იხილეთ წყარო გვერდისთვის შიდა ქართლის მხარე

{{მმ**|ადმინისტრაციულ რეგიონს|ისტორიული მხარის|შიდა ქართლი}}
{{ინფოდაფა ადმინისტრაციული ერთეული
 |ქართული სახელი = შიდა ქართლის მხარე
 |მშობლიური სახელი = <nowiki></nowiki>
 |სურათი = Kvemo-Chala.jpg
 |წარწერა = [[ამილახვართა ციხე-დარბაზები]], [[ქვემო ჭალა]]
 |მმართველის პოზიცია = სახელმწიფო რწმუნებული
 |მმართველი = [[ლევან ხარაბაძე]]<ref>[http://shidakartli.gov.ge/ge/administration/head შიდა ქართლის სახელმწიფო რწმუნებული]</ref>
 |მოსახლეობა = {{კლება}} 263 382 (2014)
 |სიმჭიდროვე = 54,8
 |ეროვნული შემადგენლობა = [[ქართველები]] 94,7 %<br />[[აზერბაიჯანელები]] 2,1 %<br />[[ოსები]] 1,8 %<br />[[სომხები]] 0,8 %<br />[[რუსები]] 0,3 %<ref>[http://pop-stat.mashke.org/georgia-ethnic-loc2014.htm Ethnic composition of Georgia 2014]</ref>
|სარწმუნოებრივი შემადგენლობა = [[საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია|მართლმადიდებლები]] 95,87 %<br />[[მუსლიმები]] 2,15 %<ref>[http://pop-stat.mashke.org/georgia-religion2014b.htm georgia-religion2014]</ref>
|რუკა= Shida Kartli region in Georgia.svg
}}
'''შიდა ქართლის მხარე''' — მხარე აღმოსავლეთ [[საქართველო]]ში, მოიცავს ისტორიულ–გეოგრაფიული პროვინცია [[შიდა ქართლი]]ს ცენტრალურ ნაწილს. რეგიონის საერთაშორისო კოდია: GE-SK. მხარეს ჩრდილოეთიდან ესაზღვრება [[სამხრეთ ოსეთის დროებითი ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეული]].

==ისტორია==
[[მცხეთის მუნიციპალიტეტი|მცხეთის]], [[კასპის მუნიციპალიტეტი|კასპის]], [[გორის მუნიციპალიტეტი|გორის]], [[ქარელის მუნიციპალიტეტი|ქარელის]] და [[ხაშურის მუნიციპალიტეტი|ხაშურის]] [[მუნიციპალიტეტი|მუნიციპალიტეტები]] წარმოადგენენ ნაწილს ისტორიული შიდა ქართლისა, რომელსაც ძველად [[ზენა სოფელი]] ეწოდებოდა. თვით ისტორიული ქართლი გეოგრაფიული მდებარეობისა და უმთავრესი მდინარის მტკვრის მიხედვით დანაწილებული იყო [[ზემო ქართლი|ზემო]], შუა ანუ შიდა და [[ქვემო ქართლი|ქვემო ქართლად]].

შიდა ქართლი ვრცელდებოდა აღმოსავლეთით [[არაგვი|არაგვსა]] და [[თბილისი|თბილისამდე]], ჩრდილოეთით — [[კავკასიონი]]ს ცენტრალურ ქედამდე, დასავლეთით — [[ლიხის ქედი|ლიხის ქედამდე]], ხოლო სამხრეთით — [[თრიალეთის ქედი|თრიალეთის ქედამდე]] და [[ფარავანი|ფარავნის]] ტბამდე. შიდა ქართლის მტკვრის სამხრეთით მდებარე ნაწილს [[გაღმამხარი (ქართლი)|გაღმამხარი]] ეწოდებოდა. ეს უკანასკნელი ისტორიული წყაროების მიხედვით ზოგჯერ არ შედიოდა შიდა ქართლში, მაშინ როცა მტკვრის ჩრდილოეთით მდებარე ქვეყანა ყოველთვის შიდა ქართლში იგულისხმებოდა.

