აწრისხევი
| სოფელი | |||||
|---|---|---|---|---|---|
|
აწრისხევი Lua error: Cannot create process: proc_open(/dev/null): Failed to open stream: Operation not permitted | |||||
|
Lua error: Cannot create process: proc_open(/dev/null): Failed to open stream: Operation not permitted აწრისხევის ციხე | |||||
| |||||
| ქვეყანა |
{{ქვეყნის მონაცემები Lua error: Cannot create process: proc_open(/dev/null): Failed to open stream: Operation not permitted | ქვეყნის დროშა2 | name = Lua error: Cannot create process: proc_open(/dev/null): Failed to open stream: Operation not permitted | variant = | size = }} | ||||
| [[სპეციალური ერთეული (Lua error: Cannot create process: proc_open(/dev/null): Failed to open stream: Operation not permitted)|სპეციალური ერთეული]] | სამხრეთ ოსეთის დროებითი ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეული | ||||
| [[მუნიციპალიტეტი (Lua error: Cannot create process: proc_open(/dev/null): Failed to open stream: Operation not permitted)|მუნიციპალიტეტი]] | ერედვის მუნიციპალიტეტი | ||||
| თემი | ბელოთი | ||||
| შიდა დაყოფა | Lua error: Cannot create process: proc_open(/dev/null): Failed to open stream: Operation not permitted | ||||
| კოორდინატები | Lua error: Cannot create process: proc_open(/dev/null): Failed to open stream: Operation not permitted | ||||
| მმართველი | Lua error: Cannot create process: proc_open(/dev/null): Failed to open stream: Operation not permitted | ||||
| დაარსდა | Lua error: Cannot create process: proc_open(/dev/null): Failed to open stream: Operation not permitted | ||||
| პირველი ხსენება | [[Lua error: Cannot create process: proc_open(/dev/null): Failed to open stream: Operation not permitted]] | ||||
| ფართობი | Lua error: Cannot create process: proc_open(/dev/null): Failed to open stream: Operation not permitted | ||||
| ცენტრის სიმაღლე | 1320 მ | ||||
| ოფიციალური ენა | Lua error: Cannot create process: proc_open(/dev/null): Failed to open stream: Operation not permitted | ||||
| მოსახლეობა | Lua error: Cannot create process: proc_open(/dev/null): Failed to open stream: Operation not permitted | ||||
| სასაათო სარტყელი | Lua error: Cannot create process: proc_open(/dev/null): Failed to open stream: Operation not permitted | ||||
| სატელეფონო კოდი | Lua error: Cannot create process: proc_open(/dev/null): Failed to open stream: Operation not permitted | ||||
| საფოსტო ინდექსი | Lua error: Cannot create process: proc_open(/dev/null): Failed to open stream: Operation not permitted | ||||
| საავტომობილო კოდი | Lua error: Cannot create process: proc_open(/dev/null): Failed to open stream: Operation not permitted | ||||
| ოფიციალური საიტი | Lua error: Cannot create process: proc_open(/dev/null): Failed to open stream: Operation not permitted | ||||
| Lua error: Cannot create process: proc_open(/dev/null): Failed to open stream: Operation not permitted | |||||
[[:commons:Category:Lua error: Cannot create process: proc_open(/dev/null): Failed to open stream: Operation not permitted|Lua error: Cannot create process: proc_open(/dev/null): Failed to open stream: Operation not permitted]] ვიკისაწყობში | |||||
Lua error: Cannot create process: proc_open(/dev/null): Failed to open stream: Operation not permitted
აწრისხევი,[1][2] აწერისხევი — სოფელი საქართველოში, ერედვის მუნიციპალიტეტში, ბელოთის თემში.
ეტიმოლოგია
ვახუშტი ბატონიშვილთან მოიხსენიება როგორც აწერის ხევი. სოფლის სახელწოდება სიტყვა „აღწერა-აწერა“-დან უნდა მოდიოდეს. უწინ მოსახლეობის აღწერის დროს, როგორც ხეობის ზედა სოფლების მთავარი საკვანძო ადგილი, აქ თავს იყრიდა ყველა მონაცემი, ანუ იგი აწერის ადგილი (აწერის ხევი) იყო.[3] სერგი მაკალათიას მიხედვით, სოფელს ეწოდება აწრევი, ძველ სახელად კი მოყვანილი ჰყავს აწერი. ქეთევან გოდერძიშვილს წინანდელ სახელად მოჰყავს აწრი.[4] ოსურად ეწოდება Ацъырсхеу (აწირსხევ).[5]
