მარილები

გადიდებული მარილის კრისტალი (ჰალიტი/ნატრიუმის ქლორიდი)

მარილები ქიმიაში იონური შენაერთებია, რომლებიც მჟავასა და ფუძეს შორის ნეიტრალიზაციის რეაქციით მიიღება. მარილები შედგებიან კათიონების (დადებითად დამუხტული იონები) და ანიონებისგან (უარყოფითი იონები), რომელთა შერწყმით ნეიტრალური პროდუქტი მიიღება. ეს კომპონენტი იონები შეიძლება იყოს არაორგანული (Cl⁻) ან ორგანული (CH3COO⁻), ერთატომიანი (F⁻) ან მრავალატომიანი (SO₄²⁻). კათიონები შეიძლება იყვნენ მეტალის იონები, ამონიუმის იონი (NH₄⁺), კომპლექსური კათიონები და ა.შ. ანიონები კი ორგანულ და არაორგანულ მჟავათა ნაშთები.

მარილებს, რომლებიც ხსნარში დისოციაციისას გამოყოფენ ჰიდროქსილის იონს „ფუძე მარილები“ ეწოდებათ, ხოლო მარილებს, რომლებიც ხსნარში დისოციაციისას გამოყოფენ წყალბადის კათიონს - „მჟავა მარილები“, დანარჩენებს - „საშუალო მარილები“.

ნომეკლატურა

მარილთა სახელები მიიღება მისი შემადგენელი იონების სახელებიდან. ჯერ იწერება კათიონის დასახელება, შემდეგ ანიონის (მაგ. ნატრიუმის ქლორიდი)

ყველაზე გავრცელებული კათიონებია:

• ამონიუმი NH₄⁺
• კალციუმი Ca²⁺
• რკინა Fe²⁺ და Fe³⁺
• მაგნიუმი Mg²⁺
• კალიუმი K⁺
• ნატრიუმი Na⁺

ანიონები:

• აცეტატი CH₃COO⁻ (ძმარმჟავა)
• კარბონატი CO₃²⁻ (ნახშირმჟავა)
• ქლორიდი Cl⁻ (ქლორწყალბადმჟავა, მარილმჟავა)
• ციანიდი C≡N⁻ (ციანწყალბადმჟავა)
• ფთორიდი F⁻ (ფთორწყალბადმჟავა)
• ნიტრატი NO₃⁻ (აზოტმჟავა)
• ნიტრიტი NO₂⁻ (აზოტოვანი მჟავა)
• ფოსფატი PO₄³⁻ (ფოსფორმჟავა)
• სულფატი SO₄²⁻ (გოგირდმჟავა)

მიღების მეთოდები

PbSO₄

მარილები მიიღება შემდეგი რეაქციებით:

• ფუძე + მჟავა, მაგ. NH₃ + HCl → NH₄Cl
• მეტალი + მჟავა, მაგ. Mg + H₂SO₄ → MgSO₄ + H₂
• მეტალი + არამეტალი, მაგ. Ca + Cl₂ → CaCl₂
• ფუძე + მჟავა ოქსიდი, მაგ. 2 NaOH + Cl₂O → 2 NaClO + H₂O
• მჟავა + ფუძე ოქსიდი, მაგ. 2 HNO₃ + Na₂O → 2 NaNO₃ + H₂O
• მარილთა ხსნარების შერევით, თუ მიღებული მარილი უხსნადია, მაგ.:

  Pb(NO₃)₂ + Na₂SO₄ → PbSO₄↓ + 2 NaNO₃

მარილთა თვისებები

ქიმიური თვისებები

მარილების ქიმიური თვისებები დამოკიდებულია მათი შემადგენელი იონების ბუნებაზე. მარილები ურთიერთქმედებენ როგორც მჟავებთან, ისე ფუძეებთან, თუ რეაქციის პროდუქტი ტოვებს სარეაქციო არეს (უხსნადი ნაერთი, აირი, მცირედ დისოცირებადი ნივთიერება)

$\mathsf{B}\mathsf{a}\mathsf{C}{\mathsf{l}}_{\mathsf{2}}\mathsf{+}{\mathsf{H}}_{\mathsf{2}}\mathsf{S}{\mathsf{O}}_{\mathsf{4}}\mathsf{⟶}\mathsf{B}\mathsf{a}\mathsf{S}{\mathsf{O}}_{\mathsf{4}}\mathsf{\downarrow }\mathsf{+}\mathsf{2}\mathsf{H}\mathsf{C}\mathsf{l}$

$\mathsf{N}\mathsf{a}\mathsf{H}\mathsf{C}{\mathsf{O}}_{\mathsf{3}}\mathsf{+}\mathsf{H}\mathsf{C}\mathsf{l}\mathsf{⟶}\mathsf{N}\mathsf{a}\mathsf{C}\mathsf{l}\mathsf{+}{\mathsf{H}}_{\mathsf{2}}\mathsf{O}\mathsf{+}\mathsf{C}{\mathsf{O}}_{\mathsf{2}}\mathsf{\uparrow }$

$\mathsf{N}{\mathsf{a}}_{\mathsf{2}}\mathsf{S}\mathsf{i}{\mathsf{O}}_{\mathsf{3}}\mathsf{+}\mathsf{2}\mathsf{H}\mathsf{C}\mathsf{l}\mathsf{⟶}\mathsf{2}\mathsf{N}\mathsf{a}\mathsf{C}\mathsf{l}\mathsf{+}{\mathsf{H}}_{\mathsf{2}}\mathsf{S}\mathsf{i}{\mathsf{O}}_{\mathsf{3}}\mathsf{\downarrow }$

