იხილეთ წყარო გვერდისთვის ყაბარდოული ენა

{{ინფოდაფა ენა
| სახელი = ყაბარდოული ენა<br />ყაბარდოულ-ჩერქეზული
| თვითდასახელება = адыгэбзэ<br />(къэбэрдей-черкесыбзэ)
| რაოდენობა = 600 ათ.-მდე
| ქვეყნები = [[რუსეთი]], [[თურქეთი]]
| კლასიფიკაცია = [[აფხაზურ-ადიღური ენები]]
*[[ადიღური ენები]]
**ყაბარდოული ენა 
| დამწერლობა = [[კირილიცა]]
| სტატუსი = {{flag|რუსეთი}}
*{{flag|ყარაჩაი-ჩერქეზეთი}}
*{{flag|ყაბარდო-ბალყარეთი}}
|რუკა=Northwest Caucasian languages map.png
| კოდები = ISO 639-1: —<br />ISO 639-2: kbd<br />ISO/FDIS 639-3: kbd
|კოდი=kbd
}}
'''ყაბარდოული ენა''',<ref>მ. ქურდიანი, „იბერიულ-კავკასიური ენათმეცნიერების საფუძვლები“, თსუ, 2007</ref> ''ყაბარდოულ-ჩერქეზული ენა'', ''აღმოსავლეთ ჩერქეზული ენა'' ({{lang-kbd|Адыгэбзэ|adygebze}}) — [[აფხაზურ-ადიღური ენები|აფხაზურ-ადიღური ენათა ოჯახის]] [[ადიღური ენები|ადიღური ჯგუფის]] ახალდამწერლობიანი ენა. გავრცელებულია [[ყაბარდო-ბალყარეთი]]ს, [[ყარაჩაი-ჩერქეზეთი]]ს, [[ადიღე]]ს რესპუბლიკებსა და [[მოზდოკის რაიონი|მოზდოკის რაიონში]]. [[ყაბარდოელები]] ცხოვრობენ აგრეთვე [[თურქეთი|თურქეთში]], [[იორდანია]]სა და [[ლიბანი|ლიბანში]].

ენას აქვს რამდენიმე დიალექტი: მოზდოკური, ბასლენური, ყუბანური და დიდი ყაბარდის დიალექტი, ასევე რამდენიმე კილო: მცირეყაბარდოული, ბაქსანური, მალკური და ჩერქეზული. [[რუსეთის ფედერაცია]]ში ყაბარდოულ ენაზე ლაპარაკობს დაახლოებით 520 000 კაცი (2002).<ref>http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=kbd</ref>

თანამედროვე ლიტერატურულ ყაბარდოულ ენას საფუძვლად უდევს დიდი ყაბარდოს დიალექტი.

საბჭოთა პერიოდში იყო არაერთი მცდელობა ყაბარდოული ენისათვის შექმნილიყო საკუთარი დამწერლობა.

ყაბარდოული დამწერლობის (კირილური დამწერლობა) პირველი მცდელობები ეკუთვნის პეტერბურგის უნივერსიტეტის მასწავლებელს გრაცილევსკის (1829 წელს), პირველი ყაბარდოული მეცნიერის და განმანათლებელის შაროი ნოგმოვს (1833-1835), კ. ატაჟუკინს (1864-1865), ცნობილ რუს მეცნიერ [[ლევ ლოპატინსკი]]ს, ბ. პაჩევს და სხვებს.

მიუხედავად არაერთი მცდელობისა ვერ მოხერხდა ყაბარდოული დამწერლობის დამკვიდრება. აღნიშნული შესაძლებელი გახდა მხოლოდ საბჭოთა პერიოდში.

ანბანი თავიდან წარმოდგენილი იყო ლათინური დამწერლობის საფუძველზე. 1936 წელს მოხდა მისი კირილურ დამწერლობაზე გადაყვანა.

1938 წელს გამოვიდა ყაბარდოული ენის გრამატიკა („Грамматика кабардино-черкесского языка“ проф. Н. Ф. Яковлев), ასევე („Грамматика кабардинского языка“ доц. Г. Ф. Турчанинова и М. Цагова).

ყაბარდოულ ენაში ხმოვანთა სისტემა მარტივია (გამოიყოფა 3 ხმოვანი), ხოლო თანხმოვანთა — რთული; ასევე, სახელთა სისტემა მარტივია, ზმნისა — რთული. არსებით სახელებს აქვთ [[ბრუნვა|ბრუნვის]], [[რიცხვი (გრამატიკა)|რიცხვის]], განსაზღვრებისა და კუთვნილების კატეგორიები.

