იხილეთ წყარო გვერდისთვის აკეთი

'''აკეთი''' — სოფლების [[ზემო აკეთი]]სა და [[ქვემო აკეთი]]ს ძველი სახელწოდება. ამჟამად აკეთი არის თემი [[ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტი|ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტში]], რომელიც მოიცავს სოფლებს ზემო აკეთი, ქვემო აკეთი, [[ჭანჭათი]] და [[გაგური]]. 2014 წლის მონაცემებით აკეთის თემში ცხოვრობს 1534 ადამიანი. ზემო და ქვემო აკეთში ფუნქციონირებს საჯარო სკოლები.

==ისტორია==
[[ფაილი:Aketi Church of the Saviour 2.jpg|thumb|300პქ|მაცხოვრის სახელობის ეკლესია ქვემო აკეთში]]
აკეთის სახელწოდება გადმოცემის მიხედვით სიტყვა „აკეთედან!“ მოდის. სოფელი ეკუთვნოდა ართმელაძეების სათავადოში. 1713 წელს [[გიორგი IV გურიელი|გიორგი IV გურიელმა]] ჩამოართვა აკეთი მამუკა ართმელაძეს და ის [[ბიჭვინთის საეპისკოპოსო]]ს შესწირა. 1772-76 წლებში მამია IV გურიელმა აკეთი უბოძა ქვემო გურიიდან დევნილ მამუკა თავდგირიძეს. გიორგი თავდგირიძემ და მისმა შვილებმა, როსტომმა, მამუკამ და მაქსიმემ სოფელში, მდინარე სუფსის მარჯვენა ნაპირას ააშენეს სასახლე და აღადგინეს [[აკეთის მაცხოვარი|მაცხოვრის ტაძარი]]. მასვე შესწირეს [[თეთროსანი|თეთროსნის]] ეკლესიიდან გადმოსვენებული ღვთისმშობლის ხატი. თავდგირიძეების ციხის ნანგრევები XIX საუკუნეში ჯერ კიდევ შემორჩენილი იყო.

[[თავდგირიძეთა სათავადო]] მოიცავდა აკეთს, [[ჭანჭათი|ჭანჭათს]], [[ვანი (ჩოხატაურის მუნიციპალიტეტი)|ვანსა]] და [[ზომლეთი|ზომლეთს]]. ამავე სოფლებს მოიცავდა აკეთის სასოფლო საზოგადოება XX საუკუნის 30-იან წლებამდე. აკეთელი გლეხები იყვნენ მოთავეები [[1841]] წლის [[გურიის აჯანყება|აჯანყებისა გურიაში]]. სოფელში ბლომად მოიპოვება თიხა, რის გამოც განვითარებული იყო კერამიკის წარმოება, კონკრეტულად მზადდებოდა [[კრამიტი]] და თიხის ჭურჭელი, ასევე ქვევრები.<ref>მასალები გურიის ეთნოგრაფიული შესწავლისათვის, გვ 369. — თბილისი, „მეცნიერება“ 1980 წ.</ref> 1876 წელს სოფელში გაიხსნა ორკლასიანი სკოლა. 1893 წლის 22 აგვისტოს გაიხსნა [[გურიის სახალხო ბიბლიოთეკა]].<ref>{{წიგნი  | ავტორი= [[ირაკლი ხვადაგიანი|ხვადაგიანი, ი.]]| series=I| სათაური=ინიციატივა ცვლილებებისთვის|ნაწილი= გურიის სახალხო ბიბლიოთეკა|publisher= |ადგილი=თბილისი |წელი=2015| origyear=| isbn=978-9941-0-8204-7| edition=|გვერდები=60-71}}</ref>

