იხილეთ წყარო გვერდისთვის ტვინის აქტივობა და მედიტაცია

{{ვიკი}}
[[ფაილი:MRI anterior cingulate.png|მინი|გაყვითლებული რეგიონი აღნიშნავს [[წინა ქამრისებრი ქერქი|წინა ქამრისებრ ქერქს]]. ტვინის იმ რეგიონს, რომელიც დამტკიცებულია, რომ მედიტაციის დროს აქტიურდება.]]
მეოცე საუკუნის მეორე ნახევარში [[ნეირომეცნიერება|ნეირომეცნიერების]], [[ფსიქოლოგია|ფსქიოლოგიისა]] და [[ნეირობიოლოგია|ნეირობიოლოგიის]] წარმომადგენლები გაერთიანდნენ, რათა გამოკვლიათ [[მედიტაცია|მედიტაციის]] გავლენა ტვინის აქტივობასა და [[ცენტრალური ნერვული სისტემა|ცენტრალურ ნერვულ სისტემაზე]]. [[მედიტაციის კვლევა|მედიტაციის კვლევას]] უნდა განესაზღვრა და დაეხასიათებინა ქზროვნების სხვადასხვა მეთოდი. ის, თუ რა ეფექტი აქვს მედიტაციას ტვინზე, შესაძლებელია, დაიყოს ორ ნაწილად: მდგომარეობით ცვლილებებად და ფენოტოპურ (თვისობრივ) ცვლილებებად. პირველი გულისხმობს ცვლილებებს ტვინის აქტივობაში უშუალოდ მედიტაციის დროს, ხოლო მეორე აღწერს იმ ცვლილებებს, რომლებიც გრძელვადიანი პრაქტიკის შედეგია.

[[გონებრივი მედიტაცია]] ხშირად შეისწავლება. მის მიმართ [[ბუდისტური ფილოსოფია|ბუდისტური]] მიდგომა აღმოჩენილია [[ძენი|ძენში]] და [[ვიპასანა|ვიპასანაში]].<ref>{{cite book |title=Essentials of Buddhism |last=Mizuno |first=Kogen |year=1972 |publisher=Kosei Publishing Company |location=Tokyo}}</ref><ref>{{cite book |title=Vipassana : A Universal Buddhist Meditation Technique |last=Ahir |first=D.C. |year=1999 |publisher=Sri Satguru Publications |location=New Delhi}}</ref> [[ჯონ კაბატ-ძინნი]] აღწერს მედიტაციას, როგორც მოცემული მომენტის მიმართ სრულ და მიუკერძოებელ ყურადღებას.<ref>{{cite book |title=Wherever You Go, There You Are : Mindfulness Meditation in Everyday Life |last=Kabat-Zinn |first=Jon |year=1998 |publisher=Hyperion |location=New York}}</ref>

== ცვლილებები ტვინში ==

=== ელექტროენცეფალოგრაფია ===

[[ელექტროენცეფალოგრაფია]] ([[ელექტროენცეფალოგრაფია|ეეგ]])  მედიტაციის დროს ტვინში მიმდინარე პროცესების შეფასების უმთავრეს   მეთოდს წარმოადგენს. იგი იყენებს მთელს სკალპზე განთავსებულ ელექტრო მავთულებს, რათა გაზომოს [[თავის ტვინის დიდი ნახევარსფეროები|თავის ტვინის დიდი ნახევარსფეროების]] ერთიანი ელექტრო აქტივობა. უფრო ზუსტად კი, [[ელექტროენცეფალოგრაფია|ეეგ]] ზომავს ნეირონების დიდ ჯუფთა ელექტრო ველს. [[ელექტროენცეფალოგრაფია|ეეგ]]-ს ძალიან მაღალი დროითი რეზოლუცა აქვს და, აგრეთვე, მილიწამებში ზომავს ტვინის რეგიონების ან მთლიანი ქერქის აგრეგირებულ აქტივობებს. სხვა, გამოსახულებაზე დაფუძნებული მეთოდებისგან განსხვავებით, [[ელექტროენცეფალოგრაფია|ეეგ]]-ს არ აქვს კარგი სივრცითი გამოსახულება და უფრო ხშირად ქერქის სპონტანური აქტივობების გამოსათვლელად გამოიყენება. ეს სპონტანური აქტივობები კი, თავისი სიხშირის მიხედვით,  დაყოფილია ოთხ ნაწილად, დაწყებული დაბალი სიხშირის დელტა ტალღებით (< 4 ჰერცი), რომლებიც ყველაზე ხშირად ძილის დროს გვხვდება და დამთავრებული ბეტა ტალღებით (13-30 ჰერცი), რომელიც სიფხიზლესა და ყურადღების გამახვილებასთან ასოცირდება. რაც შეეხება ამ ორ უკიდურესობას შორის არსებულ ორ კატეგორიას, ესენია: ტეტა ტალღები (4-8 ჰერცი) და ალფა ტალღები (8-12 ჰერცი).