[[XVII საუკუნე|XVII]]-[[XVIII საუკუნე|XVIII]] საუკუნეებში შიდა ქართლის ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილს ზემო ქართლი ეწოდებოდა. XVII საუკუნის პირველი მეოთხედიდან, ოსმალეთის მიერ სამცხე-საათაბაგოს დაპყრობის შემდეგ ისტორიული ზემო ქართლი დიდი ხნით ჩამოშორდა ქართლის სამეფოს და სახელწოდება გადავიდა შიდა ქართლის ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილზე. ამჟამად ისტორიული შიდა ქართლის ჩრდილოეთი ნაწილი [[სამხრეთ ოსეთის დროებითი ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეული|სამხრეთ ოსეთის დროებით ადმინისტრაციულ-ტერიტორიულ ერთეულსა]] და [[დუშეთის მუნიციპალიტეტი|დუშეთის მუნიციპალიტეტში]] შედის.

== ზოგადი ცნობები ==
* ტერიტორიის ფართობი — 4807 კვ. კმ
* ადმინისტრაციული ცენტრი – ქ. [[გორი]]
* მანძილი ადმინისტრაციულ ცენტრსა და თბილისს შორის – 75 კმ.
* კლიმატი – მხარის კლიმატი კონტინენტურია, საშუალო წლიური ტემპერატურაა დაახლოებით 11 °C, შესაძლებელი მაქსიმუმია 42 °C, ხოლო შესაძლებელი მინიმუმი - 32 °C. ქარის ენერგეტიკული რესურსი (1000 კვტ/სთ 1 კმ²-ზე) — 1000-1500. ნალექების რაოდენობა წელიწადში საშუალოდ 500 მმ-ია, მაქსიმუმი – 760 მმ, მინიმუმი 330 მმ.
* წყლის ძირითადი არტერიები — მხარის ტერიტორიაზე მიედინება მდინარეები: [[მტკვარი]], დიდი და პატარა [[ლიახვი]], [[მეჯუდა]], [[ტანა (საქართველო)|ტანა]], [[ქსანი]], [[თორთლა]], [[თეძამი]], [[ჭარებულა]], [[ლეხურა]], [[სურამულა]], [[აღმოსავლეთის ფრონე]], [[დასავლეთის ფრონე]], [[ძამა]] და სხვა. ასევე შიდა ქართლში მოედინება ბუნებრივი სამკურნალო წყლები და სუფთა წყაროს წყლები.

მხარის იმ ნაწილში, რომელსაც საქართველოს ცენტრალური ხელისუფლება აკონტროლებს, 373 დასახლებული პუნქტია, მათ შორის:

* [[ქალაქი]] - 4: [[გორი]], [[კასპი]], [[ქარელი]], [[ხაშური]];
* [[დაბა]] - 2: [[სურამი]], [[აგარა (დაბა)|აგარა]];
* [[სოფელი]] - 366

==გეოგრაფია==
შიდა ქართლის ჩრდილოეთით და სამხრეთით [[კავკასიონი]]სა და [[თრიალეთის ქედი|თრიალეთი]]ს მაღალი ქედებია, რომელთა მტკვრისაკენ დაშვებული განშტოებები ზეგნებს ქმნიან. გაღმამხარის მდინარეები — [[ძამა]], [[ტანა (საქართველო)|ტანა]], [[თეძამი]] და [[კავთურა]] ქვედა წელში მცირე ვაკეებს ქმნიან, ხოლო მტკვრის ჩრდილოეთით დოღლაურის, [[ტირიფონის ვაკე|ტირიფონისა]] და მუხნარის ვრცელი ველებია, რომლებსაც სერავს მდინარეები: [[აღმოსავლეთის ფრონე]], [[ლიახვი]], [[ლეხურა]], [[ქსანი]] და [[არაგვი]]. შიდა ქართლის მდინარეთა უმრავლესობა უძველეს დროიდანაა გამოყენებული სარწყავად.

