იხილეთ წყარო გვერდისთვის ყირიმის ომი

{{რუსეთ-ოსმალეთის ომები}}
[[ფაილი:Malakhov1.jpg|thumb|250px|[[ფრანც რუბო]]ს ნახატი „''სევასტოპოლის ალყა''“]]
'''ყირიმის ომი''', ''აღმოსავლეთის ომი'' — მორიგი ომი [[რუსეთის იმპერია|რუსეთისა]] და [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთის]] იმპერიებს შორის, რომელიც გრძელდებოდა [[1853]] წლის 14 ივნისიდან [[1856]] წლამდე. ომი წარმოებდა, ერთი მხრივ, რუსეთის იმპერიასა და მეორე მხრივ, [[გაერთიანებული სამეფო]]ს, [[საფრანგეთის მეორე იმპერია|საფრანგეთის მეორე იმპერიის]], [[სარდინიის სამეფო|სარდინიის სამეფოსა]] და [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთის იმპერიის]] ალიანსს შორის. გაერთიანებულ სამეფოსა და საფრანგეთს სურდათ განედევნათ რუსეთი [[კავკასია|კავკასიიდან]] და [[ყირიმი]]დან. რუსეთი მოითხოვდა ახლო აღმოსავლეთის დაყოფას გავლენის სფეროებად, მას სურდა ოსმალეთის იმპერიის დანაწევრება, შავი ზღვის რუსეთის შიდა ზღვად გადაქცევა, ბოსფორის და დარდანელის სრუტეების ხელში ჩაგდება და [[ბალკანეთი|ბალკანეთში]] განმტკიცება. სამხედრო კონფლიქტის ძირითადი ნაწილი [[შავი ზღვა|შავ ზღვას]]ა და ყირიმის ნახევარკუნძულზე განხორციელდა, ფრონტის ხაზი გახსნილი იყო კავკასიაშიც.

==ომის დაწყება==
[[ფაილი:Crimean-war-1853-56.png|thumb|250px|ყირიმის ომის რუკა]]
1850-იანი წლების დასაწყისში [[პალესტინა]]ში მიმდინარეობდა კონფლიქტი მართლმადიდებლურ და კათოლიკე ეკლესიებს შორის წმინდა ადგილების გამო. რუსეთის იმპერია 1853 წელს ჩაერია ამ ბრძოლაში და ოსმალეთის იმპერიას მოსთხოვა, ეცნო იგი მართლმადიდებელთა მფარველად. ოსმალეთმა უარი განაცხადა. 1853 წლის 14 ივნისს რუსეთმა გაწყვიტა ოსმალეთთან დიპლომატიური ურთიერთობა და ომი დაიწყო. ავსტრიისა და პრუსიის მხარდაჭერის იმედით მ. გორჩაკოვის სარდლობით რუსეთის 80-ათასიანი არმია შევიდა დუნაის პროვინციებში, მოლდავეთსა და ვლახეთში. გაერთიანებული სამეფო და საფრანგეთი ვერ შეეგუენ რუსეთის გასვლის მცდელობას [[ხმელთაშუა ზღვა|ხმელთაშუა ზღვაზე]]. ამიტომ ისინი ოსმალეთს მიემხრნენ და ომი გამოუცხადეს რუსეთს. მათ სამხედრო ესკადრა შეიყვანეს დარდანელის სრუტეში. მოკავშირეებს შეუერთდა [[სარდინიის სამეფო|სარდინიის სამეფოც]]. გაიხსნა ორი ფრონტი: ბალკანეთისა და კავკასიის ფრონტები.

== ბალკანეთის ფრონტი==

[[File:弗拉基米爾·科索夫。錫諾普戰役。.jpg|thumb|ვლადიმერ კოსოვო, ბრძლა სინოპთან, 1853 წ]]
მ. გორჩაკოვის არმიამ მოიგერია ომარ-ფაშას შეტევა. 1853 წლის შემოდგომაზე ადმირალმა პ. ნახიპოვმა სინოპთან ბრძოლაში გაანადგურა ოსმალეთის ფლოტი. 1854 წელს შავ ზღვაში შევიდა გაერთიანებული სამეფოს და საფრანგეთის ფლოტები. მათ ყირიმში დიდი არმია გადასხეს და 1854 წლის სექტემბერში [[სევასტოპოლის დაცვა (1854-1855)|ალყა შემოარტყეს]] სევასტოპოლს, რომელიც იყო მთავარი დასაყრდენი რუსეთისა შავ ზღვაზე. რუსეთმა სცადა კონტრშეტევა ბალკანეთში. რუსეთის ჯარებმა გადალახეს დუნაი და ალყა შემოარტყეს სილისტრას. მოკავშირეების ზეგავლენით [[ავსტრია]]მ რუსეთს მოსთხოვა ბალკანეთის დატოვება. რუსეთმა დაკარგა სტამბულისკენ წასვლის შანსი და უკან დაიხია. ვლახეთი და მოლდავეთი დროებით დაიკავა ავსტრიამ.

