იხილეთ წყარო გვერდისთვის GBU-43/B Massive Ordnance Air Blast

{{ინფოდაფა იარაღი
|name    = საჰაერო აფეთქების ზემძიმე ბომბი GBU-43
|image   = MOAB bomb.jpg
|caption = 
|origin  = {{დროშა|აშშ}}
|type    = კონვენციური ბომბი (არაბირთული)
<!-- იარაღის ტიპი -->
|is_ranged    =
|is_bladed    =
|is_explosive = 
|is_artillery =
|is_vehicle   =
<!-- სამსახურის ისტორია -->
|service = 2003 წლიდან
|used_by = აშშ-ის საჰაერო ძალები
|wars    = [[ავღანეთის ომი (2015–დღემდე)]]
<!-- შექმნის ისტორია -->
|designer        = აშშ-ის საჰაერო ძალების კვლევითი ლაბორატორია
|design_date     =2002
|manufacturer    =McAlester Army Ammunition Plant
|production_date =2003
|number          = 
|variants        = 
|unit_cost       = $170,000<ref>Rebecca Harrington. [http://www.businessinsider.com/how-much-does-moab-bomb-cost-mother-of-all-bombs-2017-4 "Here's how much the 'mother of all bombs' the US just dropped on ISIS in Afghanistan actually cost"]. Business Insider. 13 აპრილი, 2017</ref>
<!-- მახასიათებლები -->
|weight      = 10 300 კგ
|length      = 9.1885 მ
|part_length = 
|width       =
|height      =
|crew        =
<!-- პატარა იარაღი --> 
|cartridge   = 
|caliber     =
|action      = 
|rate        = 
|velocity    = 
|range       = 
|max_range   = 
|feed        = 
|sights      = 
<!-- არტილერია -->
|breech    =
|recoil    =
|carriage  =
|elevation =
|traverse  =
<!-- პირი --> 
|blade_type =
|hilt_type  =
|head_type  =
|haft_type  =
<!-- ბომბი --> 
|diameter       = 103 სმ
|filling        = [[კომპოზიცია H-6|H-6]]
|filling_weight =8 500 კგ
|detonation     =
|yield          = 11 ტონა ტროტილი (46 გიგაჯოული)
<!-- დამატებითი --> 
|commons =
}}
'''GBU-43/B Massive Ordnance Air Blast''' ({{lang-en|საჰაერო აფეთქების ზემძიმე ბომბი}}; '''MOAB'''; ცნობილია ბეკრონიმით: '''Mother Of All Bombs''' — „ყველა ბომბის დედა“) — [[აშშ|ამერიკული]] ზემძლავრი არაბირთული საავიაციო [[ბომბი]]. იგი შეიქმნა შეერთებული შტატებისთვის [[აშშ-ის საჰაერო ძალების კვლევითი ლაბორატორია|აშშ-ის საჰაერო ძალების კვლევით ლაბორატორიაში]] ალბერტ ვაიმორტსის მიერ.<ref>Times Wire Services (27 დეკემბერი, 2005). "[http://articles.latimes.com/2005/dec/27/local/me-passings27.3 Albert L. Weimorts Jr. 67; Engineer Created 'Bunker Buster' Bombs] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120618165331/http://articles.latimes.com/2005/dec/27/local/me-passings27.3 |date=2012-06-18 }}". [[Los Angeles Times]].</ref> შექმნის პროცესში MOAB-ს მოიხსენიებდნენ როგორც ყველა დროის ყველაზე მძლავრ კონვენციურ (არაბირთვულ) იარაღად.<ref name = globalsecurity>[http://www.globalsecurity.org/military/systems/munitions/moab.htm "GBU-43/B "Mother Of All Bombs"  MOAB - Massive Ordnance Air Blast Bomb"]. GlobalSecurity.org</ref> ბომბის მიზნამდე ტრანსპორტირებას უზრუნველყოფს სატრანსპორტო თვითმფრინავი [[Lockheed C-130 Hercules|C-130 Hercules]], პირველ რიგში კი მოდიფიკაციები [[Lockheed MC-130|MC-130E Combat Talon I]] და [[Lockheed MC-130|MC-130H Combat Talon II]].

