იხილეთ წყარო გვერდისთვის ჩეჩნები

{{ინფოდაფა ეთნიკური ჯგუფი
|ჯგუფი = ჩეჩნები
|სურათი = 
<table border=0 align="center">
  <tr>
    <td>[[ფაილი:Sheikh Mansur 140-190 for collage.jpg|110x125px]]</td>
    <td>[[ფაილი:Kunta-haji 140-190 for collage.jpg|110x125px]]</td>
    <td>[[ფაილი:Пётр Захаров-Чеченец - Автопортрет (1833-1834).jpg|110x125px]]</td>
  </tr>
  <tr>
    <td><small>[[შეიხი მანსური]]</small></td>
    <td><small>[[ქუნტა ჰაჯი]]</small></td>
    <td><small>[[პიოტრ ზახაროვ-ჩეჩენეცი]]</small></td>
  </tr>
  <tr>
    <td>[[ფაილი:Tapa Tchermoeff 140-190 for collage.jpg|110x125px]]</td>
    <td>[[ფაილი:Khanpasha Nuradilov 140-190 for collage.jpg|110x125px]]</td>
    <td>[[ფაილი:Milana Terloeva 140-190 for collage.jpg|110x125px]]</td>
  </tr>
  <tr>
    <td><small>[[ტარა ჩერმოეფი]]</small></td>
    <td><small>[[ხანფაშა ნურადილოვი]]</small></td>
    <td><small>[[მილანა ტერლოევა]]</small></td>
  </tr>
</table>
|მოსახლეობა = '''1,500,000'''
|რეგიონი1 = {{flagcountry|ჩეჩნეთი}}
|მოს1 = 1,050,000
|სქო1 = <ref name="census"/>
|რეგიონი2 = {{flagcountry|Russia}}
|მოს2 = 300,000
|სქო2 = <ref name="census"/>
|რეგიონი3 = {{flagcountry|Dagestan}}
|მოს3 = 115,000
|სქო3 = <ref name="census"/>
|რეგიონი4 = {{flagcountry|Ingushetia}}
|მოს4 = 103,000
|სქო4 =<ref name="census">2002 წლის რუსეთის აღწერა</ref>
|რეგიონი11 ={{flagcountry|Europe}}
|მოს11 = 100,000
|სქო11 =  <ref name="host">[http://belfercenter.ksg.harvard.edu/publication/12785/chechens_in_the_middle_east.html ჩეჩნები ახლო აღმოსავლეთში]</ref>
|რეგიონი12   = {{flagcountry|Kazakhstan}}
|მოს12      = 35,000
|სქო12 = <ref name="census"/>
|რეგიონი13   = {{flagcountry|Turkey}}
|მოს13      = 30,000
|სქო13 = <ref name="census"/>
|რეგიონი14 = {{flagcountry|Jordan}}
|მოს14 = 10,000
|სქო14 = <ref name="census"/>
|რეგიონი15 = {{flagcountry|Azerbaijan}}
|მოს15 = 5,000
|სქო15 =<ref name="host"/>
|რეგიონი16 = {{flagcountry|Egypt}}
|მოს16 = 5,000
|სქო16 =<ref name="host"/>
|რეგიონი17 = {{flagcountry|Syria}}
|მოს17 = 4,000
|სქო17 =<ref name="host"/>
|რეგიონი18 = {{flagcountry|Georgia}}
|მოს18 = 10,000 ([[ქისტები]]ს ჩათვლით)
|სქო18 =
|რეგიონი19 = {{flagcountry|Iraq}}
|მოს19 = 2,500
|სქო19 =<ref>[http://belfercenter.ksg.harvard.edu/publication/12785/chechens_in_the_middle_east.html Chechens in the Middle East]</ref>
|რეგიონი20 = {{flagcountry|USA}}
|მოს20 = 500
|სქო20 =
|რეგიონი21 = {{flagcountry|Canada}}
|მოს21 = 100
|სქო21 =
|ენები = [[ჩეჩნური ენა|ჩეჩნური]]
|რელიგიები = [[სუნიზმი|სუნიტური ისლამი]]
|related-c = 
}}
'''ჩეჩნები''' ({{lang-ce|ნოხჩი/Noxçi}}) — ეთნიკური ჯგუფი [[ჩრდილოეთი კავკასია|ჩრდილოეთ კავკასიაში]]. საკუთარ თავს უწოდებენ „ნოხჩებს“ (მხოლობითში „ნოხჩო“, მრავლობითში „ნოხჩიჲ“).