მედიტაციაზე ჩატარებულ მრავალ ბოლოდროინდელ კვლევაში, რომლებიც  კანის და პოლიხის 2006 წლის ნაშრომში მიმოიხილება, ჩანს კავშირი მედიტაციასა და, როგორც დაბალი სიხშირის ალფა ტალღებს, ასევე, ტეტა ტალღებს შორისაც.<ref name="Cahn">{{cite journal |vauthors=Cahn BR, Polich J |title = Meditation states and traits : EEG, ERP, and neuroimaging studies|url=https://archive.org/details/sim_psychological-bulletin_2006-03_132_2/page/180 |pmid=16536641 |journal = Psychological Bulletin |volume = 132 |pages = 180–211 |year = 2006 <!--|accessdate = 2011-09-06--> |issue=2 |doi=10.1037/0033-2909.132.2.180}}</ref> რაც შეეხება უფრო მოძველებულ კვლევებს, მათში ვხვდებით უფრო სპეციფიკურ დასკვნებს. მაგალითად ის, რომ მედიტაციისას - შემცირებულია ალფა ბლოკირება და გაზრდილია შუბლის წილის სპეციფიკური აქტივობები.<ref name="Kasamatsu">{{cite journal|vauthors=Kasamatsu KH, Hirai T|title=An electroencephalographic study on the zen meditation (Zazen)|journal=Folia Psychiatrica et Neurologica Japonica|volume=20|pages=315–336|year=1966 <!--|accessdate = 2011-09-06-->|doi=10.1111/j.1440-1819.1966.tb02646.x|pmid=6013341|issue=4}}</ref> ალფა ბლოკირება, ეს არის შემთხვევა, როცა აქტიურ ტვინს, რომელიც, როგორც წესი, ბეტა ტალღურ აქტივობას აჩვენებს, არ შეუძლია მარტივად გადასვლა ალფა ტალღურ აქტივობაზე, რომელიც მოგონების გახსენების პროცესშია ჩართული. ამ აღმოჩენებიდან გამომდინარე, შესაძლებელია იმის თქმა, რომ მედიტაციის პროცესში ადამიანი ჩვეულებრივზე უფრო რელაქსირებულია, თუმცა ინარჩუნებს მკვეთრ ცნობიერებას. ბოლო დროს გამოცემულ ორ წიგნში, რომლებიც აღნიშნულ კვლევებს აღწერენ, ხაზგასმულია ამ კვლევების პრობლემები, კერძოდ, სუსტი კონტროლი და სტატისტიკური ანალიზი. ამ აღწერების მიხედვით, არსებული ინფორმაციიდან გამომდინარე, გადაჭრით მხოლოდ იმის თქმა არის შესაძლებელი, რომ მედიტაციისას იმატებს ალფა და ტეტა ტალღების აქტივობები.<ref name="Cahn" /><ref name="Chiesa">{{cite journal |vauthors = Chiesa A, Serretti, A |title = A systematic review of neurobiological and clinical features of mindfulness meditations |url = https://archive.org/details/sim_psychological-medicine_2010-08_40_8/page/1239 |journal = Psychological Medicine |volume = 40 |issue = 8 |pages = 1239–1252 |year = 2010 <!--|accessdate = 2011-09-06--> |doi=10.1017/S0033291709991747 |pmid=19941676}}</ref>

