იხილეთ წყარო გვერდისთვის Ka:სანდო წყაროები

{{ითარგმნება}}
{{სახელმძღვანელო|შინაარსის სახელმძღვანელო|ვპ:აწ|ვპ:სწ}}
{{ნაჭუჭი|ამ სახელმძღვანელოში განხილულია ავტორიტეტული წყაროების მთითების შესაძლებლობები. წყაროების მითითების პოლიტიკა ეყრდნობა [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|ვიკიპედიის პოლიტიკას გადამოწმებადობის შესახებ]].}}
<!--რედაქტორებს:
სანამ რაიმე მასალას დაამატებდეთ ამ გვერდს, დარწმუნდით, რომ იგი უკვე არ არის განთავსებული გვერდებზე [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა]] ან [[ვიკიპედია:ეს ორიგინალური კვლევის ადგილი არ არის]], რომლებიც წარმოადგენს ვიკიპედიის პოლიტიკას წყაროებთან მიმართებაში. ერთი და იმავეს გამეორება უაზრობაა, ხოლო არათანამიმდევრულობა უაზრობაზე უარესია. უღრმესი მადლობა.-->

:''იმისათვის, რომ მიიღოთ ან მოგვაწოდოთ ინფორმაცია საზოგადოებრივი აზრის შესახებ, შეესაბამება თუ არა ესა თუ ის წყარო ჩვენს სანდოობის სტანდარტებს კერძო შემთხვევებისათვის, იხილეთ [[ვიკიპედია:სანდო წყაროები/სანდოობის შემოწმება|სანდო წყაროების შენიშვნების დაფა]].''
{{სახელმძღვანელოების სია}}

ვიკიპედიის სტატიები უნდა ეფუძნებოდეს '''უკვე გამოქვეყნებულ, სანდო წყაროებს'''. დარწმუნდით, რომ '''ყველა, უმრავლესობისაც და მნიშვნელოვანი უმცირესობის ხედვა''', რომელიც ჩანს სანდო, გამოქვეყნებულ წყაროში, ასახულია სტატიაშიც (იხილეთ [[ვიკიპედია:ნეიტრალური თვალსაზრისი]]). სიტყვას „წყარო“, როგორც იგი ვიკიპედიაში გამოიყენება, შესაძლოა ჰქონდეს სამი დაკავშირებული მნიშვნელობა: თავად ნამუშევარი, ან მისი ნაწილი (სტატია, წიგნი), ამ ნამუშევრის შემქმნელი (ჟურნალისტი, მწერალი) და ნამუშევრის გამომქვეყნებელი (''ტაიმსი'', კემბრიჯის უნივერსიტეტის გამომცემლობა). ყოველ მათგანს შეუძლია სანდოობაზე გავლენის მოხდენა. სანდო წყაროები შესაძლოა იყოს გამოქვეყნებული მასალები გამოქვეყნების სანდო პროცესით, ავტორით ან ავტორებით, რომლებიც ითვლებიან ავტორიტეტულებად საკითხთან მიმართებაში, ან ორივე ერთად.

წყაროს სანდოობა დამოკიდებულია კონტექსტზე. ყოველი წყარო დეტალურად უნდა იქნეს განხილული, რათა განისაჯოს მისი სანდოობა გაკეთებულ მტკიცებასთან მიმართებაში და არის თუ არა ყველაზე შესაფერისი წყარო ამგვარი კონტექსტისთვის. საერთოში, რაც მეტი ადამიანი დაკავდება ფაქტების გადამოწმებით, მათი საგულდაგულო შესწავლით, კანონიერი საკითხების ანალიზით, მით უფრო სანდო იქნება პუბლიკაცია. წყარო '''უშუალოდ უნდა პასუხობდეს''' იმ ინფორმაციას, რომლის გასამყარებლადაც სტატიაშია იგი მოყვანილი და უნდა შეესაბამებოდეს გაკეთებულ მტიკეცებულებას. თუ თემას არ გააჩნია სანდო წყაროები, ვიკიპედიაში მასზე სტატია არ უნდა იყოს.

