იხილეთ წყარო გვერდისთვის ხელოვნებათმცოდნეობა

[[File:Conquista de Malaca, estudo - Ernesto Condeixa (cropped).png|thumb|]]
'''ხელოვნებათმცოდნეობა''' — ფართომნიშვნელობით საზოგადოებრივ [[მეცნიერება|მეცნიერებათა]] კომპლექსი, რომელიც შეისწავლის [[ხელოვნება|ხელოვნებას]]–საზოგადოების [[მხატვრობა|მხატვრულ]] [[კულტურა|კულტურას]] მთლიანობაში და ხელოვნების ცალკეულ დარგებს. მათ სპეციფიკას, დამოკიდებულებას სინამდვილისადმი, მათ ადგილს საზოგადოებრივი ცნობიერების [[ისტორია|ისტორიაში]], მათ კავშირს სოციალურ ცხოვრებასთან და სხვა კულტურულ მოვლენებთან, მხატვრულ ნაწარმოებთა შინაარსისა და ფორმის კვლევის საკითხთა მთელ კომპლექსს. ხელოვნებთმცოდნეობა მოიცავს [[ლიტერატურათმცოდნეობა|ლიტერატურათმცოდნეობას]], [[მუსიკათმცოდნეობა|მუსიკათმცოდნეობას]], [[თეატრმცოდნეობა|თეატრმცოდნეობას]] და [[კინომცოდნეობა|კინომცოდნეობას]]. იგი მოიცავს ხელოვნებათა თეორიას, ხელოვნების ისტორიას და მხატვრულ კრიტიკას. [[XIX საუკუნე|XIX საუკუნეში]] ხელოვნებათმცოდნეობა საბოლოოდ გაფორმდა მეცნიერებად.

== ხელოვნების ისტორია ==
სწავლობს ცალკეული ქვეყნისა თუ მხატვრის შემოქმედებით განვითარებას, ხელოვნების ფორმებისა და საშუალებების, მასში გამოხატული შინაარსის ცვალებადობას [[ისტორია|ისტორიის]] სხვადასხვა ეტაპზე; განსხვავებული პერიოდების ხელოვნურ ნიშან-თვისებებისა და თავივებურებებს. 

== მხატვრული კრიტიკა ==
აანალიზებს [[თანამედროვე მხატვრობა|თანამედროვე მხატვრული]] ცხოვრების მოვლენებს, იაზრებს მათ მნიშვნელობას, მხატვრულ ღირებულებებს. ხელოვნებათმცოდნეობის ყველა დარგი ემყარება ხელოვნური ნაწარმოების ანალიზის მეთოდს, მისი ფორმისა თუ შინაარსის თავისებურებათა გამოსავლენას და შესაფასებას. დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ფაქტობრივი მასალის შეგროვებას და დამუშავებას – [[არქეოლოგია|არქეოლოგიური]] თუ მიწისზედა ძეგლების შესწავლას, საარქივო და [[ლიტერატურა|ლიტერატურული]] მონაცემების ამოკრებას, ხელოვანთა მემკვიდრეობის სრული ნუსხების შედგენას, [[მუზეუმი|სამუზეუმო]] საქმის სრულყოფას და სხვა.

