იხილეთ წყარო გვერდისთვის ჩალდირანის ბრძოლა

{{ინფოდაფა სამხედრო კონფლიქტი
|კონფლიქტი=ჩალდირანის ბრძოლა
|ნაწილი= [[ირან-ოსმალეთის ომები]]ს
|სურათი= [[Image:Sekumname1525 Chaldiran battle.jpg|300px]]
|თარიღი=[[23 აგვისტო]] [[1514]]
|მდებარეობა= ჩალდირანი, [[ირანი|ჩრდილოეთ ირანი]].
|შედეგი= [[ოსმალეთის იმპერია]]მ საბოლოოდ დაიკავა [[სეფიანთა იმპერია|სეფიანების]] დაპყრობილი ბეილიქები [[ანატოლია]]ში, ასევე ოსმალებმა მოახერხეს [[შუამდინარეთი|მესოპოტამიის]] ტერიტორიის მცირე ნაწილის დაპყრობა.
|მხარე1= [[სურათი:Flag of the Ottoman Empire (1453-1844).svg|border|{{{1|22px}}}]] [[ოსმალეთის იმპერია]]
|მხარე2= [[Image:Safavid Flag.svg|25px|border]] [[სეფიანთა იმპერია]]
|მეთაური1=[[სურათი:Flag of the Ottoman Empire (1453-1844).svg|border|{{{1|22px}}}]] [[სელიმ I]]<br/> [[სურათი:Flag of the Ottoman Empire (1453-1844).svg|border|{{{1|22px}}}]] [[ჰადიმ სინან-ფაშა]]<br/> [[სურათი:Flag of the Ottoman Empire (1453-1844).svg|border|{{{1|22px}}}]] [[ჰერსეკზადე აჰმედ-ფაშა]]<br/> [[სურათი:Flag of the Ottoman Empire (1453-1844).svg|border|{{{1|22px}}}]] [[დუკაკინზადე აჰმედ-ფაშა]]
|მეთაური2= [[Image:Safavid Flag.svg|25px|border]][[ისმაილ I|შაჰ-ისმაილ I]]<br/>[[Image:Safavid Flag.svg|25px|border]] ჰუსეინ-ბეგ შამლუ <br/> [[Image:Safavid Flag.svg|25px|border]] აბდ-ალ ბაქი იაზდი <br/>[[Image:Safavid Flag.svg|25px|border]] დურმიშ-ხან შამლუ 
|ძალა1=~ 80,000 - 100,000 <br/> 100-150 ზარბაზანი
|ძალა2=~ 55,000 - 80,000 <br/>  80 ზარბაზანი
|დანაკარგები1= 2,000 
|დანაკარგები2= მძიმე (5,000)
|შენიშვნა= 
}}

'''ჩალდირანის ბრძოლა''' ({{lang-fa| جنگ چالدران}}‎‎; {{lang-tr|Çaldıran Muharebesi}}) — პირველი საბრძოლო დაპირისპირება [[ოსმალეთის იმპერია]]სა და [[სეფიანთა იმპერია|სეფიანთა ირანს]] შორის. გაიმართა [[1514]] წლის [[23 აგვისტო]]ს, [[ირანი]]ს ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილში, ჩალდირანის ველზე.

==წინა ისტორია==
[[1501]] წელს 14 წლის [[ისმაილ I]]-მა დააარსა ახალი [[შიიზმი|შიიტურ-ისლამური]] სახელმწიფო — [[სეფიანთა იმპერია]], რომელმაც [[1510]] წლისათვის მთლიანი [[ირანი]]ს, [[სომხეთი]]ს, [[ავღანეთი]]სა და [[თურქმენეთი]]ს უდიდესი ნაწილის, [[ერაყი]]სა და [[ანატოლია|ანატოლიის]] რამდენიმე ბეილიქის დაპყრობა მოახერხა.  [[1512]] წელს [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთის]] ტახტზე ასულმა სულთანმა, [[სელიმ I]]-მა მმართველობის პირველი წელი ძმებთან ბრძოლასა და ცენტრალური ხელისუფლების განმტკიცებას მოანდომა. [[1513]] წელს, საბჭოს სხდომაზე მან [[შიიტობა|შიიტები]] ურჯულოებად მოიხსენია და [[სეფიანთა იმპერია|სეფიანთა ირანს]] ომი გამოუცხადა. ომის წინ სულთანმა უსასტიკეს ხერხს მიმართა. მან იმის შიშით, რომ [[ანატოლია|ანატოლიელი]] შიიტი მუსლიმები კონფლიქტის შემთხვევაში  მტრის მხარეს გადავიდოდნენ,  [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთისა]] და [[ირანი]]ს საზღვარზე მცხოვრები შიიტები სიკვდილით დასაჯა. ბრძანებულება შეეხო 7-დან 70 წლამდე ასაკის ყველა ადამიანს, განურჩევლად სქესისა. 