1902 წლისთვის აკეთის მოსახლეობა იყო 4100 ადამიანი. 1909 წელს აკეთში სამი სკოლა მოქმედებდა.<ref>„სახალხო გაზეთი“ N6 1909</ref>1906 წლის იანვარში [[გურიის რესპუბლიკა|გურიის რესპუბლიკის]] ჩახშობის შემდეგ [[კონსტანტინე კრილოვი|კონსტანტინე კრილოვმა]] დაარბია აკეთი, გადაწვა 40 სახლი და [[ნალია]].<ref>{{წიგნი|ავტორი=მახარაძე ი.|სათაური=„გურიის რესპუბლიკა გურიის გლეხთა მოძრაობა 1902-1906 წლებში“ |გამომცემლობა= „აზრი"|ადგილი= თბილისი|წელი= 2016|ISBN=978-9941-9458-6-1|გვ=210}}</ref> 1906 წელს სასოფლო საზოგადოების [[მამასახლისი]] იყო პავლე თოხაძე.<ref>{{წიგნი|ავტორი=[[გრიგოლ ურატაძე|ურატაძე გ.]]|სათაური= Воспоминания грузинского социал-демократа|გამომცემლობა= The Hoover institution on war, revolution and peace [[სტენფორდის უნივერსიტეტი]] |ადგილი=კალიფორნია| წელი=1968|ბმული=https://dspace.nplg.gov.ge/handle/1234/294116|გვ=144}}</ref> 1911 წელს აკეთი გაიყო ზემო და ქვემო აკეთად.<ref>[https://dlib.rsl.ru/viewer/01003824988#?page=168 Кавказский календарь на 1912 год]</ref>

==აკეთის ეკლესიები==
[[ფაილი:Aketi Church of Saint George Aug 18-3.jpg|thumb|300პქ|წმინდა გიორგის სახელობის ეკლესიის ნაგრევები ზემო აკეთში]]
1772-76 წლებში ქვემო [[გურია|გურიიდან]] დევნილმა [[თავდგირიძეები|თავდგირიძეებმა]] მდინარე სუფსის მარჯვენა ნაპირას ააშენეს სასახლე და აღადგინეს აქ მანამდე არსებული [[აკეთის მაცხოვარი|მაცხოვრის ტაძარი]], რომელიც ადრე ბიჭვინთის საპატრიარქოს ეკუთვნეოდა. მასვე შესწირეს [[თეთროსანი|თეთროსნის]] ეკლესიიდან გადმოსვენებული ღვთისმშობლისა და მაცხოვრის ხატები, ასევე - [[გვარასთავი|გვარასთავის]] წმინდა გიორგის ხატი. ამ ხატებზე სალოცავად მუსლიმი ქართველებიც დადიოდნენ. 1784 წელს აკეთში ილაშქრა აჭარის ბეგმა აბდულ ხიმშიაშვილმა. ამ ლაშქრობის დროს დაზიანდა ეკლესიის კედლები და გუმბათი, თუმცა გადარჩა განძეულობა, რადგან ის დამალული იყო. აკეთის ეკლესია XIX საუკუნეში განაახლა გიორგი თავდგირიძემ. ეკლესია მოხატული იყო, მაგრამ XIX საუკუნეში რუს მღვდლებს კირით შეუთეთრებიათ. ეკლესია გაძარცვეს 1853, 1859 და 1873 წლებში. XX საუკუნის 50-იან წლებში გუმბათს საყრდენები გამოეცალა და ჩამოინგრა. ეკლესიის რეკონსტრუქცია მოხდა 2010-იან წლებში.

ზემო აკეთში 1899 წელს აშენებულ იქნა ეკლესია წმინდა გიორგის სახელზე. დარბაზული ეკლესია ნაგებია კარგად დამუშავებული ქვებით. ამჟამად ჩამონგრეულია ჭერი და აბსიდც. შემორჩენილია მხოლოდ გარე კედლები შესასვლელებითა და სარკმელებით. სამხრეთის კედელზე, შესასვლელის თავზე შემორჩენილია ჩუქურთმა.