== ხელოვნებათმცოდნეობის მეცნიერებად ჩამოყალიბება ==
ხელოვნებათმცოდნეობა მეცნიერებად [[XVIII საუკუნე|XVI]] - [[XIX საუკუნე|XIX]] საუკუნეებში ჩამოყალიბდა, ის ჩაისახა [[ანტიკური ხანა|ანტიკურ ხანაში]] [[ბერძენი]] და [[რომაელი]] [[მოაზროვნეები |მოაზროვნეების]] და [[მწერლები|მწერლების]] შემოქმედებაში. ხელოვნური ნაწარმოებების შეფასების მთავარ საზომად „ბუნების მიბაძვა“, მიმსგავსებულობა, ცხოვრების ილუზიის შექმნა მიაჩნდათ ([[პლატონი]], [[არისტოტელე]] და სხვა.). ძველი წელთაღრიცხვით [[IV საუკუნე|IV საუკუნის]] II ნახევარში დაიწერა პირველი ნაშრომები ხელოვნების ისტორიიდან: დურისმა შეაგროვა ცნობები ბერძენ მხატვართა ცხოვრების შესახებ, რითაც სათავე დაუდო ეგრეთ წოდებულ „მხატვართა ისტორიას“, ხოლო [[ქნესოკრატე|ქნესოკრატეს]] თხზულებაში, რომელშიც ხელოვნებათა მხატვრობისა და ქანდაკების ისტორიის მხატვრული ხერხის სრულყოფის პროცესად განიხილება, ის შეიძლება „სტილის ისტორიის“ წინამორბედად ჩავთვალოთ. მოგვიანებით ცნობილია ხელოვნურ ძეგლთა „ტოპოგრაფიული“, გზამკვლევის ტიპის აღწერები და ლიტერატურული ხასიათის აღწერა-დახასიათებანი, ხან მხატვრულ პროზაში ჩართული, ხან ცალკე დაწერილი. მთელი ანტიკური პერიოდის განმავლობაში იწერებოდა  ლექს-ეპიგრამები სურათებსა და ქანდაკებებზე. [[ციცერონი|ციცერონსა]] და [[კვინტილიანე|კვინტილიანეს]] გაუჩნდათ სხვადასხვა დროის ხელოვნურ ნაწარმოებთა თანასწორი ღირსების იდეა. ბერძენი და ლათინი ავტორების დაკარგული ნამუშევრების ნაწყვეტები შემოინახა [[პლინიუს უფროსი|პლინიუს უფროსის]] [[ბუნების ისტორია (პლინიუსი)|„ბუნების ისტორიამ“]].

== ხელოვნებათმცოდნეობა შუა საუკენეში ==
შუა საუკუნეებში არ შექმნილა ხელოვნებათ მცოდნეობის ახალი კონცეფცია ან მეთოდი, მაგრამ არსებობას განაგრზობდა ანტიკურ ხანაში არსებული და ჩამოყალიბებული ძირითადი ფორმები ([[ეპიგრამები |ეპიგრამები]], გზამკვლევები და ასე შემდეგ). მნიშვნელოვანია გვიანდელი ანტიკური ხანის ([[დიონ ქრისტმოსი |დიონ ქრისტმოსის]] და [[პლოტინე|პლოტინეის]]) ნააზრევებზე დაფუძნებული შეხედულება ხელოვნურ ნაწარმოებში სულიერის, იდეის ხორცსესხმის. ხელოვნებათ მცოდნეობის განვითრების ახალი ეტაპია აღორძინების ([[რენესანსი|რენესანსის]]) ხანა. ამდროისთვის დაიწერა მრავალი ნაშრომი [[ხელოვნება|ხელოვნურ]] და [[არქიტექტურა|არქიტექტორულ]] თეორიის საკითხებზე.  ჯერ კიდევ ლ.გილბერტი ([[XV საუკუნე|XV საუკუნის]] შუა წლებში) ხელოვნების ისტორიას რამდენიმე პერიოდად ჰყოფდა ([[ანტიკური ხანა]], [[შუა საუკუნეები|შუა საუკუნეები]]-[[დაცემის ხანა |დაცემის ხანა]] და [[აღორძინების ხანა]]). ეს სქემა განავითარა და სრულყო ჯ.ვაზარიმ ([[XVI საუკუნე]]). მას ეკუთვნის იტალიური რენესანსის 3 საფეხურის დადგენაც. [[XVI საუკუნე|XVI]]-[[XVII საუკუნე|XVII]] საუკუნეებში და [[XVIII საუკუნე|XVIII საუკუნის]] პირველ ნახევარში ხელოვნებათ მცოდნეები მთელი მსოფლიოდან ამ სქუმას მისდევდნენ