სახელმძღვანელო განიხილავს სხვადასხვა ტიპის წყაროების სანდოობის საკითხებს. წყაროების მითითების პოლიტიკა წარმოდგენილია [[ვპ:გდ|ვიკიპედიის ოფიციალურ პოლიტიკაში გადამოწმებადობის სესახებ]], რომელიც ითხოვს მოქმედ წყაროებს ნებისმიერი მასალისთვის, რომელიც კამათის თემაა, ან მოსალოდნელია, გახდეს, ასევე ყველა ციტირებისათვის. ეს პოლიტიკა მკაცრად მიემართება ყველა მასალას სახელთა მთავარ სივრცეში — სტატიებს, სიებს და სტატიების სექციებს — გამონაკლისის გარეშე, განსაკუთრებით კი [[:en:WP:BLP|ცოცხალი ადამიანების ბიოგრაფიებს]]. როგორც უკანასკნელ სახელმძღვანელოშია განმარტებული:

{{ციტირება|საკამათო მასალა ცოცხალი ადამიანების შესახებ, რომელიც წყაროს მიუთითებლადაა შემოტანილი ან ცუდად არის მითითებული წყარო — მიუხედავად იმისა, მასალა ნეგატიურია, პოზიტიურია თუ ნეიტრალური, ან უბრალოდ ბადებს კითხვას — უნდა ამოღებულ იქნას სტატიიდან დაუყოვნებლივ და განხილვის ლოდინის გარეშე.}}

თუ გსურთ ვიკიპედიაში სასარგებლო მასალის დამატება, შეგიძლიათ, თავისუფლად გააკეთოთ ეს, მაგრამ გაითვალისწინეთ, რომ ინფორმაცია სანდო წყაროს გარეშე, შესაძლოა, მომავალში წაიშალოს სტატიიდან. პასუხისმგებლობა წყაროს მოძებნასა და დამატებაზე აკისრია მას, ვინც ამატებს ინფორმაციას.

სტატიის წერისას შეეცადეთ, მიუთითოთ წყაროები.<ref>[[ჯიმი უელსი]]: „[…] I do agree […] that more sources is good, and […] one of our goals will be to provide more articles with more extensive information about „where to learn more“, i.e. cite original research, etc., as much as we can“ («[http://interviews.slashdot.org/article.pl?sid=04/07/28/1351230&tid=146&tid=95&tid=11 Wikipedia Founder Jimmy Wales Responds]», ინტერვიუ ''[[Slashdot]]''-თან, ივლისი, 2004).</ref>. დაწვრილებითი ინფორმაციისთვის, თუ როგორ უნდა მიუთითოთ წყაროები, იხილეთ [[ვიკიპედია:ლიტერატურის მითითება]].

მოცემულ გვერდზე განხილულია იდეალური მოდელი, რომელსაც ვიკიპედიის მრავალი სტატია, ჯერ-ჯერობით, ვერ პასუხობს, რადგან რომელიმემ ვიკიპედიის რედაქტორებიდან საჭირო ინფორმაციის ძებნასა და სტატიაში ბმულების მითითებაზე დრო არ დახარჯა. თუმცა, ეს ვერ შეუშლის ხელს ვიკიპედიის მკითხველს გამოარჩიოს ღირებული ინფორმაცია სტატიიდან, იმის გათვალისწინებით, რომ შესაძლოა, იგი აუცილებლად სწორი არ იყოს. ამასთან, უნდა აღინიშნოს, რომ არასწორი ან შეუმოწმებელი ინფორმაციაც შესაძლოა, სტატიის ნაწილი გახდეს. მაგალითად: ამდაგვარი სიტყვების შემდეგ „საზღვარგარეთ ფართოდ ცნობილია, რომ ...“, „ლეგენდის თანახმად,...“, „ილია ჭავჭავაძის აზრით,...“ — მაგრამ ასეთი შეხედულებების ჩართვა სტატიაში უნდა მოხდეს ჭეშმარიტად ფართოდ ცნობადობის პირობებში ან ნამდვილად ღირებულების მქონე ინფორმაციისთვის სტატიის თემის აღწერისთვის.