=== ნეიროვიზუალიზაცია ===

[[ფუნქციური მაგნიტური რეზონანსის გამოსახულება]] ([[ფუნქციური მაგნიტური რეზონანსის გამოსახულება|ფმრგ]]) წარმოადგენს კიდევ ერთ ფართოდ გამოყენებულ მეთოდს, რომელიც მედიტაციის დროს ტვინის აქტივობის შესწავლისას გამოიყენება. იგი ავლენს სისხლის ნაკადის უსუსტეს გააქტიურებასაც კი, ტვინის იმ ნაწილებში, რომლებშიც უფრო მაღალი მეტაბოლური აქტივობაა. ეს გაზრდილი მეტაბოლური აქტივობების ნაწილები კი, აზუსტებს თუ ტვინის რომელი რეგიონი მუშაობს არსებულ მომენტში რაღაც სტიმულის გამომუშავებაზე. [[ელექტროენცეფალოგრაფია|ეეგ]]-სგან განსხვავებით, ფმეგ-ის უპირატესობას სივრცითი რეზოლუცია წარმოადგენს, რომელიც, ამავდროულად, ასახავს ტვინის აქტივობის დეტალურ სივრცით რუკას. ხოლო რაც შეეხება დროით რეზოლუციას, ის [[ელექტროენცეფალოგრაფია|ეეგ]]-ს საშუალებით უკეთ იზომება, რადგან [[ფუნქციური მაგნიტური რეზონანსის გამოსახულება|ფმრგ]]-ით პროპორციულად მზარდი აქტივობების დეტალური აღწერა შეუძლებელია. 
[[ფაილი:Kamakura Budda Daibutsu front 1885.jpg|მინი|ბუდას ქანდაკება მედიტირებისას.]]

==== ტოპოგრაფიული აღმოჩენები ====

იქიდან გამომდინარე, რომ [[ფუნქციური მაგნიტური რეზონანსის გამოსახულება|ფმრგ]] შედარებით ახალი ტექნოლოგიაა, იგი მედიტაციის დროს ტვინის აქტივობის გაზომვის უახლეს მეთოდს წარმოადგენს. უახლესმა კვლევებმა აჩვენა, რომ, [[ვიპასანა|ვიპასანას]] ტიპის მედიტაციის დროს, მკვეთრად მატულობს აქტივობა [[წინა ქამრისებრი ქერქი|წინა ქამრისებრ ქერქში]], [[შუბლისწილი|შუბლისწილსა]] და [[შუბლისწინა ქერქი|შუბლისწინა ქერქში]].<ref name="Holzel">{{cite journal |vauthors=Holzel BK, Ott U, Hempel H, Hackl A, Wolf K, Stark R, Vaitl D |title = Differential engagement of anterior cingulate and adjacent medial frontal cortex in adept meditators and non-meditators |journal = Neuroscience Letters |volume = 421 |pages = 16–21 |year = 2007 <!--|accessdate = 2011-09-06--> |doi=10.1016/j.neulet.2007.04.074 |pmid=17548160}}</ref> მსგავსად, [[ქამრისებრი ქერქი|ქამრისებრ ქერქსა]] და [[შუბლისწინა ქერქი|შუბლისწინა ქერქში]] აქტივობა მაღალი იყო [[ძენი|ძენ]] მედიტაციის დროსაც.<ref name="Pagnoni">{{cite journal |vauthors=Pagnoni G, Cekic M, Guo Y |title = ‘ Thinking about not- thinking’: neural correlates of conceptual processing during Zen meditation |journal = PLoS ONE |volume = 3 |pages = e3083 |year = 2008 <!--|accessdate = 2011-09-06--> |doi=10.1371/journal.pone.0003083}}</ref> ორივე კვლევამ შემოგვთავაზა ვარაუდი, რომ ეს მიგნებები შეიძლება იყოს ნებაყოფლობითი ყურადღების კონტროლის ინდიკატორი მედიტაციის დროს.  კანის და ჩიესის მიმოხილვითი ნაშრომები გვიჩვენებს, რომ ეს შედეგები არის მედიტაციაში კონსისტენციის ეფექტის ინდიკატორი ტვინის ამ რეგიონებზე.<ref name="Cahn" /><ref name="Chiesa" />