აშშ-ის ყოფილმა სამხედრო მაღალჩინოსანმა მარკ გარლასკომ, რომელიც [[ჯორჯ უოლკერ ბუში|ბუშის]] ადმინისტრაციაში მუშაობდა, განაცხადა: „შეერთებულ შტატებს არასოდეს ჩამოუგდია MOAB-ი ერაყში, თანმხლები შესაძლო დიდი ზარალის პრობლემის გამო. მე ვიყავი იმ ჯგუფში, რომელმაც გადაწყვიტა ეს.“<ref>Emmons, Alex (2017-04-13). "[https://theintercept.com/2017/04/13/mother-of-all-bombs-never-used-before-due-to-civilian-casualty-concerns/ "Mother of All Bombs" Never Used Before Due to Civilian Casualty Concerns]". The Intercept.</ref> 

MOAB-ი საბრძოლო დანიშნულებით პირველად გამოყენებულ იქნა [[2017]] წლის [[13 აპრილი|13 აპრილს]] [[ავღანეთი|ავღანეთში]] [[ისლამური სახელმწიფო|დაეში]]ს პოზიციებზე განხორციელებული ავიადარტყმისას.<ref name = nyt>Helene Cooper & Mujib Mashal. [https://www.nytimes.com/2017/04/13/world/asia/moab-mother-of-all-bombs-afghanistan.html "U.S. Drops 'Mother of All Bombs' on ISIS Caves in Afghanistan"]. [[New York Times]]. 13 აპრილი, 2017</ref> ამ ავიაიერიშის შემდეგ, პრესის სხვადასხვა წარმომადგენლებმა მას უწოდეს ყველაზე დიდ კონვეციურ ბომბად, რაც ოდესმე გამოყენებულა ბრძოლაში;<ref>"[http://www.npr.org/sections/thetwo-way/2017/04/13/523777933/u-s-drops-biggest-non-nuclear-bomb-ever-used-in-combat U.S. Drops Biggest Non-Nuclear Bomb Ever Used In Combat]". NPR.</ref> თუმცა, 10 000 კილოგრამიანი სეისმიური ბომბი [[Grand Slam]]-ი რომელიც გამოიყენებოდა [[მეორე მსოფლიო ომი|მეორე მსოფლიო ომში]] იწონიდა თითქმის იმდენივეს, მაგრამ ის განკუთვნილი იყო ძლიერ გამაგრებული ნაგებობებში შეღწევისთვის და ნაკლები ასაფეთქებელი მიჰქონდათ.

[[2007]] წელს [[რუსეთი|რუსეთში]] გამოსცადეს თერმობარული ბომბი ზედმეტსახელად „ყველა ბომბის მამა“. გავრცელებული ინფორმაციით იგი უნდა იყოს MOAB-ზე ოთხჯერ მძლავრი.<ref>Luke Harding (12 სექტემბერი, 2007). "[https://www.theguardian.com/russia/article/0,,2167175,00.html Russia unveils the 'father of all bombs]'". [[The Guardian]].</ref>
== გამოცდა და წარმოება ==
ფეთქებადი [[ტრიტონალი]]თ აღჭურვილი MOAB პირველად გამოსცადეს [[2003]] წლის [[11 მარტი|11 მარტ]]ს [[ფლორიდა]]ში, ეგლინის საჰაერო ძალების ბაზის პოლიგონზე. ხელმეორე გამოცდა [[2003]] წლის [[21 ნოემბერი|21 ნოემბერს]] ჩატარდა.<ref name = globalsecurity/>