* შეუსაბამობის შემთხვევაში ამ გვერდსა და წყაროების მითითებასა და სტატიის გაფორმებასთან დაკავშირებულ ჩვენს პოლიტიკას შორის უპირატესობა ენიჭება პოლიტიკას და რედაქტორებმა უნდა მოძებნონ გამოსავალი ამ შეუსაბამობიდან. ჩვენი პოლიტიკის სხვა გვერდები, რომელიც კავშირშია წყაროების მითითებასთან, არის [[ვიკიპედია:ეს ორიგინალური კვლევის ადგილი არ არის]] და [[ვიკიპედია:ცოცხალი ადამიანების ბიოგრაფიები]]. 

* შეუსაბამობის შემთხვევაში ქართულსა და უცხოურ წყაროებს შორის საქართველოსთან დაკავშირებულ თემაში უპირატესობა ენიჭება ქართულ წყაროს. 

* შეკითხვებისთვის კონკრეტული წყაროს სანდოობასთან დაკავშირებით, მიმართეთ [[ვპ:სწშ|სანდო წყაროების შენიშვნათა დაფას]].

== ზოგიერთი განსაზღვრება ==
როგორც ზემოთაც აღინიშნა, სტატია უნდა ეფუძნებოდეს სანდო, გამოქვეყნებულ წყაროებს, რაც ნიშნავს, რომ ჩვენ ვაქვეყნებთ მხოლოდ ავტორიტეტული ავტორების მოსაზრებებს და არა იმ ვიკიპედიელების მოსაზრებებს, რომელთაც წაიკითხეს და საკუთარი ინტერპრეტაცია გაუკეთეს პირველად წყაროს. წყაროების სწორი მითითება ''ყოველთვის'' დამოკიდებულია კონტექსტზე; საღი აზრი და სარედაქციო მსჯელობა პროცესის განუყრელი ნაწილია.

ვიკიპედიის ფარგლებში '''გამოქვეყნებულ''' წყაროდ ითვლება მასალა, რომელიც საზოგადოებისათვის ხელმისაწვდომია. ეს ტერმინი ხშირად ასოცირდება ტექსტურ დოკუმენტებთან, გამოცემული ტრადიციული ბეჭდური, ან ინტერნეტის საშუალებით. თუმცა, ხმოვანმა, ვიდეო და მულტიმედია მასალებმაც შესაძლოა დააკმაყოფილონ სანდოობის მოთხოვნები. მაგალითად, ტელეგადაცემა თავისთავად, ვერ ჩაითვლება გამოქვეყნებულ წყაროდ, რადგან მასთან წვდომა მეტად გართულებულია. თუმცა, ამ გადაცემის ჩანაწერი, გავრცელებული [[ინტერნეტი|ინტერნეტში]] ან გამოცემული [[ფილმი]]ს სახით, წარმოადგენს გამოქვეყნებულ წყაროს, აკმაყოფილებს რა მსურველის მოთხოვნას, დარწმუნდეს ამა თუ იმ ფაქტის სიზუსტეში. დამატებით, სასურველია არსებობდეს ამ მასალის დაარქივებული ეგზემპლარი, მაგრამ არ არსებობს არანაირი აუცილებელებლობა, იყოს წვდომადი ინტერნეტის საშუალებით. აქვე აღვნიშნავთ, რომ ეს ეხება უპირველეს ყოვლისა სანდო წყაროებს. ასე მაგალითად, რადიოგადაცემის ჩანაწერი, გაკეთებული ან/და განთავსებული ვინმეს პერსონალურ საიტზე, არ უნდა ჩაითვალოს სანდო წყაროდ და არ უნდა მოხდეს მისი გამოყენება წყაროს სახით.

* '''ფაქტი''' — რაც არსებობს ან არსებობდა რეალურად. ენციკლოპედიის ფარგლებში ფაქტად მიიჩნევა მტკიცებულება, რომელზედაც არსებობს მოცემულ სფეროს მეცნიერთა და ექსპერტთა კონსენსუსი.<br />დაუჯერეთ ფაქტებს, მათ შორის ფაქტებს შეხედულებებზე, მაგრამ არა თვით ამ შეხედულებებს (მაგალითად, ჩვენთვის ფაქტია, რომ [[დედამიწა]] მზის გარშემო ბრუნავს. ის რომ [[მზე]] ტრიალებს დედამიწის გარშემო, — ფაქტი არ არის. მაგრამ ის, რომ [[კლავდიუს პტოლემე]]ს აზრით, მზე ტრიალებს დედამიწის გარშემო, — კვლავ ფაქტია). არ არის აუცილებელი წყაროების მოთხოვნა საზოგადოდ აღიარებულ ფაქტზე, რომელშიც სერიოზული ეჭვის შეტანა შეუძლებელია (მაგალითად, რომ [[მარსი]] [[მზის სისტემა|მზის სისტემის]] [[პლანეტა]]ა).