მდინარე [[აღმოსავლეთის ფრონე|აღმოსავლეთ ფრონედან]] მდინარე არაგვამდე მტკვრის მარცხენა სანაპიროს გასწვრივ გაწოლილია [[კვერნაქები|კვერნაქის სერი]]. მისი სამხრეთი ფერდობის ფლატეებსა და ქარაფებში გამოქვაბულებია. კვერნაქის სერის სამხრეთით, მტკვრის პირას მდებარეობს აშურიანის ველი, რომელსაც უძველესი დროიდან საზამთრო საძოვრად იყენებდნენ. შრომის გარკვეული ორგანიზაციის საფუძველზე შიდა ქართლის ვრცელი დაბლობები და საზაფხულო და საზამთრო საძოვრები ქმნიდნენ ინტენსიური მიწათმოქმედებისა და მესაქონლეობის განვითარების შესაძლებლობას. შიდა ქართლის ბუნებრივმა პირობებმა და მისმა გეოგრაფიულმა მდებარეობამ განსაზღვრეს ის როლი, რომელიც ამ რეგიონმა შეასრულა ქართული სახელმწიფოებრიობის ისტორიაში.

== ადგილობრივი მმართველობა ==
შიდა ქართლში აღმასრულებელ ხელისუფლებას განახორციელებს [[საქართველოს პრეზიდენტი]]ს სახელმწიფო რწმუნებული. მისი ფუნქციებია უზრუნველყოს რეგიონში საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვის კოორდინაცია, რესურსების მობილიზება, ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეულების სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების პროგრამების შემუშავებისა და განხორციელების ხელშეწყობა, ადამიანის უფლებების დაცვა და სხვა.

მხარეში ადგილობრივი თვითმმართველობა ხორციელდება შემდეგი ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეულების მიხედვით:
*გორის მუნიციპალიტეტი;
*კასპის მუნიციპალიტეტი;
*ქარელის მუნიციპალიტეტი;
*ხაშურის მუნიციპალიტეტი;

=== ეკონომიკა ===
მხარის სამხრეთი ნაწილი საქართველოს ძირითადი საავტომობილო და სარკინიგზო მაგისტრალის გასწვრივ არის განლაგებული და მნიშვნელოვანი სამრეწველო პოტენციალი აქვს (გორი, კასპი, აგარა). გორის რაიონი მეხილეობის ცენტრია.

=== ღირსშესანიშნაობები ===
მხარის ტერიტორიაზე მდებარეობს ბუნების, არქიტექტურისა და კულტურის მრავალი ძეგლი, მათ შორის უმნიშვნელოვანესია:

* [[ატენის სიონი]]
* [[ურბნისის სიონი]]
* [[რუისის ღვთისმშობლის ტაძარი]]
* [[ყინწვისის მონასტერი]]
* [[სამთავისის ტაძარი]]
* [[უფლისციხე]]
* [[რკონის მონასტერი]]
* [[გორის ციხე]]
* [[სურამის ციხე]]
* [[წრომის ტაძარი]]
* [[ქვათახევი]]

=== ისტორია ===
მხარის ადრინდელი ისტორია იხილეთ სტატიებში:
* [[ქართლი]]
* [[შიდა ქართლი]]
* [[ქართლის სამეფო]]
* [[ქართლ-კახეთის სამეფო]]
* [[საქართველოს ისტორია]]

==ლიტერატურა==
{{სძა|5|}}

== რესურსები ინტერნეტში ==
* [http://www.shidakartli.gov.ge ოფიციალური ვებ-გვერდი]
* [http://skrda.ge/ka შიდა ქართლის რეგიონული განვითარების სააგენტო] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130514180510/http://skrda.ge/ka |date=2013-05-14 }}

== სქოლიო ==
{{სქოლიო}}

{{გეოგრაფიული მდებარეობა
|ცენტრი = შიდა ქართლის მხარე
|ჩრდილოეთი = [[სამხრეთ ოსეთის დროებითი ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეული]]
|ჩრდილო-აღმოსავლეთი = 
|აღმოსავლეთი = [[მცხეთა-მთიანეთის მხარე]]
|სამხრეთ-აღმოსავლეთი = 
|სამხრეთი = [[სამცხე-ჯავახეთის მხარე]], [[ქვემო ქართლის მხარე]]
|სამხრეთ-დასავლეთი = 
|დასავლეთი = [[იმერეთის მხარე]]
|ჩრდილო-დასავლეთი = 
}}

{{საქართველოს მხარეები}}
{{შიდა ქართლი}}

[[კატეგორია:შიდა ქართლის მხარე]]