთავი]] ან უბრალოდ [[ერისთავი]]. მრავალი მათგანი დამატებით იყო დაჯილდოებული სხვადასხვა რომაულ/ბიზანტიური ტიტულით. მაგალითად, თოთხმეტი ხელმძღვანელი ერისმთავრიდან რვა ფლობდა კურაპალატის ტიტულს, ერთ-ერთს ყველაზე უმაღლესს [[ბიზანტიის იმპერია|აღმოსავლეთ იმპერიაში]].<ref>Toumanoff, p. 388.</ref> თუმცა, შუასაუკუნეების ქართული ქრონიკები ნათლად გვაჩვენებენ, რომ ეს ერისთავები, მიუხედავად დიდებულების მხრიდან ლოიალობისა, შეზღუდული უფლებებით სარგებლობდნენ, რამდენადაც „მათ არ შეეძლოთ განედევნათ ქართლის ერისმთავრები თავიანთი საერისმთავროდან იმიტომ, რომ მათ გააჩნდათ სიგელები [[შაჰი|დიდი მეფის]] და იმპერატორისგან, მათი ერისმთავრობის დამადასტურებელი“.<ref name="Suny, p. 25"/>

ქართლის საერისმთავროსთვის თავისი მფარველობის შეთავაზებით, ბიზანტიის იმპერატორები ცდილობდნენ შეეზღუდათ სასანიდური, და შემდეგ ისლამური გავლენა კავკასიაში, მაგრამ ქართლის ერისმთავრები არ იყვნენ მუდამ თანმიმდევრული მათი პრო-ბიზანტიური ხაზის და პოლიტიკური მოსაზრებების მიზანშეწონილობიდან გამომდინარე ხანდახან ცნობდნენ მოწინააღმდეგე რეგიონული იმპერიების პროტექტორატს.<ref>Rapp, Stephen H., "Sumbat Davitis-dze and the Vocabulary of Political Authority in the Era of Georgian Unification", ''Journal of the American Oriental Society'', '''120'''.4 (October–December 2000), pp. 570-576.</ref>

გუარამის მემკვიდრე, მეორე ხელმძღვანელი ერისმთავარი [[სტეფანოზ I]], თავისი პოლიტიკით რეორიენტირებულ იქნა სპარსეთზე, დაყოფილი ქართლის შეერთების სურვილით, მაგრამ მას ეს სიცოცხლის ფასად დაუჯდა, როდესაც ბიზანტიის იმპერატორი [[ჰერაკლე (ბიზანტია)|ჰერაკლე]] თავს დაესხა თბილისს 626 წელს.<ref>Suny, p. 26.</ref> ჰერაკლემ უფლებებში აღადგინა უფრო პრო-ბიზანტიური ხოსროიდების სახლი, რომელიც, მიუხედავად ამისა, იძულებულ იქნა ეღიარებინა [[ომაიანთა სახალიფო|ომაიანთა]] ხალიფას სუზერენიტეტი 640-ან წლებში, მაგრამ წარუმატებლად აღდგა არაბული ჰეგემონიის წინააღმდეგ 680-ან წლებში. ქართლის საერისმთავროზე უფლებების ჩამორთმევის შემდეგ, ხოსროიდები გადაიხვეწნენ თავის სამფლობელოში, კახეთში, სანამ საგვარეულო არსებობას შეწყვეტდა IX საუკუნის დასაწყისში. გუარამიდები დაბრუნდნენ ხელისუფლებაში და შეეჯახნენ რთულ ამოცანას მანევრირებული (ლავირებული) ყოფილიყვნენ ბიზანტიელებსა და არაბებს შორის. არაბები, პირველ რიგში, შეშფოთებულნი ქალაქების და სავაჭრო გზების კონტროლის შენარჩუნებით, წაართვეს მას თბილისი, სადაც 730-ან წლებში დანიშნულ იქნა [[მუსლიმი]] [[თბილისის საამირო|ამირა]]. იბერიული დინასტია იმყოფებოდა [[უფლისციხე|უფლისციხეში]], საიდანაც ახორციელებდა მხოლოდ შეზღუდულ ძალაუფლებას ადგილობრივ ქართველ საბატონოებზე, რომლებიც, გამაგრებულნი თავიანთ მთის ციხესიმაგრეებში, შეინარჩუნეს გარკვეული ხარისხის თავისუფლება არაბებისგან.<ref>Suny, p. 29.</ref> გუარამიდები მცირე ხნით შეცვალა ნერსიანიდებმა 748 და 779/80 წლებს შორის, და 786 წლისთვის საბოლოოდ შეწყვიტეს არსებობა. ამ წელს მოხდა აჯანყებული ქართველი დიდებულების სისხლიანი დევნა, ორგანიზებული კავკასიის არაბი მეფისნაცვლის (ვალი), [[:en:Khuzayma ibn Khazim|ხუზაიმა იბნ ჰაზიმ ატ-ტამიმის]] (786-787, 803-806) მიერ<ref>Suny, p. 28.</ref>