==== კვლევა მედიტაციასა და ემოციებზე ====

აღნიშნული კვლევების მიმოხილვით სტატიებში, ასევე, საუბარია მედიტატორების მიერ გამოვლენილ ამაღლებულ ემოციურ მდგომარეობაზე.<ref name="Lutz">{{cite journal |vauthors=Lutz A, Brefczynski-Lewis J, Johnstone T, Davidson RJ |title = Regulation of the Neural Circuitry of Emotion by Compassion Meditation: Effects of Meditative Expertise |journal = PLoS ONE |volume = 3 |issue=3 |pages = e1897 |year = 2008 |doi=10.1371/journal.pone.0001897 |pmid=18365029 |pmc=2267490}}</ref> ამ საკითხთან დაკავშირებით უფრო დეტალური კვლვევა 2008 წელს ჩატარდა ლუც ეტ ალის მიერ. უფრო კერძოდ კი, ამ უკანასკნელის ფარგლებში, ყურადღებას ამახვილებდნენ მედიტაციისას წარმოქმნილ ემოციურ ფონზე. კვლევა მოიცავდა “თანაგრძნობითი მედიტაციის” მდგომარეობის შექმნას, როგორც ახალბედების, ასევე გამოცდილი მედიტატორების მიერ. ასევე, ეს კვლევა მოიცავდა „თანამგრძნობი მედიტაციის“ მდგომარეობის შექმნასაც. იყო ახალბედა და გამოცდილი მედიტატორების ჯგუფი, რომლებზეც ზომავდნენ აქტივობას ემოციურად დატვირთული ხმების მიმართ. [[ფუნქციური მაგნიტური რეზონანსის გამოსახულება|ფმრგ]]-ს შედეგებმა აჩვენა, რომ, ასეთი გამღიზიანებლის პასუხად, მომატებული იყო აქტივობა, როგორც [[წინა ქამრისებრი ქერქი|წინა ქამრისებრ ქერქში]], ასევე, [[ამიგდალა|ამიგდალაში]], საფეთქელისა და თხემის შეერთების ადგილსა და [[ზედა საფეთქლის ღარი|ზედა საფეთქლის ღარში]]. სტატიის ავტორების აზრით, ეს მოწმობს იმაზე, რომ არსებობს მძლავრი მგრძნობელობა ემოციურ გამოხატვასა და პოზიტიურ ემოციებს შორის.<ref name="Lutz" />

== მედიტაციის ხანგრძლივი პრაქტიკით გამოწვეული ცვლილებები ტვინში ==

=== ელექტროენცეფალოგრაფია ===
ძველ კვლევები, რომლებიც მედიტატორებსა და არამდიტატორებზე ჩატარდა ვხვდებით მტკიცებებს ფენოტოპური ცვლილებების შესახებ. ალფა ტალღებში მიმდინარე ცვლილებები გაირკვა, რომ წარმოადგენს, როგორც ფენოტოპური, ასევე, თვისობრივი ცვლილებების ფენომენს. არაერთმა კვლევამ აჩვენა, რომ გამოცდილი და გამოუცდელი მედიტატორების ტვინში მიმდინარე პროცესების შედარებისას, შემდეგი სურათი წარმოგვიდგება: ალფა მწკრივში გამოხატული სპეციფიკური სიხშირეების ზრდა, ალფა ჯგუფის გაზრდილი სიმძლავრე და [[ელექტროენცეფალოგრაფია|ეეგ]] აქტივობის შენელება (სიხშირის შემცირება).<ref name="Kasamatsu" /><ref name="Stigsby">{{cite journal |vauthors=Stigsby B, Rodenberg JC, Moth HB |title = Electroencephalographic findings during mantra meditation (transcendental meditation). A controlled, quantitative study of experienced meditators |journal = Electroencephalography and Clinical Neurophysiology |volume = 51 |pages = 434–442 |year = 1981 <!--|accessdate = 2011-09-06--> |doi=10.1016/0013-4694(81)90107-3}}</ref> ალფა ბლოკირების ფენომენი, რომელიც გამოკვლეულია, როგორც ტვინის ფუნქციის მდგომარეობით ცვლილებად, ასევე, გამოიკვლიეს, როგორც პოტენციური ფენოტოპური ცვლილების მახასიათებელი. ერთ-ერთი ასეთი კვლევა ცდილობდა იმის დამტკიცებას, რომ ალფა ბლოკირება მედიტაციის ხანგრძლივი პრაქტიკით იყო განპირობებული, ამას კი - სმენითი სტიმულების შემოწმებით ცდილობდნენ.<ref name="Becker">{{cite journal|vauthors=Becker DE, Shapiro D|title=Physiological responses to clicks during Zen, yoga, and TM meditation|url=https://archive.org/details/sim_psychophysiology_1981-11_18_6/page/694|journal=Psychophysiology|volume=18|pages=694–699|year=1981 <!--|accessdate = 2011-09-06-->|doi=10.1111/j.1469-8986.1981.tb01846.x}}</ref>თუმცა, ამ კვლევაზე გამოქვეყნებულ სტატიებში, აღნიშნული იყო, რომ არასაკმარისი ინფორმაცია არსებობდა იმისათვის, რათა ალფა ბლოკირებისათვის ფენოტოპური ცვლილების კატეგორია მიენიჭებინათ.<ref name="Cahn" /><ref name="Andersen">{{cite journal|author=Andersen J|title=Meditation meets behavioural medicine: The story of experimental research on meditation|journal=Journal of Consciousness Studies|volume=7|pages=17–73|year=2000<!--|accessdate = 2011-09-06-->}}</ref> 