==კავკასიის ფრონტი==

[[File:Turkish troops storming Fort Shefketil (cropped).jpg|thumb|ოსმალეთის შეტევა შეკვეთილის ნავსადგურზე]]
1853 წლის შემოდგომაზე ოსმალეთმა საომარი მოქმედებები დაიწყო კავკასიაში და შეიჭრა [[გურია]]ში, სადაც აიღო [[შეკვეთილი]]ს ციხე. 30 ოქტომბერს ოსმალები შეიჭრნენ [[ახალციხის მაზრა]]ში. 14 ნოემბერს რუსეთის არმიამ [[ქართველები|ქართველ]] და [[სომხები|სომეხ]] მოხალისეებთან ერთად [[ივანე ანდრონიკაშვილი]]ს მეთაურობით სასტიკად დაამარცხა ოსმალები ახალციხესთან, ხოლო 19 ნოემბერს ვ. ბებუთოვმა ბაშკადიკლიართან გაანადგურა ოსმალეთის მთავარი ძალები.

1854 წელს ოსმალებმა კავკასიის ფრონტზე დაძრეს ანატოლიის 60-ათასიანი არმია სელიმ-ფაშას მეთაურობით. სწორედ ამ დროს შავ ზღვაში შევიდა ინგლისისა და საფრანგეთის ფლოტები. რუსეთმა გარნიზონები გაიყვანა საზღვაო სიმგარეებიდან და ისინი ადგილობრივი მოსახლეობის იმედად დატოვა. გურიის სასაზღვრო ხაზს იცავდა [[ლევან გურიელი (გენერალი)|ლევან გურიელი]]. 1854 წელს რუსებმა გაიმარჯვეს ბაიაზეთთან და კიურიკ-დარასთან, ქართველების მილიციამ გაიმარჯვა [[ჩოლოქის ბრძოლა (1854)|ჩოლოქის ბრძოლაში]]. 1855 წელს რუსებმა გენერალ [[ნიკოლოზ მურავიოვი]]ს სარდლობით აიღეს [[არტაანი]], ყაგიზმანი, ბაიაზიდი და ალყა შემოარტყეს [[ყარსი|ყარსს]]. ყარსის გადარჩენის მიზნით 1855 წლის სექტემბერში ომარ-ფაშამ 20-ათასიანი დესანტი გადასხა [[სამეგრელო]]ში. მისი მიზანი იყო ეიძულებინა რუსეთის ჯარი, მოეხსნა ალყა ყარსზე. ომარ-ფაშამ დაიკავა აფხაზეთი და სამეგრელო, მოიპოვა გამარჯვება გურულების რაზმზე და მივიდა მდინარე [[ცხენისწყალი|ცხენისწყლამდე]]. 1855 წლის 15 ნოემბერს მურავიოვმა ყარსი აიღო და ომარ-ფაშა იძულებული გახდა სამეგრელოდან გასულიყო.

კავკასიაში რუსეთის წარმატებაში მნიშვნელოვანი როლი შეიტანეს ადგილობრივმა ქართველებმა და სომხებმა, თუმცა ომმა მოიტანა ნგრევა რუსეთ-ოსმალეთის სასაზღვრო რაიონებში, განსაკუთრებით გურია-სამეგრელოში. 

==სევასტოპოლის ალყა==
{{მთავარი|სევასტოპოლის დაცვა (1854-1855)}}
მთავარი მოვლენები განვითარდა ყირიმის ნახევარკუნძულზე. მას შემდეგ, რაც მოკავშირეებმა 60-ათასიანი დესანტი გადასხეს, რუსეთის არმიამ ა. მენშიკოვის მეთაურობით დაიხია ბახჩისარაისკენ. სევასტოპოლი 11 თვის განმავლობაში იგერიებდა მოალყეთა იერიშებს. დაცვას ხელმძღვანელობდნენ ადმირალები კორნილოვი და პ. ნახიმოვი. ჩამორჩენილმა ბატონყმურმა რუსეთმა ვერ უზრუნველყო სევასტოპოლის დაცვა. 1855 წლის სექტემბერში სევასტოპოლი დანებდა.