მარილები ურთიერთქმედებენ მეტალებთან, რომლებიც მდებარეობენ მარცხნივ მარილში შემავალ მეტალთან შედარებით ლითონების ელექტროქიმიური აქტივობის რიგში

$\mathsf{C}\mathsf{u}\mathsf{+}\mathsf{H}\mathsf{g}\mathsf{C}{\mathsf{l}}_{\mathsf{2}}\mathsf{⟶}\mathsf{C}\mathsf{u}\mathsf{C}{\mathsf{l}}_{\mathsf{2}}\mathsf{+}\mathsf{H}\mathsf{g}$

მარილები ურთიერთქმედენ ერთმანეთთან, თუ რეაქციის პროდუქტი ტოვებს სარეაქციო არეს (უხსნადი ნაერთი, აირი, მცირედ დისოცირებადი ნივთიერება):

$\mathsf{C}\mathsf{a}\mathsf{C}{\mathsf{l}}_{\mathsf{2}}\mathsf{+}\mathsf{N}{\mathsf{a}}_{\mathsf{2}}\mathsf{C}{\mathsf{O}}_{\mathsf{3}}\mathsf{⟶}\mathsf{C}\mathsf{a}\mathsf{C}{\mathsf{O}}_{\mathsf{3}}\mathsf{\downarrow }\mathsf{+}\mathsf{2}\mathsf{N}\mathsf{a}\mathsf{C}\mathsf{l}$

$\mathsf{A}\mathsf{g}\mathsf{N}{\mathsf{O}}_{\mathsf{3}}\mathsf{+}\mathsf{N}\mathsf{a}\mathsf{C}\mathsf{l}\mathsf{⟶}\mathsf{A}\mathsf{g}\mathsf{C}\mathsf{l}\mathsf{\downarrow }\mathsf{+}\mathsf{N}\mathsf{a}\mathsf{N}{\mathsf{O}}_{\mathsf{3}}$

${\mathsf{K}}_{\mathsf{2}}\mathsf{C}{\mathsf{r}}_{\mathsf{2}}{\mathsf{O}}_{\mathsf{7}}\mathsf{+}\mathsf{3}\mathsf{N}{\mathsf{a}}_{\mathsf{2}}\mathsf{S}{\mathsf{O}}_{\mathsf{3}}\mathsf{+}\mathsf{4}{\mathsf{H}}_{\mathsf{2}}\mathsf{S}{\mathsf{O}}_{\mathsf{4}}\mathsf{⟶}\mathsf{C}{\mathsf{r}}_{\mathsf{2}}\mathsf{(}\mathsf{S}{\mathsf{O}}_{\mathsf{4}}{\mathsf{)}}_{\mathsf{3}}\mathsf{+}\mathsf{3}\mathsf{N}{\mathsf{a}}_{\mathsf{2}}\mathsf{S}{\mathsf{O}}_{\mathsf{4}}\mathsf{+}{\mathsf{K}}_{\mathsf{2}}\mathsf{S}{\mathsf{O}}_{\mathsf{4}}\mathsf{+}\mathsf{4}{\mathsf{H}}_{\mathsf{2}}\mathsf{O}$

ზოგიერთი მარილი გახურებით იშლება:

$\mathsf{C}\mathsf{u}\mathsf{C}{\mathsf{O}}_{\mathsf{3}}\mathsf{⟶}\mathsf{C}\mathsf{u}\mathsf{O}\mathsf{+}\mathsf{C}{\mathsf{O}}_{\mathsf{2}}\mathsf{\uparrow }$

$\mathsf{C}\mathsf{a}\mathsf{(}\mathsf{N}{\mathsf{O}}_{\mathsf{3}}{\mathsf{)}}_{\mathsf{2}}\mathsf{⟶}\mathsf{C}\mathsf{a}\mathsf{(}\mathsf{N}{\mathsf{O}}_{\mathsf{2}}{\mathsf{)}}_{\mathsf{2}}\mathsf{+}{\mathsf{O}}_{\mathsf{2}}\mathsf{\uparrow }$

$\mathsf{N}{\mathsf{H}}_{\mathsf{4}}\mathsf{N}{\mathsf{O}}_{\mathsf{3}}\mathsf{⟶}{\mathsf{N}}_{\mathsf{2}}\mathsf{O}\mathsf{\uparrow }\mathsf{+}\mathsf{2}{\mathsf{H}}_{\mathsf{2}}\mathsf{O}$

$\mathsf{N}{\mathsf{H}}_{\mathsf{4}}\mathsf{N}{\mathsf{O}}_{\mathsf{2}}\mathsf{⟶}{\mathsf{N}}_{\mathsf{2}}\mathsf{\uparrow }\mathsf{+}\mathsf{2}{\mathsf{H}}_{\mathsf{2}}\mathsf{O}$

წყალში გახსნისას მარილები სრულად ან ნაწილობრივ დისოცირდებიან იონებად. თუ მარილი სრულად დისოცირდება, ის წარმოადგენს ძლიერ ელექტროლიტს, თუ ნაწილობრივ - სუსტს. ზოგიერთი მარილი წყალში გახსნისას განიცდის ჰიდროლიზს. სუსტი მჟავას (Na₂CO₃) ან სუსტი ფუძის (CuCl₂) მარილთა ჰიდროლიზი შექცევადია, სისტი მჟავასა და სუსტი ფუძის მარილთა (Al₂S₃) ჰიდროლიზი - შეუქცევადი

გამოყენებული ლიტერატურა

• Mark Kurlansky (2002). Salt: A World History. Walker Publishing Company. ISBN 0-14-200161-9.