გუარამიდების გაუჩინარებამ და ხოსროიდების თითქმის სრულმა გაქრობამ, მათ ენერგიულ ნათესავებს ბაგრატიონთა საგვარეულოდან საშუალება მისცა [[აშოტ I დიდი|აშოტ I-ის]] (786/813–830) სახით, დაეტოვებინათ თავიანთი მემკვიდრეობა ქართლის ზოგიერთ ნაწილში. ბიზანტიის მფარველობამიღებული ბაგრატიონები, თავიანთ სამფლობელოში, [[ტაო-კლარჯეთი|ტაო-კლარჯეთის]] რეგიონში, ხელმძღვანელობდნენ კულტურულ აღორძინებას და ტერიტორიულ ექსპანსიონიზმს. <ref>[http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=3&t=13697 ექსპანსიონიზმი]. უცხო სიტყვათა ლექსიკონი, საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა.</ref> 888 წელს ბაგრატიონი [[ადარნასე II|ადარნასე IV]], გამარჯვებული გრძელ დინასტიურ ბრძოლაში, შეძლო აღედგინა ქართული სამეფო ხელისუფლება, მიიღო რა საქართველოს მეფის ტიტული.<ref>Suny, pp. 29-30.</ref>

== ქართლის ხელმძღვანელი ერისმთავრები ==
{| class="wikitable sortable"
!სახელი
!ერისმთავრობის წლები
!დინასტია
!შენიშვნები
|- style="background:#fff;"
|I. [[გუარამი|გუარამ I]]
|588–~590
|[[გუარამიანი]]
|ქართლის და [[ხორძენე|ხოლარძენე]]-[[ჯავახეთი|ჯავახეთის]] ერისმთავარი; [[კუროპალატი]].
|-
|II. [[სტეფანოზ I]]
|~590–627
|გუარამიანი
|ქართლის და [[ჯავახეთის სუვერენთა სია|ხოლარძენე-ჯავახეთის ერისმთავარი]].
|- style="background:#fff;"
|III. [[ადარნასე (ერისმთავარი)|ადარნასე I]]
|627–637/642
|[[ხოსროიანი]]
|ქართლის და კახეთის ერისმთავარი (580–637/42); პატრიციელი.
|-
|IV. [[სტეფანოზ II]]
|637/642–~650
|ხოსროიანი
|ქართლის და კახეთის ერისმთავარი; პატრიციელი.
|- style="background:#fff;"
|V. [[ნერსე I]] (ადარნასე II)
|~650–684
|ხოსროიანი
|ქართლის და კახეთის ერისმთავარი; პატრიციელი<br />X კამსაკარანის სახლის პრინცესა.
|-
|VI. [[გუარამ II]]
|684–~693
|გუარამიანი
|ქართლის და ხოლარძენე-ჯავახეთის ერისმთავარი (627–~693); კუროპალატი.
|- style="background:#fff;"
|VII. [[გუარამ III]]
|~693–~748
|გუარამიანი
|ქართლის და ხოლარძენე-ჯავახეთის ერისმთავარი; კუროპალატი.
|- style="background:#fff;"
|VIII. [[ადარნასე (ქართლის ერისმთავარი)|ადარნასე III]]
|~748–~760
|[[ნერსიანი]]
|[[შიდა ქართლი|შიდა ქართლის]] ერისთავი; კუროპალატი.
|- style="background:#fff;"
|IX. [[ნერსე II]]
|~760–772, 775–779/780
|ნერსიანი
|ქართლის ერისმთავარი.
|- style="background:#fff;"
|X. [[სტეფანოზ IV|სტეფანოზ III]]
|779/780–786
|გუარამიანი
|ქართლის და ხოლარძენე-ჯავახეთის ერისმთავარი.
|- style="background:#fff;"