=== ნეიროვიზუალიზაცია ===
[[ფაილი:Hippocampus.gif|მინი|ტვინის წითელ რეგიონზე ნაჩვენებია [[ჰიპოკამპი]], რომელიც დამტკიცებულია, რომ გამოცდილი მედიტატორების ტვინში - მედიტაციისას აქტიურდება. ]]
ტვინის ფენოტოპური ცვლილებები ნეიროვიზუალიზაციის მხრივაც შეისწავლეს, ყველაზე ხშირად კი - [[ფუნქციური მაგნიტური რეზონანსის გამოსახულება|ფმრგ]]-ს გამოყენებით. 21 ნეიროვიზუალური გამოკვლევის [[მეტაანალიზი|მეტაანალიზის]] მიხედვით, აღმოჩნდა, რომ ტვინის 8 რეგიონი ცვლილებას ექვემდებარეობდა. აქ შედიოდა ისეთი ნაწილები, რომლებიც უმნიშვნელოვანესია მეტა-ცნობიერებისათვის, ექსტოცეპტურ და ინტეროცეპტური ცნობიერებისათვის, მეხსიერების გამყარებისთვის და - პირიქით, ასევე, თვით და ემოციის რეგულაცისათვის და ინტერჰემისფერული თუ შიდა კომუნიკაციებისათვის.<ref name="Fox 48–73">{{cite journal|last=Fox|first=Kieran C.R.|author2=Nijeboer, Savannah|author3=Dixon, Matthew L.|author4=Floman, James L.|author5=Ellamil, Melissa|author6=Rumak, Samuel P.|author7=Sedlmeier, Peter|author8=Christoff, Kalina|title=Is meditation associated with altered brain structure? A systematic review and meta-analysis of morphometric neuroimaging in meditation practitioners|journal=Neuroscience & Biobehavioral Reviews|date=June 2014|volume=43|pages=48–73|doi=10.1016/j.neubiorev.2014.03.016|pmid=24705269}}</ref> ამ ცვლილებების შესწავლისას აკვირდებოდნენ მედიტატორებისა და არა-მედიტატორების ტვინებში მიმდინარე პროცესებს, უფრო კერძოდ კი - მომატებულ სიმჭიდროვეს [[რუხი ნივთიერება|რუხი ნივთიერების]] რეგიონებსა და [[თეთრი ნივთიერება|თეთრი ნივთიერების]] გზებზე. შესწავლილი არეებიდან, რომლებზეც არსებობდა მონაცემები, აღმოჩნდა, რომ ცვლილებების დიდი ნაწილი მოხდა მარცხენა ნახევარსფეროში.