იზოლირებულმა, მთებით გარშემორტყმულმა ტერიტორიამ და სტრატეგიულად ხელსაყრელმა მდებარეობამ მიიზიდა ჩეჩნები და შემდგომში ხელი შეუწყო მათი, როგორც ეთნოსის უნიკალური ნაციონალური ხასიათის ჩამოყალიბებას.

== სახელწოდების წარმოშობა ==
სიტყვა „ჩეჩენი“ პირველად მოხსენიებულია მერვე საუკუნის [[არაბული ენა|არაბულ]] წყაროებში. [[რუსები]] ამ ეთნოსს სწორედ „ჩეჩნებს“ უწოდებდნენ, რაც მომდინარეობს ჩეჩნურ სოფელ ჩეჩენ-აულთან [[1732]] წელს მომხდარი შეტაკებიდან, რომელშიც რუსები დამარცხდნენ. თუმცა, რუსულ წყაროებში ის მანამდე, [[1692]] წლიდანაც გვხვდება, რაც სავარაუდოდ განპირობებულია იმით, რომ [[ყაბარდოელები]] ჩეჩნებს „შაშნებს“ ეძახდნენ, რაც რუსებმა თავისებური ინტერპრეტაციით გადაიღეს.

== განსახლება ==
ჩეჩნები [[ჩეჩნეთი|ჩეჩნეთის]] ძირითად მოსახლეობას შეადგენენ. ასევე ცხოვრობენ [[ინგუშეთი|ინგუშეთში]], [[დაღესტანი|დაღესტანსა]] და [[მოსკოვი|მოსკოვში]].

ჩეჩნური დიასპორებია [[საქართველო|საქართველოში]], [[ყაზახეთი|ყაზახეთში]], [[თურქეთი|თურქეთსა]] და [[არაბული სამყარო|არაბულ სამყაროში]] (განსაკუთრებით დიდია მათი რაოდენობა [[იორდანია|იორდანიასა]] და [[სირია|სირიაში]])<ref name="host"/>. ამ ადამიანების ნაწილმა [[რუსეთ-ჩეჩნეთის ომი|რუსეთ-ჩეჩნეთის ომის]] დროს დატოვა სამშობლო და ამჟამად ლტოლვილის სტატუსით ცხოვრობს სხვა ქვეყანაში, ნაწილმა უფრო ადრე, [[1850]] წელს რუსეთის იმპერიის მიერ [[ჩეჩნეთი|ჩეჩნეთის]] ანექსიის პერიოდში, დანარჩენებს კი [[1944]] წელს [[სტალინი|სტალინის]] ბრძანებით იძულებით დაატოვებინეს სამშობლო და [[ყაზახეთი|ყაზახეთში]] გადაასახლეს. [[2002]] წლიდან ათი ათასობით ჩეჩენი ლტოლვილის სტატუსით ცხოვრობს [[ევროპა|ევროპის]] ქვეყნებში<ref name="host"/>.

== რელიგია ==
ჩეჩნები სარწმუნოებრივად [[ისლამი|მუსლიმი]] [[სუნიზმი|სუნიტები]] არიან. თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ ბოლო წლებში მათში [[ვაჰაბიზმი|ვაჰაბიზმაც]] მოიკიდა ფეხი.

=== ქრისტიანობა ===
აქ თავდაპირველად ქრისტიანობა იყო გავრცელებული, რომელიც აქ [[VIII საუკუნე|VIII]]-[[IX საუკუნე]]ებში საქართველოდან გავრცელდა. თუმცა მთის სოციალური და ეკონომიკური პირობები ქრისტიანობის მყარად გავრცელებას ხელს ვერ უწყობდა, ასე რომ ამ რელიგიის მხოლოდ ზედაპირული გავრცელების საშუალება იყო მხოლოდ ამ რეგიონში. არღუნის ხეობაში ბოლო დრომდე იყო შემორჩენილი, ეკლესიის ნანგრევები და ქვის [[ჯვარი|ჯვრები]].