[[2003]] წლის შემდეგ MOAB წარმოებულ იქნა [[McAlester Army Ammunition Plant]]-ში, რომელიც მდებარეობს [[მაკალესტერი (ოკლაჰომა)|მაკალესტერში]], [[ოკლაჰომა]].<ref>Michael Dekker. [http://www.tulsaworld.com/homepagelatest/made-in-oklahoma-mother-of-all-bombs-dropped-in-afghanistan/article_751c643e-f92c-58ae-8b44-a6a6429948c7.html "Made in Oklahoma: 'Mother of all bombs' dropped in Afghanistan could have come from McAlester"], Tulsa World (14 აპრილი, 2017).</ref>
== საბრძოლო გამოყენება ==
[[ფაილი:Aerial Footage of MOAB Bomb Striking Cave, Tunnel System.webm|300px|მინი|2017 წლის 13 აპრილის დაბომვის ამსახველი ვიდეო]]
2017 წლის 13 აპრილს MOAB ჩამოგდებულ იქნა [[ნანგარჰარის პროვინცია]]ში, კერძოდ აჩინის რაიონში განლაგებულ „[[ისლამური სახელმწიფო]]ს“ კონტროლირებად გამოქვაბულის კომპლექსზე. ეს ამ ბომბის პირველი საბრძოლო გამოყენება იყო.<ref name = nyt/><ref>USA TODAY (14 აპრილი, 2017). [https://www.youtube.com/watch?v=MZ8j4QlYcYk "Drone footage shows MOAB drop in Afghanistan"] – via [[YouTube]].</ref><ref>[http://www.cbsnews.com/news/us-drops-mother-of-all-bombs-in-afghanistan-marking-weapons-first-use/ "U.S. drops "mother of all bombs" in Afghanistan, marking weapon's first use"]. CBS News. 13 აპრილი, 2017. .</ref> [[ავღანეთი]]ს თავდაცვის სამინისტროს წარმომადგენლის განცხადებით, ავიადარტყმით ლიკვიდირებულ იქნა დაეშის 36 მებრძოლი, თუმცა პროვინციის გუბერნატორის თქმით ლიკვიდირებულია 82 ტერორისტი.<ref>Charlsy Panzino (13 აპრილი, 2017). [https://www.airforcetimes.com/articles/military-gbu-43-moab-bomb-dropped-in-afghanistan "CENTCOM: US drops 'mother of all bombs' on ISIS in Afghanistan"]. Air Force Times.</ref>
== შეფასება ==
MOAB-ის გამოყენების სპეციფიკა გარკვეულ მსგავსებას იძლევა [[BLU-82]] ავიაბომბის გამოყენებასთან, რომელიც გამოიყენებოდა [[ვიეტნამი|ვიეტნამში]] გაუვალი სატყეო მასივების გასაწმენდად, ასევე [[ერაყი|ერაყში]] ნაღმებისგან გასაწმენდად და მოგვიანებით როგორც ფსიქოლოგიური იარაღი ერაყელი სამხედროების წინააღმდეგ. ფსიქოლოგიურ იარაღად გამოყენების შემდეგ BLU-82 არსენალში ამოიწურა და ნაწილობრივ MOAB შეიქმნა ამ დანაკლისის შესავსებად. [[პენტაგონი]]ს მაღალჩინოსანთა თქმით, ისინი გეგმავდნენ MOAB-ის გამოყენებას ქვეითსაწინააღმდეგო იარაღად „შოკი და შიშის“ სტრატეგიის ფარგლებში, რომელიც [[2003]] წლის [[ოპერაცია ერაყის თავისუფლება|ერაყში შეჭრის]] შემადგენელი ნაწილი იყო.<ref>[https://www.nytimes.com/2017/04/14/world/asia/mother-of-all-bombs-afghanistan-us-moab.html "'Mother of All Bombs' Killed Dozens of Militants, Afghan Officials Say"]. [[New York Times]].</ref>