სულთნის ამგვარი ქმედება [[ისმაილ I]]-მა გამოწვევად მიიღო, 30,000 მეომრით შეიჭრა [[ანატოლია]]ში და რამდენიმე ციხე-სიმაგრე დაიკავა. [[1514]] წლის [[აპრილი|აპრილში]] სულთანმა  [[სტამბოლი]]დან 100,000 ჯარისკაცი დაძრა, რომლებმაც  2 თვეში მიაღწიეს [[ერზურუმი|არზრუმამდე]] და რამდენიმე შეტაკების შემდეგ სპარსელები უკუაქციეს. შემდეგ გადაინაცვლეს სამხრეთით, აიღეს [[ქურთისტანი]] და მიადგნენ ირანის ჩრდილოეთ ნაწილს. [[ისმაილ I]] უკან იხევდა და გზად არსებულ სოფლებსა და მცირე დასახლებებს წვავდა, აუკაცრიელებდა. ოსმალები ჩალდირანის ველზე დაბანაკდნენ. [[სელიმ I]]-მა  [[შაჰი]] მასშტაბური ომის მაგივრად გენერალურ ბრძოლაში გამოიწვია და თანხმობაც მიიღო.

==ბრძოლა და მისი შედეგები==
[[1514]] წლის [[23 აგვისტო]]ს ოსმალეთის არმია სპარსელებს დაუპირისპირდა. თურქთა ლაშქარი 80,000-დან 100,000 მეომრამდე მერყეობდა, ხოლო [[ისმაილ I]]-ის არმია 55,000-80,000 ჯარისკაცისგან შედგებოდა. ბრძოლა ოსმალების გამარჯვებით დასრულდა. სპარსელებს 5,000 მებრძოლი დაეღუპათ და გაუნადგურდათ ზარბაზნების უმეტესი ნაწილი. [[6 სექტემბერი|6 სექტემბერს]] ოსმალები დედაქალაქ [[თავრიზი|თავრიზში]] შევიდნენ, დაარბიეს, გაძარცვეს ის და მოსახლეობის დიდი ნაწილი დახოცეს. სელიმს ლაშქრობის გაგრძელება სურდა, მაგრამ [[იანიჩარები]]ს წინააღმდეგობის გამო [[სტამბოლი|სტამბოლში]] მოუწია დაბრუნება. მან გარნიზონები ჩააყენა დაპყრობილ ტერიტორიებზე და მახარებელი წერილები გაუგზავნა [[უზბეკები|უზბეკ]] ხანებს, მის ვაჟს, [[სულეიმან I]]-სა და [[ეგვიპტე|ეგვიპტის]] სულთანს.  

ამ გამარჯვებით [[ოსმალეთის იმპერია]] დაეუფლა მთლიან [[ანატოლია]]ს, დასავლეთ [[სომხეთი|სომხეთს]], მესოპოტამიის მცირე ნაწილსა და [[ირანი]]ს ჩდილოეთ პროვინციებს. ამის შემდეგ ოსმალებმა განაგრძეს წინსვლა აზიაში და [[1517]] წელს დაასრულეს [[მამლუქები]]ს იმპერიის ბატონობა ახლო აღმოსავლეთსა და [[ეგვიპტე]]ში, რის შედეგადაც ავტორიტეტი მოიპოვეს [[ისლამი|ისლამურ]] სამყაროში. ახლადშექმნილი [[სეფიანთა იმპერია]] კი ქაოსმა მოიცვა. [[ისმაილ I]] ყველანაირ ხერხს მიმართავდა ოსმალებზე შურის საძიებლად, მაგრამ უშედეგოდ. ირან-ოსმალეთის დაპირისპირება მალე მასშტაბურ ომშიც გადაიზარდა და [[1532]] წელს დაიწყო მათი ორასწლიანი სისხლისმღვრელი ომების ეპოქა.

==იხილეთ აგრეთვე==
* [[სელიმ I]]
* [[ ისმაილ I]]
* [[ირან-ოსმალეთის ომები]]

==ლიტერატურა==
{{Commons category|Battle of Chaldiran}}
*Andrew James McGregor, A Military History of Modern Egypt: From the Ottoman Conquest to the Ramadan War, (Greenwood Publishing, 2006), 17. Jump up ^ 
*Gene Ralph Garthwaite, The Persians, (Blackwell Publishing, 2005), 164. Jump up ^ 
*The Cambridge history of Iran, ed. William Bayne Fisher, Peter Jackson, Laurence Lockhart, pg. 224. Jump up ^ 
*The Cambridge history of Islam, Part 1, ed. Peter Malcolm Holt, Ann K. S. Lambton, Bernard Lewis, pg. 401 Jump up ^ 
*The Cambridge History of Islam, Part 1, By Peter Malcolm Holt, Ann K. S. Lambton, Bernard Lewis, p. 401. Jump up ^
* Elton L. Daniel, The History of Iran (ABC-CLIO, 2012) 86 Jump up ^ 
*Gunpowder and Firearms in the Mamluk Sultanate Reconsidered, Robert Irwin, The Mamluks in Egyptian and Syrian politics and society, ed. Michael Winter and Amalia Levanoni, (Brill, 2004) 127 Jump up ^ 
*"Safavid Persia:The History and Politics of an Islamic Empire". Retrieved 26 May 2014. Jump up ^ 
*The Ottoman Empire: A Short History by Saraiya Faroqhi p.60ff Jump up ^ 
*Rudi Matthee, The Pursuit of Pleasure: Drugs and Stimulants in Iranian history, 1500–1900, (Princeton University Press, 2005), 77

{{ირან-ოსმალეთის ომები}}
[[კატეგორია:ირან-ოსმალეთის ომები]]
[[კატეგორია:ერაყის ისტორია]]
[[კატეგორია: ირანის ისტორია]]