საქართველოდან ჩეჩნეთში ქრისტიანობის შეღწევის დამადასტურებელია ზოგიერთი ჩეჩნური სიტყვა, ასე მაგალითად: ჩეჩნურად კვირას ეწოდება „კვირა“; პარასკევს — „პერისკა“; შაბათს — „შუოთდე“; მარხვას — „მარხ“ და სხვა.

=== ისლამი ===
ჩეჩნეთში [[XVI საუკუნე]]ში დაღესტნიდან შედის [[ისლამი]], მაგრამ აღსანიშნავია ის ფაქტი, რომ აქ მან [[XVIII საუკუნე]]მდე ფეხი ვერ მოიკიდა. აქ მაჰმადიანობას ყუმუხები და ხუნძები ავრცელებდნენ, ხოლო მოლები აქ მწყემსებად მუშაობდნენ, რომელთა უმნიშვნელოვანესს მიზანს ჩეჩნეთში ისლამის გავრცელება წარმოადგენდა. საბოლოოდ ისლამი ჩეჩნეთში რუსეთის წინააღმდეგ ბრძოლის პერიოდში გავრცელდა და მყარად მოიკიდა ფეხი კავკასიელ მთიელებში.

=== რწმენა-წარმოდგენები ===
ჩეჩნეთში შემორჩენილია ასევე, ქრისტიანობამდელი რწმენა-წარმოდგენებიც. ჩეჩნებს ჰქონდა ღვთაებათა პანთეონიც, რომლის სათავეშიც იდგა უზენაესი ღვთაება — დიელა. ჩეჩნეთში თაყვანს სცემდნენ მუხას, წიფელს. ჩეჩნურ ღვთაებათა პანთეონში იყო მიწათმოქმედების, უხვლოსავლიანობის შემწე ღვთაებებიც. ქართველ მთიელებთან მათ ბევრი საერთო ჰქონდათ, ურთიერთობდნენ ყველანაირი მიმართულებით, მათ შორის რელიგიური კუთხითაც. სწორედ აღსანიშნავი ფაქტია, რომ მათ ჰქონდათ საერთო სალოცავები ქართველ მთიელებთან. ასე მაგალითად ანატორის ჯვარი, მართალია ის ხევსურთა სალოცავი იყო, თუმცა ნადირის მფარველ ღვთაებაზე, ქისტებიც კი ლოცულობდნენ. უწინ ქისტეთის სოფელ ჯგარეგოში [[ანატორის ჯვარი|ანატორის ჯვარის]] კი იდგა.

== თანამედროვე ვითარება ==
დღეს ჩეჩნეთი მოსახლეობის დიდი ნაწილისაგან დაცლილია. ბევრი ჩეჩენი ლტოლვილობაშია. დიდი რაოდენობით ცხოვრობენ ისინი თვით რუსეთის ფედერაციის სხვადასხვა ოლქებში. არაერთი ჩეჩენი რუსეთში მსხვილი ბიზნესმენია. რუსეთში მცხოვრები ჩეჩნები ინარჩუნებენ ტრადიციებს, მენტალიტეტს. ისინი ვინც ჩეჩნეთში ცხოვრობენ მუსლიმი სუნიტები არიან ძირითადად.

== მეურნეობა ==
ჩეჩნების მეურნეობა მთასა და ბარში ერთმანეთშიგან განსხვავდებოდა. ეს განპირობებული იყო სხვადასხვა ბუნებრივ-გეოგრაფიული პირობებით.

ჩეჩნების ძირითადი საქმიანობა ძველთაგანვე მიწათმოქმედება და მესაქონლეობა იყო. მთის ბუნებრივ-გეოგრაფიული
პირობებიდან გამომდინარე ჩეჩნეთის მთაში მიწათმოქმედებას შეზღუდული ხასიათი ჰქონდა. ფაქტობრივად მათთვის აქ მეურნეობის ეს დარგი მეორეხარისხოვანი იყო. მიუხედავად ამისა, მთიან ჩეჩნეთში მიწის ყველა გოჯი მაქსიმალურად იყო გამოყენებული და მუშავდებოდა. მთიან ჩეჩნეთში მოსახლეობის ბარში მიგრაციის მიუხედავად, [[XIX საუკუნე|XIX საუკუნის]] მეორე ნახევარში ერთ სულზე საშუალოდ 0,01-დან 0,04-მდე დესეტინა მიწა მოდიოდა. ისევე როგორც კავკასიის სხვა მხარეებში, აქაც მიწის ნაკვეთები ტერასებზე იყო განთავსებული. ტერასები ყველაზე დიდი რაოდენობით მთაში და მაღალმთაში იყო.