MOAB არ არის შეღწევის იარაღი და უპირველესად განკუთვნილია რბილ და საშუალო ზედაპირზზე მდებარე მიზნებზე, რომელიც განლაგებულია მსხვილ ჩაკეტილ ფართობზე, მაგალითად როგორებიცაა [[კანიონი|კანიონები]] და [[გამოქვაბული]]ს კომპლექსები.<ref>Owens, Mackubin Thomas (2003). [http://www.nationalreview.com/article/206160/enter-moab-mackubin-thomas-owens "Enter Moab"]. National Review Online.</ref> შეიძლება ითქვას, მრავალრიცხოვანი დარტყმები ნაკლებად მძლავრი შეიარაღებით შეიძლება უფრო ეფექტური აღმოჩნდეს და შეიძლება მიზნამდე მიტანილ იქნას გამანადგურებელ/ბომბდამშენებით, ისეთებით როგორიცაა [[F-16]], რომელიც ბევრად შორი დისტანციიდან შეუძლია მოქმედება ვიდრე [[Lockheed C-130 Hercules|C-130]] ან [[Boeing C-17 Globemaster III|C-17]] ტიპის სატრანსპორტო თვითმფრინავებს. მაგრამ, ნაკლებად მძლავრი ბომბები ვერ გაანდგურებენ ისეთ მიწისქვეშა გვირაბების და გამოქვაბულების სისტემებს, როგორზეც [[2017]] წლის [[13 აპრილი|13 აპრილს]] განხორციელდა ავიაიერიში. გაშლილი ფართობების ეფექტური დაფარვისთვის ძალზედ ეფექტურია ასევე მაღლივი ხალიჩისებური დამბომბვები შედარებით მცირე 230-910 კილოგრამიანი ბომბებით, რომლებსაც [[Boeing B-52 Stratofortress|B-52]], [[Northrop Grumman B-2 Spirit|B-2]] ან [[Rockwell B-1 Lancer|B-1]] ტიპის ბომბდამშენები ატარებენ.<ref>Insinna, Valerie (2017). [http://www.defensenews.com/articles/what-you-need-to-know-about-the-mother-of-all-bombs "What you need to know about the 'Mother of All Bombs'"]. Defense News</ref>
== ტექნიკური მახასიათებლები ==
მოქმედების ხასიათით MOAB არის ფუგასური ბომბი. მისი სიგრძეა 9,19 მეტრი, ხოლო დიამეტრი 102,9 სმ, წონა 9 500 კგ, რომელთაგან 8 500 კგ ასაფეთქებელ ნივთიერებაზე მოდის.<ref name = globalsecurity/> ასაფეთქებელ ნივთიერებად გამოიყენება [[ავსტრალია|ავსტრალიური]] ფირმის წარმოებული ნივთიერება [[კომპოზიცია H-6|H-6]]. ეს ნივთიერება არის [[ჰექსოგენი]]ს, [[ტროტილი]]ს და [[ალუმინი]]ს ფხვნილის ნაზავი და 1,35 ჯერ მძლავრია ჩვეულებრივ ტროტილთან შედარებით. აფეთქების სიმძლავრე შეადგენს 11 ტონას ტროტილის ეკვივალენტში, დაზიანების რადიუსი 140 მეტრამდე, ნაწილობრივი ნგრევები ფიქსირდება აფეთქების [[ეპიცენტრი]]დან 1,5 კილომეტრის დაშორებით.<ref name = globalsecurity/>

MOAB აღჭურვილია KMU-593/B დამიზნების სისტემით, რომელიც აერთიანებს ინერციულ და თანამგზავრულ სანავიგაციო სისტემებს.<ref name = globalsecurity/>

თვითმფრინავის ნაკვეთურში MOAB თავსდება ციგისებურ პლატფორმაზე, რომელიც ბომბთან ერთად რამპიდან [[პარაშუტი]]თ გამოიწევა. მას შემდეგ რაც MOAB სრულად ჰაერში აღმოჩნდება, ხდება პლატფორმის და პარაშუტის მოცილება, რის შემდეგაც იწყება თვითდამიზნება მიზანზე.

<gallery  class="center" widths=250px heights=200px>
ფაილი:MOABAFAM.JPG

</gallery>

== სქოლიო ==
{{სქოლიო}}

[[კატეგორია:სტრატეგიული დაბომბვა]]
[[კატეგორია:ავღანეთის სამოქალაქო ომი]]
[[კატეგორია:მართვადი საავიაციო ბომბები]]