* '''შეხედულება''' — აზრი, რომელიც ვინმეს გააჩნია საკითხთან დაკავშირებით, რომლის შინაარსი შესაძლოა იყოს ან არ იყოს გადამოწმებადი. ფაქტად ითვლება, რომ ამა თუ იმ ადამიანს, ან ადამიანთა ჯგუფს, მოცემულ საკითხთან დაკავშირებით გააჩნდა გარკვეული შეხედულება, რომელიც შესაძლოა გამოყენებული იქნას ვიკიპედიაში (მხოლოდ ამ ფაქტის [[ვპ:გდ|გადამოწმებადობის]] საშუალების ქონის პირობებში, ანუ თუ მოყვანილია სანდო წყარო, საიდანაც ჩანს, რომ ამ ადამიანს ან ადამიანთა ჯგუფს ნამდვილად ამგვარი შეხედულება გააჩნდათ). მაგალითად, ფაქტს არ წარმოადგენს მტკიცება, რომ ''ღმერთი არსებობს''; მაგრამ ის, რომ ''მორწმუნეები თვლიან, რომ ღმერთი არსებობს'' — უეჭველად ფაქტია.

* '''პირველადი წყარო''' — დოკუმენტი ან ადამიანი, რომელიც წარმოადგენს ფაქტის პირდაპირ მტკიცებულებას. სხვა სიტყვებით, წყარო, უკიდურესად ახლოს მყოფი აღწერილ სიტუაციასთან, მტკიცებულებასთან. ყველაზე ხშირად პირველად წყაროდ მოიაზრება ტექსტი, მიღებული რაიმე ღონისძიების მონაწილისგან ან მასზე უშუალო დამკვირვებლისგან. შესაძლოა პირველადი წყარო წარმოადგენდეს ოფიციალურ განცხადებას, ჟურნალისტის რეპორტაჟს შემთხვევის ადგილიდან, ავტობიოგრაფიული ნაწარმოები, ასევე ავტორიტეტული სააგენტოს მიერ შედგენილი სტატისტიკა. როგორც წესი, ვიკიპედიის სტატიები უნდა დაეყრდნოს არა პირველად, არამედ მეორად წყაროებს, რომლებშიც კორექტულადაა გამოყენებული პირველადი მასალა. მრავალი პირველწყაროს კორექტულად გამოყენებისათვის, განსაკუთრებით ისტორიის სფეროში, საჭიროა სპეციალური მომზადება. პირველადი წყაროების გამოყენება სტატიებში დაშვებულია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ისინი გამოქვეყნებულ იყვნენ სანდო ადგილას. მაგალითად, რადოგადაცემის ჩანაწერი, გამოქვეყნებული თვით ამ რადიოსადგურის საიტზე, ან ისტორიული დოკუმენტები, თავმოყრილი სანდო კრებულში.

* '''მეორადი წყარო''' — აღწერს ერთ ან  რამდენიმე პირველად წყაროს. მეორადი წყაროები სამეცნიერო სტატიებისა და წიგნების სახით, გამოცემული სამეცნიერო გამომცემლობებში (განსაკუთრებით კი სამეცნიერო ჟურნალებში), დეტალურად მოწმდებიან და, როგორც წესი, შეიცავენ სანდო ინფორმაციას, რაც მათი გამოყენების საშუალებას იძლევა, როგორც სანდო წყაროების.

* '''მესამეული წყარო''' — ამუშავებს მეორად წყაროებს, ასევე შესაძლებელია, სხვა მესამეულ წყაროებს. ვიკიპედიაში დაშვებულია მათი გამოყენებაც სტატიებში.