რაც შეეხება ბარის [[ჩეჩნეთი|ჩეჩნეთს]], მარცვლეული კულტურების მოყვანით ჩრდილოეთ კავკასიაში ერთ-ერთი წამყვანი რაიონი იყო. სასოფლო თემის მცხოვრებლებს შორის სახვნელი და სათიბი მიწების პერიოდული გადანაწილება ოჯახებზე შემოიღეს. საძოვარი და ტყე კი საერთო გაუყოფელ სარგებლობაში შედიოდა. სახვნელი მიწების გადანაწილება, ჩვეულებრივ, ხუთ წელიწადში ერთხელ ხდებოდა, სათიბებს კი ისინი ყოველწლიურად ყოფდნენ. მთებში მიწათსარგებლობის სისტემა ბევრად განსხვავდებოდა ბარის ჩეჩნეთის მიწათსარგებლობის სისტემისაგან. სახვნელი და სათიბი მიწები აქ კერძო საკუთრებაში იყო, სათემო მფლობელობა მხოლოდ სათიბებსა და ტყეებზე ვრცელდებოდა.

ჩეჩნეთში დაბლობში უპირატესად სიმინდი, საშემოდგომო ხორბალი, ქერი და ფეტვი მოჰყავდათ, მთაში კი ძირითად პურეულ კულტურას ქერი წარმოადგენდა, იშვიათად თესავდნენ ხორბალსაც.

მთაში, სადაც მესაქონლეობა იყო განვითარებული, მიწას აპატივებდნენ. მინდვრის სამუშაოების დროს ნათესავებმა და თანასოფლელებმა ურთიერთდახმარება იცოდნენ. დაბლობში ძირითადად ჰყავდათ მსხვილფეხარქოსანი საქონელი, როგორც სარძევე, ისე გამწევი: [[ძროხა|ძროხები]], [[ხარები]], [[კამეჩები|კამეჩებიც]] კი; მთებში კი უპირატესად [[მეცხვარეობა]] იყო განვითარებული.

შინამრეწველობიდან ჩეჩნებში განსაკუთრებით ნაბდისა და ქეჩის სხვა ნაწარმთა დამზადება იყო განვითარებული. [[1893]] წლის მონაცემებით ჩეჩნეთში ნაბდების დამზადებას 500 ოჯახი მისდევდა. ეს 500 კომლი წელიწადში დაახლოებით 73.300 რუბლის ღირებულების 7400 ნაბადს ამზადებდა. ჩეჩნურ ნაბდებზე დიდი მოთხოვნილება იყო მეზობელ კაზაკურ რეგიონებშიც.

ნაბდების წარმოება ძირითადად დაბლობის ჩეჩნეთისათვის იყო დამახასიათებელი; მთის რაიონები კი მას ძირითადად ნედლეულს აწვდიდნენ. ჩეჩნეთი ცნობილი იყო მცენარეული და ცხოველური ორნამენტით მორთული ხალიჩების დამზადებითაც, აქ ყველა მხარეში მზადდებოდა მსგავსი ტიპის ხალიჩები. არსებითი მნიშვნელობა ჰქონდა საოჯახო მაუდის ქსოვასაც. ჩეჩნეთის ბევრ სოფელში მისდევდნენ ტყავის დამუშავებას. მნიშვნელოვნად იყო განვითარებული იარაღისა და სპილენძის ჭურჭლის წარმოება.

== ლიტერატურა ==
* {{წიგნი | ავტორი = [[როლანდ თოფჩიშვილი]] | სათაური = კავკასიის ხალხთა ეთნოლოგია |ადგილი = თბ. | წელი =2012}}
* {{სტატია | გამოცემა = ისტორიანი | სახეობა = ჟურნ. | ადგილი = თბ. | წელი = 2012 | ნომერი = 4(16) |გამომცემლობა =მედიაპალიტრა | issn = 2233-3843}}

== სქოლიო ==
{{სქოლიო}}

[[კატეგორია:ევროპის ხალხები]]
[[კატეგორია:აზიის ხალხები]]
[[კატეგორია:კავკასიის ხალხები]]