იხილეთ წყარო გვერდისთვის ქართლის სასპასპეტო

{{წყარო}}
'''ქართლის სასპასპეტო''' — ადმინისტრაციული ერთეული საქართველოში, მოიცავდა შიდა ქართლს, დაარსდა [[ფარნავაზ I|ფარნავაზ]] მეფის დროს.

[[მეფეთა ცხოვრება|„მეფეთა ცხოვრების“]] ცნობით, ქართლის სამეფოს დამაარსებელმა და მისმა პირველმა მმართველმა [[ფარნავაზ I|ფარნავაზ მეფემ]] ([[ძვ. წ. IV საუკუნე|ძვ. წ. IV საუკუნის]] ბოლო — [[ძვ. წ. III საუკუნე|ძვ. წ. III საუკუნის]] I ნახევარი) თავისი სამფლობელო გაყო ცხრა სამხედრო-ადმინისტრაციულ ერთეულად, აქედან რვა იყო [[საერისთავო]] ([[ერისთავი]]თ სათავეში) და ერთი [[სასპასპეტო]] ([[სპასალარი]]თ („სიფაჰსალარ“)/[[სპასპეტი]]თ („ერან სპაჰპატ“) სათავეში). სასპასპეტოს ტერიტორია, როგორც ყველაზე მთავარი ადმინისტრაციული ერთეულისა, მთლიანად მოიცავდა ისტორიული [[შიდა ქართლი]]ს რეგიონებს, მათ შორის, ცხინვალის რეგიონს. ფარნავაზ მეფის მიერ შექმნილმა სამხედრო-ადმინისტრაციულმა მოწყობამ პრაქტიკულად უცვლელი სახით იარსება მთელი [[ელინიზმის ეპოქა|ელინისტური ხანის]] (ძვ. წ. IV-ძვ. წ.I სს.) და [[ანტიკური ხანა|გვიანანტიკური პერიოდის]] (ახ. წ. I-IV სს.) განმავლობაში. მთელ ამ პერიოდში ცხინვალის რეგიონის ტერიტორია, რომელიც ქართლის სასპასპეტოში შედიოდა, ქართლის სამეფოს განუყოფელი ნაწილი იყო.

==ისტორია==
===პირველი ეტაპი===
თავდაპირველად ფარნავაზ მეფემ შემოიღო [[სპასპეტი]]ს წოდება, რომელმაც იხელმძღვანელა სპარსული ტრადიციებით და [[შიდა ქართლი]]ს ტერიტორიაზე დააარსა ერთი სასპასპეტო.
{{ციტირება|მაშინ ფარნავაზ უშიშ იქმნა ყოველთა მტერთა თჳსთაგან და მეფე იქმნა ყოველსა ქართლსა და ეგურსა ზედა. და განამრავლნა ყოველნი მჴედარნი ქართლოსიანნი, განაწესნა ერის-თავნი რვანი და სპასპეტი.

ერთი გაგზავნა მარგჳს ერის-თავად, და მისცა მცირით მთითგან, რომელ არს ლიხი, ვიდრე ზღუ[რ]ადმდე [ეგრისისა], რიონს ზემოთ. და ამან-ვე ფარნავაზ აღაშენნა ორნი ციხენი, შორაპანი და დიმნა.

და გაგზავნა მეორე კახეთისა ერის-თავად, და მისცა არაგჳთგან ვიდრე ჰერეთამდე, რომელ არს კახეთი და კუხეთი.

მესამე გაგზავნა ხუნანისა ერის-თავად, და მისცა ბერდუჯის მდინარითგან ვიდრე ტფილისამდე და გაჩიანთამდის, რომელ არს გარდაბანი.

მეოთხე გაგზავნა სამშჳლდის ერის-თავად, და მისცა სკჳრეთისა მდინარითგან ვიდრე მთამდე, რომელ არს ტაშირი და აბოცი.

მეხუთე გაგზავნა წუნდის ერის-თავად, და მისცა ფანვარითგან ვიდრე თავადმდე მტკურისა, რომელ არს ჯავახეთი და კოლა და არტანი.

მეექუსე გაგზავნა ოძრჴის ერის-თავად, და მისცა ტასისკარითგან ვიდრე არსიანთამდის, ნოსტის თავითგან ზღუამდის, რომელ არს სამცხე და აჭარა.

მეშჳდე გაგზავნა კლარჯეთის ერის-თავად, და მისცა არსიანითგან ზღუამდე. და მერვე, ქუჯი, იყო ერის-თავი ეგრისისა.

ხოლო ერთი დაადგინა სპასპეტად და მისცა ტფილისითგან და არაგჳთგან ვიდრე ტასისკარამდე და ფანვარადმდე, რომელ არს შიდა-ქართლი. და ესე სპასპეტი იყო შემდგომად-ვე წინაშე მეფისა, მთავრობით განაგებდის ყოველთა ერის-თავთა ზედა. ხოლო ამათ ერის-თავთა ქუეშე, ადგილთა და ადგილთა, განაჩინნა სპასალარნი და ათასის-თავნი, და მათ ყოველთაგან მოვიდოდა ხარკი სამეუფო და საერისთავო.