სტატიკური და დინამიკური ზმნები გარჩეულია მორფოლოგიურად. განსაკუთრებით რთულია ზმნის პირისა და დრო-კილოთა კატეგორიები. ყაბარდოული ზმნა [[გვარი (გრამატიკა)|გვარებს]] არ განარჩევს.

გამოიყოფა შემდეგი სიტყვაწარმოებითი კატეგორიები: [[კაუზატივი]]სა, [[ქცევა (გრამატიკა)|ქცევისა]], თანაობისა, საურთიერთო, საზიარო, პოტენციალისა, უნებურობისა და მიჩნევისა. რთულადაა წარმოდგენილი ზმნაში პრევერბთა სისტემა. [[მიმღეობა]]ს შეიძლება ერთდროულად ჰქონდეს როგორც ბურუნვის, ისე პირის აფიქსები.

ზმნას აგლუტინაციური წყობა აქვს. გევხვდება [[ინკორპორაცია (გრამატიკა)|ინკორპორაციული ტიპის]] ზმნებიც. გარდამავალი ზმნა [[ერგატიული კონსტრუქცია|ერგატიული კონსტრუქციისაა]]. შემორჩენილია [[ლაბილური კონსტრუქცია|ლაბილური კონსტრუქციის]] ზმნებიც. დამოკიდებული წინადადების ფუნქციას ასრულებს ზმნის ინფინიტიური ფორმები.

ყაბარდოულ ენაში შეიმჩნევა ძველად შეთვისებული [[ოსური ენა|ოსური]], [[ქართული ენა|ქართული]], [[თურქული ენა|თურქული]] და [[არაბული ენა|არაბული]] ლექსიკა. ამჟამად სალიტერატურო ენის ლექსიკა გამდიდრებულია [[რუსული ენა|რუსულიდან]] შემოსული სიტყვებით. დამწერლობა ეფუძნება [[კირილიცა]]ს.

==ანბანი==
{{მთავარი|ყაბარდოული დამწერლობა}}
{| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF"
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[А]] а
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Э]] э
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Б]] б
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[В]] в
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Г]] г
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Гу]] гу
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Гъ]] гъ
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Гъу]] гъу
|-
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Д]] д
| style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Дж]] дж
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Дз]] дз
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Е]] е
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ё]] ё
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ж]] ж
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Жь]] жь
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[З]] з
|-
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[И]] и
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Й]] й
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[К]] к
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ку]] ку
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[КӀ]] кӀ
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[КӀу]] кӀу
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Къ]] къ
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Къу]] къу
|-
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Кхъ]] кхъ
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Кхъу]] кхъу
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Л]] л
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Лъ]] лъ
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[ЛӀ]] лӀ
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[М]] м
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Н]] н
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[О]] о
|-
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[П]] п
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[ПӀ]] пӀ
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Р]] р
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[С]] с
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Т]] т
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[ТӀ]] тӀ
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[У]] у
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ф]] ф
|-
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[ФӀ]] фӀ
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Х]] х
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ху]] ху
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Хь]] хь
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Хъ]] хъ
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Хъу]] хъу
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ц]] ц
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[ЦӀ]] цӀ
|-
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ч]] ч
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ш]] ш
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Щ]] щ
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[ЩӀ]] щӀ
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ъ]] ъ
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ы]] ы
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ь]] ь
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ю]] ю
|-
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Я]] я
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ӏ]]
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ӏу]]
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | 
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | 
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | 
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | 
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | 
|}

== ლიტერატურა ==
{{ქსე|X|605|გ. როგავა}}
* Н. Ф. Яковлев, ''Грамматика литературного кабардино-черкесского языка'', М.-Л., 1948.
* ''Грамматика кабардино-черкесского литературного языка'', М., 1970.
* John Colarusso, ''A Grammar of the Kabardian Language'', University of Calgary Press, 1992. ISBN 0-919813-96-8.

== რესურსები ინტერნეტში ==
* [http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=kbd Ethnologue]
* [http://www.omniglot.com/writing/kabardian.htm ყაბარდოული ანბანი]

==სქოლიო==
{{სქოლიო}}

{{აფხაზურ-ადიღური ენები}}

[[კატეგორია:ყაბარდოული ენა]]