== ზოგიერთი სახის წყაროები ==

ვიკიპედიის ბევრი სტატია ეფუძნება სამეცნიერო მასალებს. როგორც წესი, აკადემიური და რეცენზირებული პუბლიკაციები, სამეცნიერო მონოგრაფიები და სახელმძღვანელოები, ყველაზე საიმედო წყაროა. თუმცა, ზოგიერთი სამეცნიერო მასალა შეიძლება მოძველებულია, ან არსებობს ალტერნატიული თეორიები, ან საკამათოა შესაბამის სფეროში. შეეცადეთ მოიხსენიოთ არსებული სამეცნიერო კონსენსუსი, როდესაც ეს შესაძლებელია, ასევე აღიარეთ, რომ ეს ხშირად არ არსებობს. საიმედო არააკადემიური წყაროები შეიძლება ასევე გამოყენებულიყოს სამეცნიერო საკითხებზე, განსაკუთრებით მასალები მაღალხარისხიანი პუბლიკაციებისგან. წყაროების შერჩევა დამოკიდებულია სტატიის კონტექსტზე. მასალა უნდა შეიცავდეს ტექსტს, სადაც წყაროები არ ურთიერთსაწინააღმდეგოა.

=== კვლევითი ნაშრომი ===
* სტატიები უნდა ეფუძნებოდნენ მეორად წყაროებს. მაგალითად, მიმომხილველ სტატიაზე, მონოგრაფიაზე ან სახელმძღვანელოზე, რომელიც ჯობნის პირველად კვლევით ნაშრომს. როდესაც ვეყრდნობით თავდაპირველ წყაროს, საჭიროა უკიდურესი სიფრთხილე: ვიკიპედიამ არასოდეს არ უნდა განიხილოს ძირითადი წყაროს შინაარსი. ''იხილეთ [[ვიკიპედია:ორიგინალური კვლევის დაუშვებლობა]] და [[ვიკიპედია:ნეიტრალური თვალსაზრისი]]''.
* მასალა, როგორიცაა სტატია, წიგნი, მონოგრაფია ან კვლევითი ნაშრომი, რომელიც შემოწმებულია მეცნიერული საზოგადოების მიერ. თუ მასალა გამოქვეყნდა კარგი რეპუტაციის მქონე რეცენზირებადი წყაროდან ან განხილულია აკადემიური საბჭოს მიერ, რომელიც მინიმუმ წინასწარ შემოწმდა ერთი ან მეტი მეცნიერის მიერ.  
* დამთავრებული სადოქტორო დისერტაციები ან თეზისები, რომლებიც საჯაროდ ხელმისაწვდომია და მკვლევართა მიერ შემოწმებულია შეიძლება გამოყენებულიყოს ლიტერატურის სექციაში. ასევე, მათი უმრავლესობა შესაძლებელი უნდა იყოს ბიბლიოთეკაში (ონლაინ ან ჩვეულებრივ) წასაკითხად. მაგისტრის სადისერტაციო ნამუშევარი პროცესში არ არის შემოწმებული და არ განიხილება, როგორც სანდო წყაროები. სამაგისტრო დისერტაციები და თეზისები მხოლოდ მაშინ ითვლება სანდოდ, თუ ისინი მნიშვნელოვანი სამეცნიერო გავლენა მოახდინეს.
* შეიძლება დაადასტუროთ წყაროს განხილვა აკადემიური დისკურსის ფარგლებში ციტირებით, რომელიც მიღებულია ციტირების ინდექსებში. თუმცა, ის ციტირებები, რომლებიც არ არსებობს ციტირების ინდექსის ჟურნალში, მათთან მიმართებაში სიფრთხილე უნდა გამოიჩინოთ, ხოლო ციტირების გამოყენება დამოკიდებულია სტატიის კონტექსტზე. 
* იზოლირებული კვლევა, ჩვეულებრივ განიხილება ორიენტირად და შეიძლება შეიცვალოს შემდგომი აკადემიური კვლევის ფონზე. ერთი კვლევის საიმედოობა დამოკიდებულია სფეროზე. კვლევები ისეთ კომპლექსურ და აბსტრაციულ სფეროებში, როგორიცაა მედიცინა, ნაკლებად განმსაზღვრელია. თავი შეიკავეთ ასეთ სფეროებში გაუმართლებელ წონას ცალკეული კვლევის განხილვისას. მეტა-ანალიზების, სახელმძღვანელოების და სამეცნიერო მიმოხილვის სტატიები სასურველია ხელმისაწვდომი იყოს, რათა დამთკიცდეს კონტექსტის სანდოობა.
* ყურადღება მიაქციეთ ისეთ ჟურნალებს, რომლებიც ძირითადად კონკრეტული თვალსაზრისის დამთკიცებას ცდილობენ. რომელიმე ექსპერტის მოსაზრება და დასკვნა მოყვანილი ამ ჟურნალში არ არის იმის ნიშანი, რომ ჟურნალი რაიმე მნიშვნელოვანი სანდოობით გამოირჩევა. ჟურნალები, რომლებიც ფართო აკადემიური საზოგადოების მიერ არ არის დამთკიცებული, არ უნდა ჩაითვალოს საიმედოდ, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც წარმოდგენილია ჟურნალების მიერ წარმოდგენილი ჯგუფების შეხედულებები.<ref>Examples include, ''The Creation Research Society Quarterly'' and ''Journal of Frontier Science'' (the latter uses [http://jfspeerreview.blogspot.com blog comments as peer review]).</ref>