== ხელოვნებათ მცოდნეობა XVIII-XIX საუკუნეებში ==
[[XVIII საუკუნე|XVIII საუკუნის]] შუა წლებში მხატვრული ცხოვრების შეცვლილმა ვითარებამ ნიადაგი შეუქმნა სამხატვრო კრიტიკის გაჩენას (ლ. დე სენტ-იენი, დ.დიდრო). ი. ი. ვინკელმა შეიმუშავა ახალი შეხედულება ხელოვნებათ მცოდნეობის ისტორიაზე. მან უარყო „მხატვართა ისტორია“ და ხელოვნებათმცოდნეობა სახეცვლად, ორგანიზირებულ პროცესად აღიარა. მისი იდეალი ძველ ბერძნული ხელოვნება იყო (ისე როგორც იმ დროის ხელოვნეაბათმცოდნეობის უმეტესობისა). [[ძველი საბერძნეთი|ძველ ბერძნული]] ხელოვნების  პირველი შეგნებული ცდები და ძირეული გამოკვლევები სწორედ ვინკელს ეკუთვნის. ვინკელმანის მოძღვრებამ დიდი გავლენა იქონია როგორც ხელოვნებაზე ასევა მეცნიერებაზე, მაგრამ ხელოვანებისმისეული ცალმხრივი შეფასება არ გაიზიარეს [[რომანტიზმი|რომანტიკოსებმა]], ისინი ევროპულ [[შუა საუკუნეები|შუა საუკუნეებს]] ხედავდნენ როგორც ხელოვნების ერთ-ერთ ღირებულებას. ხოლო ხელოვნების ისტორია უფრო უნივერსალურ პროცესად წარმოედგინათ. ეს წარმოდგენა ფილოსოფიურად განაზოგადა ჰეგელმა, რომლის მოღვაწეობა საფუძვლად დაედო კ. შნააზეს ისტორიად გააზრებულ მსოფლიო ხელოვნების ისტორიას. [[XIX საუკუნე|XIX საუკუნი]] I ნახევარში [[ფონ რუმორმა  |კ. ფონ რუმორმა]] [[იტალია|იტალიური]] ხელოვნების ისტორიის კვლევა [[ფილოლოგია|ფილოლოგიური]] მეთოდებით დაიწყო და ამით მიუახლოვდა [[XIX საუკუნე|XIX საუკუნის]] II ნახევრის წამყვან ფილოლოგ მეცნიერებს- ძეგლთა შემგროვებელ [[ფ. კუგლერს |ფ. კუგლერს]], ლიტერატურული წყაროების შემსწავლელ [[ა.შპრინგერს |ა.შპრინგერს]] და სხვას.

== ხელოვნებათმცოდნეობის დარგები ==
* [[ლიტერატურათმცოდნეობა]];,
* [[მუსიკათმცოდნეობა]];
* [[თეატრმცოდნეობა]];
* [[ქორეოგრაფია|ქორეოლოგია]];
* [[კინომცოდნეობა]];
* ხელოვნებათმცოდნეობა (ვიწრო მნიშვნელობით, რომელიც შეისწავლის სახვით ხელოვნებას).

ხელოვნებათმცოდნეობის დამხმარე დისციპლინებია: ხელოვნების შესაბამისი დარგის თეორია, ისტორია და კრიტიკა.

== რესურსები ინტერნეტში ==
* [http://www.all-art.org ხელოვნების ისტორია] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201119110530/http://www.all-art.org/ |date=2020-11-19 }} - all-art.org
* [http://etext.lib.virginia.edu/DicHist/analytic/anaIII.html იდეების ისტორიის ლექსიკონი]
* [http://witcombe.sbc.edu/ARTHLinks.html წყაროები] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160306190600/http://witcombe.sbc.edu/arthlinks.html |date=2016-03-06 }}
* [http://www.arssummum.es/ პროექტი Ars Summum] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070927043550/http://www.arssummum.es/ |date=2007-09-27 }}
* [http://smarthistory.org/ Smarthistory.org, ხელოვნების ღია პროექტი]

==ლიტერატურა==
{{ქსე|11|461}} 

[[კატეგორია:მეცნიერება]]
[[კატეგორია:კულტურული მეცნიერებები]]