==მოსახლეობა==
{| class="wikitable" style="text-align:right"
|-
! აღწერის წელი !! მოსახლეობა !! კაცი !! ქალი !! ზემო აკეთი  !! ქვემო აკეთი !! ჭანჭათი !! გაგური
|-
| 1883<ref>[https://dlib.rsl.ru/viewer/01003825016#?page=215 Кавказский календарь на 1885 год გვ. 215]</ref> || 1198 || || || || || ||
|-
| 1893<ref>[https://dlib.rsl.ru/viewer/01003825007#?page=340 Кавказский календарь на 1894 год გვ. 340]</ref> || {{ზრდა}} 1815 || ||  || || || ||
|-
| 1902<ref>[http://dlib.rsl.ru/viewer/01003824999#?page=395 «Кавказский календарь» на 1902 год: 57-й год - Тифлис, 1901]</ref> || {{ზრდა}} 4100 || 2095 || 2005 || || || ||
|-
| 1908<ref>[https://dlib.rsl.ru/viewer/01003824991#?page=484 Кавказский календарь на 1910 год]</ref> || {{ზრდა}} 4265 || 2138 || 2127 || || 1307 || 1206 || 310
|-
| [[საქართველოს მოსახლეობის საყოველთაო აღწერა 2002|2002]] || {{კლება}} 2203 || || || 408 || 843 || 669 || 283
|-
| [[საქართველოს მოსახლეობის საყოველთაო აღწერა 2014|2014]] || {{კლება}} 1534 || || || 267 || 587 || 499 || 181
|}

==ცნობილი ადამიანები==
*[[გიგო ერქომაიშვილი]] (დ. 1840, აკეთი) — ხალხური სიმღერების შემსრულებელი, ლოტბარი
*[[ვლასა მგელაძე]] (დ. 1868, ზომლეთი) — რევოლუციონერი, პოლიტიკოსი, დამფუძნებელი კრების წევრი
*[[ვალერიან შალიკაშვილი]] (დ. 1874, აკეთი) — მსახიობი, დრამატურგი
*[[გრიგოლ ცინცაბაძე]] (დ. 1879, ზომლეთი) — პოლიტიკოსი, დამფუძნებელი კრების წევრი
*[[ნოე ზომლეთელი]] (დ. 1880, ზომლეთი) — რევოლუციონერი, პოეტი, პედაგოგი
*[[სოლომონ ვადაჭკორია]] (დ. 1880, ჭანჭათი) — პოლიტიკოსი, დამფუძნებელი კრების წევრი
*[[ვლადიმერ გოგუაძე]] (დ. 1880, ჭანჭათი) — სამხედრო მოღვაწე, [[საქართველოს ეროვნული გმირი]]
*[[აპოლონ წულაძე]] (დ. 1884, ჭანჭათი) — მეფუტკრე, ეთნოგრაფი
*[[ვასილ წულაძე]] (დ. 1889, ჭანჭათი) — პოლიტიკოსი, დამფუძნებელი კრების წევრი
*[[სანდრო ეული]] (დ. 1890, ზომლეთი) — პოეტი
*[[ილარიონ მგელაძე]] (დ. 1890, აკეთი) — საბჭოთა მოღვაწე, რევოლუციონერი, ლიტერატორი, კრიტიკოსი, რეპრესირებული
*[[დიმიტრი მგელაძე]] (დ. 1891, აკეთი) — ენათმეცნიერი
*[[ნიკოლოზ თოხაძე]] (დ. 1901, აკეთი - 1975, პარიზი) ქართველი იუნკერი, საფრანგეთის უცხოური ლეგიონის პოლკოვნიკი.
*[[აკაკი მგელაძე (მსახიობი)|მგელაძე, აკაკი]] (დ. 1912, ზომლეთი) — მსახიობი
*[[არსენ წითლიძე]] (მუშაობდა აკეთში 1893-1897 წწ) — პედაგოგი, გურიის სახალხო ბიბლიოთეკის ერთ-ერთი დამაარსებელი.

== იხილეთ აგრეთვე ==
* [[აკეთის მაცხოვარი]]
* [[აკეთის წმინდა გიორგის ეკლესია]]

== ლიტერატურა ==
{{Commonscat|Aketi community}}
{{ქსე|1|248}}
* ''მურვანიძე-ვადაჭკორია ლ.'', „მასალები აკეთის თემის კულტურული და ეკონომიკური ცხოვრების ისტორიის შესახებ“ — თბილისი, 2008

==სქოლიო==
{{სქოლიო}}

[[კატეგორია:ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის ისტორიული სოფლები]]
[[კატეგორია:გურიის თემები]]