ასევე, არსებობს იმის დამამტკიცებელი საბუთიც, რომ მედიტაცია თამაშობს ერთგვარ დამცველობით როლს [[რუხი ნივთიერება|რუხი ნივთიერების]] მოცულობის ბუნებრივი შემცირების პროცესში, რომელიც ასოცირდება დაბერებასთან. ერთ-ერთმა კვლევამ აღმოაჩინა, რომ [[ძენი|ძენის]] მედიტატორებს, ჰქონდათ, ასაკთან დაკავშირებული [[რუხი ნივთიერება|რუხი ნივთიერების]] მოცულობის - უფრო ნელი კლება ტვინის იმ ნაწილში, რომელიც სწავლასთან, კოგნიტურ ელასტიურობასა და ყურადღებასთანაა დაკავშირებული.<ref name="Pagnoni22">{{cite journal|vauthors=Pagnoni G, Cekic M|title=Age effects on gray matter volume and attentional performance in Zen meditation|url=https://archive.org/details/sim_neurobiology-of-aging_2007-10_28_10/page/1623|journal=Neurobiology of Aging|volume=28|pages=1623–1627|year=2007|doi=10.1016/j.neurobiolaging.2007.06.008|pmid=17655980|issue=10}}</ref>

გაირკვა, რომ მათ, ვისაც მედიტაციის ხანგრძლივი პრაქტიკა აქვს, ტკივილის ატანაც უფრო მარტივად შეუძლიათ.<ref>{{cite journal|last=Grant|first=J. A.|author2=Rainville, P.|title=Pain Sensitivity and Analgesic Effects of Mindful States in Zen Meditators: A Cross-Sectional Study|url=https://archive.org/details/sim_psychosomatic-medicine_2009-01_71_1/page/106|journal=Psychosomatic Medicine|date=5 January 2009|volume=71|issue=1|pages=106–114|doi=10.1097/psy.0b013e31818f52ee}}</ref> მეცნიერების აზრით, ეს დაკავშირებულია, როგორც სომატოსენსორული ქერქების შეცვლილ ფუნქციასა და სტრუქტურასთან, ასევე, მომატებულ უნართან მოხდეს იმ ტვინის რეგიონების დაშორება, რომლებიც ტკივილის კოგნიტურ შეფასებასთანაა დაკავშირებული ([[ქამრისებრი ქერქი]] და [[დორსოლატერალური პრეფრონტალური ქერქი]]).<ref>{{cite journal|last=Grant|first=Joshua A.|author2=Courtemanche, Jérôme|author3=Rainville, Pierre|title=A non-elaborative mental stance and decoupling of executive and pain-related cortices predicts low pain sensitivity in Zen meditators|journal=Pain|date=January 2011|volume=152|issue=1|pages=150–156|doi=10.1016/j.pain.2010.10.006|pmid=21055874}}</ref>

ტვინის მდგომარეობის ცვლილება, რომელიც მედიტატორებს აღენიშნებოდათ, წარმოადგენს თითქმის ექსკლუზიურად აღმოჩენადია მთავარ აღმასრულებელ და ასოცირებულ ქერქში.<ref name="Fox 48–73" /> ეს ადასტურებს აზრს იმის შესახებ, რომ მედიტაცია ავითარებს თვითრეგულაციას და ყურადღებას. უკანასკნელმა კვლევებმა აგრეთვე გვიჩვენეს, თუ როგორ ცვლიან ეს ცვლილებები ფუნქციონალს და ქსელში ჩართვის უნარს, რაც ჰიპოპეტურად არის ტვინის რეგიონების ქსელი, რომლებიც არიან აქტიურები მაშინ, როდესაც ინდივიდი დაკავებულია შიდა ამოცანებით, როგორიცაა ოცნება.<ref>{{cite journal|last=Jang|first=Joon Hwan|author2=Jung, Wi Hoon|author3=Kang, Do-Hyung|author4=Byun, Min Soo|author5=Kwon, Soo Jin|author6=Choi, Chi-Hoon|author7=Kwon, Jun Soo|title=Increased default mode network connectivity associated with meditation|journal=Neuroscience Letters|volume=487|issue=3|pages=358–362|doi=10.1016/j.neulet.2010.10.056|pmid=21034792|date=January 2011}}</ref>