=== ახალი ამბების ორგანიზაციები ===
ახალი ამბების მთავარი წყაროები, ზოგადად საიმედო ითვლება. თუმცა, ყველაზე საუკეთესო რეპუტაციის მქონე საინფორმაციო გამოშვებებიც ზოგჯერ შეცდომებს შეიცავს. არის თუ არა კონკრეტული ახალი ამბავი საიმედო კონკრეტული ფაქტის შესახებ ვიკიპედიის სტატიაში, უნდა შეფასდეს ცალკე ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში. ახალი ამბების გამოყენებისას, ყურადღება უნდა მიექცეს ახალი ამბების ნეიტრალურობას და ამბის გაშუქება უნდა განცალკევებული იყოს ამბის ავტორის პოზიციისგან.

* აკადემიური თემებზე წერისას, სასურველია გამოვიყენოთ სამეცნიერო წყაროები და მაღალხარისხიანი სამეცნიერო წყაროები, სადაც ინფორმაცია უკეთესია, ვიდრე ახალ ამბებში. საინფორმაციო წყარო შეიძლება გამოყენებული იყოს, როგორც სავარაუდო ინფორმაცია, სადაც დიდი მნიშვნელობა აქვს სტატიის კონტექსტს. განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს სტატიის ბუნებას. სტატია, რომელიც კონკრეტულად ეხება სპეციფიკურ კვლევას, როგორც მეცნიერების სპეციალიზირებული სტატია, უფრო დიდი ღირებულებისაა, ვიდრე ზოგადი სტატია, რომელიც მხოლოდ გარკვეულ თემას ეხება. ხშირად, თუმცა ყოველთვის არა, ასეთი სტატიები დაწერილია სპეციალური მწერლების მიერ, სადაც შეიძლება მათი სახელებიც მოხსენიებულია. 

* While the reporting of rumors has a limited news value, Wikipedia is an encyclopedia and should include information ''verified'' by reliable sources. [[WP:NOTGOSSIP|Wikipedia is not the place]] for passing along gossip and rumors.
* Some news organizations have used Wikipedia articles as a source for their work. Editors should therefore beware of circular sourcing.<ref>A variety of these incidents have been documented by ''[[Private Eye]]'' and others and discussed on Wikipedia, where incorrect details from articles added as [[WP:VANDAL|vandalism]] or otherwise have appeared in newspapers</ref>

* When taking information from opinion pieces, the identity of the author may be a strong factor in determining reliability. The opinions of specialists and recognized experts are more likely to be reliable and to reflect a significant viewpoint than the opinions of others. When using opinion pieces it is necessary to attribute the information to the author, and not to assert it as fact.

== Self-published and questionable sources ==
{{main|WP:SPS|WP:SOURCES}}
=== Questionable sources ===
Questionable sources are those with a poor reputation for checking the facts, or with no editorial oversight. Such sources include websites and publications expressing views that are widely acknowledged as extremist, or promotional in nature, or which rely heavily on rumors and personal opinions. Questionable sources are generally unsuitable for citing contentious claims about third parties, which includes claims against  institutions, persons living or dead, as well as more ill-defined entities. The proper uses of a questionable source are very limited.