==შედეგები==
ყარსის აღებამ რუსეთისთვის არსებითად ვერაფერი შეცვალა. რუსეთმა სრული მარცხი განიცადა. სევასტოპოლის ალყის დროს გარდაიცვალა ნიკოლოზ I. 1855 წლიდან მისი ვაჟი [[ალექსანდრე II (რუსეთი)|ალექსანდრე II]] გახდა იმპერატორი. 1855 წლის ბოლოს დაიწყო მოლაპარაკებები ვენაში, რომელიც ბოლოს პარიზში დასრულდა. 1856 წელს რუსეთი იძულებული გახდა დათანხმებოდა [[პარიზის საზავო ხელშეკრულება|პარიზის საზავო ხელშეკრულების]] მძიმე პირობებს. ამ ზავით რუსეთმა დაკარგა [[დუნაი|დუნაის]] შესართავი და [[ბესარაბია]]. რუსეთს ჩამოერთვა შავ ზღვაზე სამხედრო ფლოტის და სამხედრო ბაზების ფლობის უფლება. შავ ზღვაზე რუსეთის ციხესიმაგრეები უნდა დაენგრია. შავი ზღვა ყველა გემისთვის ღია ზღვად ცხადდებოდა. [[სერბია]], [[ვლახეთი]] და [[მოლდოვა]] ევროპის სახელმწიფოთა მფარველობის ქვეშ მოექცა. მძიმე მარცხმა დააჩქარა [[ბატონყმობა|ბატონყმობის]] გაუქმება რუსეთში.

== დიდი ბრძოლების ქრონოლოგია ==
[[ფაილი:Battle of Alma Sutherland highlanders.png|მინი|93-ე სამხრეთ მთიელები ბრძოლის ველზე.]]
* [[სინოპის ბრძოლა]], 30 ნოემბერი 1853
* [[პეტროპავლოვსკის ალყა]], 30–31 აგვისტო 1854
* [[ალმის ბრძოლა]], 20 სექტემბერი 1854
* [[სევასტოპოლის დაცვა (1854-1855)|სევასტოპოლის ალყა]], 25 სექტემბერი 1854 - 8 სექტემბერი 1855
* [[ბალაკლავის ბრძოლა]], 25 ოქტომბერი 1854 (''იხილეთ აგრეთვე'' [[მსუბუქი ბრიგადის შეტევა]] და [[წვრილი წითელი ზოლი (ბალაკლავის ბრძოლა)|წვრილი წითელი ზოლი]])
* [[ინკერმანის ბრძოლა]], 5 ნოემბერი 1854
* [[ევპატორიის ბრძოლა]], 17 თებერვალი 1855
* [[ჩიორნაიას ბრძოლა]], 16 აგვისტო 1855
* [[აზოვის კამპანია (1855)|აზოვის კამპანია]], მაისი-ნოემბერი 1855
* [[ყარსისი ალყა (1855)|ყარსის ალყა]], ივნისი - 28 ნოემბერი 1855

== ლიტერატურა ==
{{ქსე|10|652-653|ხანთაძე შ.}}
*{{წიგნი|ავტორი=[[ზაზა აბაშიძე|აბაშიძე ზ.]], ბახტაძე მ, [[ოთარ ჯანელიძე|ჯანელიძე ო.]]|სათაური=„საქართველო და ქართველები“|ადგილი=თბილისი|წელი=2013|ISBN=978-9941-0-5498-3|გვერდები=489-493}}
*{{წიგნი|ავტორი=[[გიორგი ხაჭაპურიძე|ხაჭაპურიძე, გ.]]|ბმული= http://dspace.nplg.gov.ge/handle/1234/68447 |სათაური=საქართველოს XIX და XX საუკუნეთა ისტორია|გვერდები= 53-55 |ადგილი= თბილისი|გამომცემლობა= სახელგამი|წელი= 1940}}
*''ბურჭულაძე ე.'', ყირიმის ომი და საქართველო, თბილისი, 1960
* Arnold, Guy. ''Historical dictionary of the Crimean War'' (Scarecrow Press, 2002)
* Badem, Candan. ''The Ottoman Crimean War (1853–1856)'' (Leiden: Brill, 2010). 432 pp. {{ISBN|90-04-18205-5}}
* Bridge and Bullen, ''The Great Powers and the European States System 1814–1914'', (Pearson Education: London), 2005
* Bamgart, Winfried ''The Crimean War, 1853–1856'' (2002) Arnold Publishers {{ISBN|0-340-61465-X}}

== რესურსები ინტერნეტში ==
{{Commons|Crimean War}}
* [http://histclo.com/essay/war/war-crimea.html ყირიმის ომი]
* [http://www.crimeanwar.org/ ყირიმის ომის კვლევის ორგანიზაცია.]

[[კატეგორია:ყირიმის ისტორია]]
[[კატეგორია:ახალი ისტორიის ომები]]
[[კატეგორია:რუსეთ-ოსმალეთის ომები]]
[[კატეგორია:XIX საუკუნის ომები]]
[[კატეგორია:ყირიმის ომი|*]]