| colspan="4" |{{Collapsible list|titlestyle=font-weight:normal; background:transparent; text-align:left;|title=ქართლის საერისმთავრო [[აბასიანთა სახალიფო|აბასიანთა სახალიფომ]] დაიკავა|<small>''[[786|786 წელს]] [[აბასიანთა სახალიფო|აბასიანთა სახალიფომ]] გააუქმა ქართლის საერისმთავრო და მოახდინა [[კავკასია|კავკასიის]] ანექსია. მხოლოდ [[813|813 წელს]], [[ბიზანტიის იმპერია|ბიზანტიის]] ხელშეწყობით, აღდგენილ იქნა ქართლის საერისმთავრო და [[კურაპალატი|კურაპალატის]] უმაღლესი ტიტული ხელახლა მიენიჭათ ერისმთავრებს''</small>.|}}
|- style="background:#fff;"
|XI. [[აშოტ I დიდი]]
|813–830
|[[ბაგრატიონი (დინასტია)|ბაგრატიონი]]
|ტაო-კლარჯეთის ერისთავი (786-830);<br /> ქართლის და ხოლარძენე-ჯავახეთის ერისმთავარი (807-830); კუროპალატი.
|-
|XII. [[ბაგრატ I კურაპალატი|ბაგრატ I]]
|842/843–876
|ბაგრატიონი
|კუროპალატი
|- style="background:#fff;"
|XIII. [[დავით I კურაპალატი|დავით I]]
|876–881
|ბაგრატიონი
|კუროპალატი
|-
|XIV. [[გურგენ I|გურგენ I (IV)]]
|881–888
|ბაგრატიონი
|კუროპალატი
|}
'''ეს მმართველები მეფობდნენ როგორც ტიტულიანი [[ქართველთა სამეფო|ქართველთა მეფეები]]:'''
{| class="wikitable sortable"
!სახელი
!მეფობის წლები
!დინასტია
!შენიშვნები
|- style="background:#fff;"
|1. [[ადარნასე II|ადარნასე IV (II)]]
|888–923
|ბაგრატიონი
|კუროპალატი (891-923)
|-
|2. [[დავით II (ქართველთა მეფე)|დავით II]]
|923–937
|ბაგრატიონი
|მაგისტროსი
|-
|3. [[სუმბატ I]]
|937–958
|ბაგრატიონი
|კუროპალატი 
|-
|4. [[ბაგრატ II (ქართველთა მეფე)|ბაგრატ II]]
|958–994
|ბაგრატიონი
|
|-
|5. [[გურგენი|გურგენ II]]
|994–1008
|ბაგრატიონი
|მაგისტროსი 
|- style="background:#FFFF00;"
|6. [[ბაგრატ III (საქართველოს მეფე)|ბაგრატ III]]
|1008–1014
|ბაგრატიონი
|კუროპალატი<ref>[https://ia600304.us.archive.org/4/items/IberiageorgiaBetweenChosroidAndBagratidRule/Toumanoff_SCCH04_Iberia.pdf Iberia between Chrosroid and Bagratid Rule] by Cyril Toumanoff. This study appears as part IV of Toumanoff's Studies in Christian Caucasian History (Georgetown, 1963), pp. 357-434.</ref>. <br />[[ერთიანი საქართველო|ქართული სახელმწიფოს გაერთიანება]].
|}

=== გენეალოგია ===
{{ქართლის მეფე-მთავრების გენეალოგია}}

==ლიტერატურა==
*Cyril Toumanoff (1963), ''Studies in Christian Caucasian History''. Georgetown University Press.
*Ronald Grigor Suny (1994), ''The Making of the Georgian Nation: 2nd edition''. Indiana University Press, {{ISBN|0-253-20915-3}}.

==სქოლიო==
{{სქოლიო}}

{{ისტორიული ქართული სახელმწიფოები}}

[[კატეგორია:საქართველოს სამეფო-სამთავროები]]