=== Self-published sources (online and paper) ===
{{main|WP:SPS}}

Anyone can create a website or [[vanity press|pay to have a book published]], then claim to be an expert in a certain field. For that reason self-published media—whether books, newsletters, personal websites, open wikis, blogs, personal pages on social networking sites, Internet forum postings, or [[Twitter|tweets]]—are largely not acceptable. This includes any website whose content is largely '''user-generated''', including the Internet Movie Database, Cracked.com, CBDB.com, and so forth, with the exception of material on such sites that is labeled as originating from credentialed members of the sites' editorial staff, rather than users.

"Blogs" in this context refers to personal and group blogs. Some news outlets host interactive columns they call blogs, and these may be acceptable as sources so long as the writers are professional journalists or are professionals in the field on which they write and the blog is subject to the news outlet's full editorial control. Posts left by readers may never be used as sources.

Self-published material may be acceptable when produced by an established expert on the topic of the article whose work '''in the relevant field''' has previously been published by '''reliable third-party publications'''. Self-published sources should never be used as third-party sources about living persons, even if the author is a well-known professional researcher or writer; see [[WP:BLP#Reliable sources]].

=== Self-published and questionable sources as sources on themselves ===
Self-published or questionable sources may be used as sources of information '''about themselves''', especially in articles about themselves, without the requirement that they be published experts in the field, so long as:

# the material is not unduly self-serving;
# it does not involve claims about third parties (such as people, organizations, or other entities);
# it does not involve claims about events not directly related to the subject; 
# there is no reasonable doubt as to its authenticity;
# the article is not based primarily on such sources.

== Reliability in specific contexts ==
=== Biographies of living persons ===
{{main|Wikipedia:Biographies of living persons#Reliable sources}}

Editors must take particular care when writing biographical material about living persons. Remove unsourced or poorly sourced contentious material immediately if it is about a living person, and do not move it to the talk page. This applies to any material related to living persons on ''any'' page in ''any'' [[ვიკიპედია:Namespace|namespace]], not just article space.

=== Primary, secondary, and tertiary sources ===
{{main|Wikipedia:No original research#Primary, secondary and tertiary sources}}

Wikipedia articles should be based mainly on reliable '''secondary sources'''.  

'''Tertiary sources''' such as compendia, encyclopedias, textbooks, and other summarizing sources may be used to give overviews or summaries, but should not be used in place of secondary sources for detailed discussion. Although Wikipedia articles are tertiary sources, Wikipedia contains no systematic mechanism for fact checking or accuracy. Thus Wikipedia articles (or Wikipedia mirrors) are not reliable sources for any purpose.

'''Primary sources''' are often difficult to use appropriately.  While they can be both reliable and useful in certain situations, they must be used with caution in order to avoid [[WP:OR|original research]].

=== Medical claims ===
{{main|WP:MEDRS}}

Ideal sources for '''biomedical assertions''' include [[literature review|general]] or [[systematic review]]s in reliable, third-party, published sources, such as reputable [[medical journal]]s, widely recognised standard textbooks written by experts in a field, or [[medical guideline]]s and position statements from nationally or internationally reputable expert bodies. Being a "medical source" is not an intrinsic property of the source itself; a source becomes a medical source if and when it is used to support a [[WP:MEDRS|medical claim]].

=== Quotations ===
The accuracy of quoted material is paramount and the accuracy of quotations from living persons is especially sensitive. To ensure accuracy, the text of quoted material is best taken from (and cited to) the original source being quoted. If this is not possible, then the text may be taken from a reliable secondary source (ideally one that includes a citation to the original).  No matter where you take the quoted text from, it is important to [[WP:SAYWHEREYOUGOTIT|make clear the actual source of the text, as it appears in the article]].  

Partisan secondary sources should be viewed with suspicion as they may misquote or quote out of context.  In such cases, look for neutral corroboration from another source.