ესრეთ განაწესა ესე ყოველი ფარნავაზ მიმსგავსებულად სამეფოსა სპარსთასა.|||[http://www.amsi.ge/istoria/qc/qarTlis_cxovreba_1_3.html ლეონტი მროველი, ცხოვრება ქართველთა მეფეთა]}}

===მეორე ეტაპი===
მოგვიანებით, თამარ მეფის დროს მოხდა შიდა ქართლის სამ სასპასპეტოდ დაყოფა.
{{ციტირება|ხოლო ტაშის-კარსა და ლიხის მთას ქვეითი არაგვ-ტფილისამდე სამნი ესე სასპასპეტონი: მემარცხენე მუხრანისა, მემარჯვენე ქართლისა მეფისა თანა მყოფი, ტფილისს ზეით მტკვრის სამხრეთისა და თრიალეთი ფანავრამდე არნ წილი უფლოსისა, მცხეთოსის ძისა და უფლოსისაგან ეწოდა ზენა სოფლები შიდა-ქართლს, და ესენი პირველ იყო ერთ სასპასპეტო და ყოველთა ერისთავთა და სპასპეტთა ზედამხედველი. შემდგომად თამარ მეფისა, ქართლის ერისთავი სხვა, ქსნისა სხვა, და შემდომად განყოფისა ესრეთ სამ სადროშოდ იქმნა.|||ვახუშტი ბატონიშვილი, „საქართველოს გეოგრაფია“, 1904 წ., გვ. 125}}

აღნიშნულმა დაყოფამ იარსება ვახუშტი ბატონიშვილის დრომდე, რომელსაც თავის „საქართველოს გეოგრაფიაში“ აღწერილი აქვს სამივე სასპასპეტოს ტერიტორიული მოწყობა.

ერთი სასპასპეტო მდებარეობდა მტკვარსა და თრიალეთის ქედს შორის, ტაშისკარიდან თბილისამდე.

{{ციტატა|ხოლო არს მეოთხე სასპასპეტო ტფილისიდამ ვიდრე ტაშის-კარამდე, მეფისა თანამყოფნი და იმზღურების: აღმოსავლით, ლილოს საზღვრით, რომელი განვლის ხაზი შარობის ლილოსასა, აღმოსავლით სამხრით ლოჭინამდე, რომელსა ეწოდების ომანისხევი; მუნით განვლის სამგორსა და ჩადივარს შუა და მრავალწყაროსა და სათის-ჭალას შუა და მიადგების ბერთ-უბნის ღელესა. ხოლო ლილოდამ ჩრდილოთკენ მიადგების ხევძმარს და ხევძმარი მტკვარს მიადგების, და მტკვრის კიდე მცხათამდე; სამხრით ლოჭინისხევი, და გამოღმართ კრწანისის გორა, და სკვირეთის ჩრდილოთ კერძი სხალდიდამდე და სხალდიდიდამ დიდგორის მთამდე მიყოლით ერიქალის მთა, კლდეკარი, ერჯევანი, თორის მთა და გაყოლით ნარიანის ხაზი ტბის ყურამდე; ჩრდილოთ მტკვარი და დასავლით დამჩხერალოდამ სადგერსა და თორს შუა, ბაკულიანის მთამდე და ტბის-ყურამდე. ხოლო ტფილისის სამხრით ერთვის მტკვარს კრწანისის ხევი, დასავლეთიდამ კუმისისა და შინდისის მცირე მთებიდან გადმომდინარენი.}}

==ქართლის სპასპეტები==
* [[ფარნავაზ სპასპეტი]] — მოღვაწეობდა [[ფარსმან ქველი]]ს დროს.
* [[მაეჟან სპასპეტი]] — მოღვაწეობდა [[IV საუკუნე]]ში, [[ასფაგური|ასფაგურ მეფის]] დროს.
* [[საურმაგ სპასპეტი]] — მოღვაწეობდა [[V საუკუნე]]ში, [[მირდატ მეფე|მირდატ მეფისა]] და [[ვახტანგ გორგასალი]]ს მეფობის დროს.
* [[ჯუანშერ სპასპეტი]] — მოღვაწეობდა [[V საუკუნე]]ში, [[ვახტანგ გორგასალი]]ს მეფობის დროს.
* [[ევაგრე|ევაგრე სპასპეტი]] — მოღვაწეობდა [[VII საუკუნე]]ში, შიო მღვიმელისა და ფარსმან მეფის დროს.

== ლიტერატურა ==
{{ქსე|9|509|ფუტკარაძე ი.}}

==რესურსები ინტერნეტში==
*[http://www.library.court.ge/upload/qasais_I.pdf ჯავახიშვილი ივ., ქართული სამართლის ისტორია, წგნ. 1-2 (ნაკვ 1), ტფ., 1928.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190414033443/http://www.library.court.ge/upload/qasais_I.pdf |date=2019-04-14 }}
*[http://www.nplg.gov.ge/wikidict/index.php/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98 სპასალარი]

{{იბერიის საერისთავოები}}

[[კატეგორია:იბერიის საერისთავოები]]