=== აღმოჩენების სანდოობა ===
ფოქს ეთ ალ-ის ჩატარებულმა მეტაანალიზმა გააჩინა ეჭვი და კითხვის ნიშნის ქვეშ დააყენა ნეიროვიზუალიზაციის მეთოდით ჩატარებული კვლევების სანდოობა. მისი აზრით, სრულიად შესაძლებელია, რომ აღნიშნულ კვლევებში მომხდარიყო გარკვეული შედეგების გაზვიადება. ამის მიუხედავად, მან იპოვა „თანმიმდევრული განსხვავებები პრეფრონტალური ქერქისა და სხეულის ცნობიერების რეგიონებში“ რამდენიმე კვლევაში.<ref name="Kieran C.R 2014">{{cite journal|last=Fox|first=Kieran C.R.|author2=Nijeboer, Savannah|author3=Dixon, Matthew L.|author4=Floman, James L.|author5=Ellamil, Melissa|author6=Rumak, Samuel P.|author7=Sedlmeier, Peter|author8=Christoff, Kalina|title=Is meditation associated with altered brain structure? A systematic review and meta-analysis of morphometric neuroimaging in meditation practitioners|journal=Neuroscience & Biobehavioral Reviews|volume=43|pages=48–73|doi=10.1016/j.neubiorev.2014.03.016|pmid=24705269|year=2014}}</ref>

მეტი კვლევა იქნება საჭირო, სანამ ვინმე ზუსტ დასკნებს გააკეთებს.

== პოპულარული ლიტერატურა ==

=== პოზიტიური ასახვა ===
მეცნიერული ლიტერატურის გარდა, ზოგადი აუდიტორიისათვის გათვლილ წიგნებშიც ვხვდებით გარკვეულ მოსაზრებებს [[მედიტაციის კვლევა|მედიტაციის კვლევის]] შესახებ.<ref name="Hanson">{{cite book|title=Buddha’s Brain: The Practical Neuroscience of Happiness, Love, and Wisdom|url=https://archive.org/details/isbn_9781572246959|last=Hanson|first=Rick|year=2009|publisher=New Harbinger Publication, INC|location=Oakland, CA|isbn=978-1572246959}}</ref> ერთ-ერთ ასეთ წიგნს წარმოადგენს რიკ ჰენსონის „ბუდას ტვინი“, რომელიც გადმოცემულია მედიტაციასთან დაკავშირებული მეცნიერული კვლევების შესახებ. ჰენსონი, რომელიც ნეირომეცნიერი მკლევარია, მეცნიერულ კვლევებს მკითხველისათვის გასაგებ ენაზე წერს და ამასთანავე, შედეგების გავლენაზეც საუბრობს. ჰენსონის მთავარ არგუმენტს ის წარმოადგენს, რომ პოზიტიური ემოცეიბი, მაგალითად, სიყვარული - მედიტაციის საშულაებით შეიძლება გაძლიერდეს, ამ მოსაზრების განსამტკიცებლად კი - ავტორი უამრავ სამეცნიერო კვლევას იყენებს.<ref name="Hanson" />

=== ნეგატიური ასახვა ===
რაც შეეხება კრიტიკოსებს, მაგალითად, ოუელ ფლენეგენს, მიაჩნიათ, რომ ჰენსონი და მისთანანი, დღეისათვის არსებული სამეცნიერო კვლევების შედეგებს გადაჭარბებულ მნიშვნელობას ანიჭებენ. ფლენეგენი, თავის წიგნში - „ბოდჰისატვა ტვინი: ნატურალიზებული ბუდიზმი“, უფრო კონსერვატორულ შეხედულებებს გვთავაზობს.<ref name="Flanagan2">{{cite book|title=Bodhisattva’s Brain: Buddhism Naturalized|url=https://archive.org/details/bodhisattvasbrai0000flan|last=Flanagan|first=Owen|year=2011|publisher=The MIT Press|location=Cambridge, MA|isbn=978-0262016049}}</ref> მას არ სჯერა იმ იდეის, რომ პოზიტიური ემოციები ისევე შეიძლება გაძლიერდეს, როგორც ინსულტის მსხვერპლებს შეიძლება აღუდგეთ კიდურების გამოყენების უნარი.<ref name="Flanagan2" /> ფლენეგანი აღიარებს იმ ფაქტს, რომ მედიტაცია რაიმე სახით მაინც შეიძლება იყოს დადებითი შედეგის მომტანი, თუმცა როგორ მოქმედებს იგი ტვინზე, ფლენეგენის თქმით, ბურუსითაა მოცული.<ref name="Flanagan2" />

==სქოლიო==
{{სქოლიო}}

[[კატეგორია:ნეირომეცნიერება]]
[[კატეგორია:ნეიროფსიქოლოგია]]
[[კატეგორია:მედიტაცია]]