Any analysis or interpretation of the quoted material, however, should rely on a secondary source (See: [[WP:No original research]])

=== Academic consensus ===
{{Shortcut|WP:RS/AC}}
The statement that all or most scientists or scholars hold a certain view requires reliable sourcing that directly says that all or most scientists or scholars hold that view. Otherwise, individual opinions should be identified as those of particular, named sources.  Editors should avoid original research especially with regard to making blanket statements based on [[WP:SYNTH|novel syntheses of disparate material]].  Stated simply, any statement in Wikipedia that academic consensus exists on a topic must be sourced rather than being based on the opinion or assessment of editors.

=== Usage by other sources ===
{{Shortcut|WP:USEBYOTHERS}}
How accepted, high-quality reliable sources use a given source provides evidence, positive or negative, for its reliability and reputation. The more widespread and consistent this use is, the stronger the evidence. For example, widespread citation without comment for facts is evidence of a source's reputation and reliability for similar facts, while widespread doubts about reliability weigh against it. If outside citation is the main indicator of reliability, particular care should be taken to adhere to other guidelines and policies, and to not represent unduly contentious or minority claims. The goal is to reflect established views of sources as far as we can determine them.

=== Statements of opinion ===

Some sources may be considered reliable for statements as to their author's opinion, but not for statements asserted as fact without an inline qualifier like "(Author) says...". A prime example of this is Op-ed columns in mainstream newspapers. When using them, it is better to explicitly attribute such material in the text to the author to make it clear to the reader that they are reading an opinion. 

Note that otherwise reliable news sources—for example, the website of a major news organization—that publish in a "blog" style format for some or all of its content may be as reliable as if published in a more "traditional" 20th-century format.

There is an important exception to sourcing statements of fact or opinion: '''Never use [[Self-publishing|self-published]] books, [[zine]]s, websites, webforums, [[blog]]s and [[twitter|tweets]] as a source for material about a living person,''' unless written or published by the subject of the biographical material. "Self-published blogs" in this context refers to personal and group blogs; see [[WP:BLP#Reliable sources]] and [[WP:BLP#Using the subject as a self-published source]].

=== Other examples ===
See [[ვიკიპედია:Reliable source examples]] for examples of the use of statistical data, advice by subject area (including history, physical sciences, mathematics and medicine, law, business and commerce, popular culture and fiction), and the use of electronic or online sources.

== Notes ==
{{reflist}}

== See also ==
* {{tl|fact}} or {{tl|cn}} – adds: {{fact}}
* {{tl|vc}} or {{tl|rs}} – adds: {{vc}}
* [[ვიკიპედია:Citing sources]]
* [[ვიკიპედია:Common knowledge]] – essay
* [[ვიკიპედია:Current science and technology sources]]
* [[ვიკიპედია:Fringe theories]]
* [[ვიკიპედია:Independent sources]] – essay
* [[ვიკიპედია:Offline sources]] – essay
* [[ვიკიპედია:News sources]]
* [[ვიკიპედია:No original research]]
* [[ვიკიპედია:Reliable sources/Flaws]] – essay
* [[ვიკიპედია:Reliable sources/Noticeboard]] – obtain community input on whether or not a source meets our reliability standards for a particular use
* [[ვიკიპედიელი:Fences and windows/Unreliable sources]] - user essay
* [[ვიკიპედია:Video links]] – essay
* [[ვიკიპედია:Wikipedia clones]] – essay
* [[ვიკიპედია:Wikipedia Signpost/2008-06-26/Dispatches]] – ''Signpost'' article
* [[ვიკიპედია:WikiProject Fact and Reference Check]]
* [[Change detection and notification]]
* [[Source criticism]]

==რესურსები ინტერნეტში==
* [http://academic.bowdoin.edu/WritingGuides/primaries.htm How to Read a Primary Source], ''Reading, Writing, and Researching for History: A Guide for College Students'', Patrick Rael, 2004.
* [http://academic.bowdoin.edu/WritingGuides/secondary.htm How to Read a Secondary Source], ''Reading, Writing, and Researching for History: A Guide for College Students'', Patrick Rael, 2004.

{{ვიკიპედიის პოლიტიკა და სახელმძღვანელოები}}

[[კატეგორია:ვიკიპედია გადამოწმებადობა]]