გეოგრაფია
მდებარეობს მდინარე პატარა ლიახვის მარჯვენა ნაპირზე, გუდისის ქედის სამხრეთ კალთაზე. ზღვის დონიდან 1320 მეტრი, ცხინვალიდან (უახლოესი რკინიგზის სადგური) 18 კილომეტრი, გორიდან — 55 კილომეტრი.[6][7]
ისტორია
ვახუშტი ბატონიშვილის განმარტებით, „აწერის ხევი“ ძველთაგანვე ლიახვის ზედა წელის ცენტრი და მთავარი სიმაგრე იყო; აქ სამასამდე მოსახლე და ათეულობით გვარი ცხოვრობდა. ბოლოს იგი ბელოთის შემდეგ ხეობის ზედაწელის ერთადერთი ქართული სოფელი იყო. მძიმე საცხოვრებელი პირობებისა და ოსური ეთნოსის ექსპანსიის გამო სოფელი თანდათან იცლებოდა ქართველებისგან. 2008 წლის ომამდე აქ სულ 14–15 ოჯახი ცხოვრობდა. ძირითადად — ასკილაშვილები, მარიამიძეები, ვაზაგაშვილები[4] და ინაურები. ეს უკანასკნელნი აქ ამავე ხეობის სოფელ ინაურიდან არიან ჩამოსულნი.[3]
XIV საუკუნეში აწრისხევი მეფე ვახტანგ III-მ უწყალობა ქსნის ერისთავს შალვა ქვენიფნეველს. XVIII საუკუნეში შანშე ქსნის ერისთავმა აქ ციხე ააგო, რომელიც ყიზილბაშთა წინააღმდეგ ბრძოლის ერთ-ერთი დასაყრდენი გახდა და ქართლის დაცვის საქმეში მნიშვნელოვან როლს ასრულებდა. აწრისხევი, ისევე როგორც მთლიანად ხეობა, XVIII საუკუნის 80-იან წლებამდე ქსნის ერისთავებს ეკუთვნოდათ. 1777 წელს ერისთავთა ურჩობის გამო ხეობა იულონ ბატონიშვილის გამგებლობაში გადავიდა.[7]
1910 წლის „კავკასიის კალენდრის“ მიხედვით, შედიოდა რუსეთის იმპერიის თბილისის გუბერნიის გორის მაზრის მთიანი ოსეთის მონაკვეთში.[8] საქართველოს სსრ ადმინისტრაციული დაყოფით — სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის ცხინვალის რაიონის ბელოთის სოფსაბჭოში.[6] 1991 წელს ცხინვალის რაიონი გაუქმდა და შეუერთდა გორის რაიონს. 2006 წლიდან ერედვის მუნიციპალიტეტშია.
2008 წლის რუსეთ-საქართველოს ომის დროს რუსეთის ვერტმფრენები პირველად 9 აგვისტოს გამოჩნდნენ, შემდეგ სოფელში შევიდნენ რუსი და ოსი სამხედროები. ამას მოჰყვა ადგილობრივთა დაშინება, სროლა, დევნა, მათი სახლების ძარცვა, საქონლისა და ფრინველის დატაცება და კარმიდამოს გადაწვა და, საბოლოოდ, მოსახლეობის დევნილად ქცევა.[9] ამავე წლიდან ოკუპირებულია რუსეთის ფედერაციის მიერ,[10] სოფელს დე ფაქტოდ აკონტროლებს სეპარატისტული სამხრეთ ოსეთის რესპუბლიკა.
მოსახლეობა
| წელი | მოსახლეობა | კაცი | ქალი | ეთნოსი |
|---|---|---|---|---|
| 1908[8] | 101 | ქართველები | ||
| 1939[11] | ფაილი:Increase2.svg 217 | 119 | 98 | |
| 1970[11] | ესკიზის შექმნის შეცდომა: 51 | 23 | 28 | ქართველი |
| 1979[11] | ესკიზის შექმნის შეცდომა: 45 | 20 | 25 | ქართველი |
| 1989[11] | ესკიზის შექმნის შეცდომა: 43 | 19 | 24 | ქართველი (58%) ოსი (39%) |
| 2002[12] | ესკიზის შექმნის შეცდომა: 18 | 9 | 9 | ოსი (61%) ქართველი (39%) |
ეკონომიკა
საბჭოთა პერიოდში შედიოდან ერედვის მერძევეობა-მებოსტნეობის საბჭოთა მეურნეობაში.[6] სოფლის მეურნეობის მეწინავე დარგია მეცხოველეობა.[7]
ღირსშესანიშნაობები
სოფლის განაპირას, დასავეთით, მაღალ გორაკზე, დგას IX-X საუკუნეების მარიამის ერთნავიანი ეკლესია. გადამხურავი კამარა ეყრდნობა პილასტრების ერთ წყვილზე ამოყვანილ საბჯენ თაღს, დასავლეთით — კრონშტეინებზე ამოყვანილ კედლის თაღს. ინტერიერი შელესიალია, საინტერესოდ არის გადაწყვეტილი სწორკუთხა საკურთხეველი. იგი ეკლესიის ისატაკის დონეზე ერთი საფეხურით მარალია, გადახურულია კონქით და ძირითადი მოცულობისაგან სამთაღიანი ქვის კანკელით არის გამოყოფილი. ინტერიერი ნათდებოდა 3 სარკმლით — აღმოსავლეთიდან, დასავლეთიდან და სამხრეთიდან. ერთადერთი, არქიტრავით გადახურული კარი დასავლეთიდან აქვს. ეკლესია ნაგებია უხეშად დამუშავებული ქვის სწორი რიგებით, გადახურულია ქვის ფილებით. ფასადები სადაა. ამ ტიპის ეკლესიები ძირითადად გავრცელებული იყო შიდა ქართლის მთიან რაიონებში და ხევში. გვხვდება აგრეთვე ქვემო ქართლში, სვანეთსა და კახეთში.[7]
იქვე ახლოს დგას 1899 წელს აგებული ღვთისმშობლის დარბაზული ეკლესია. იქ მარიამიძეები ლოცულობდნენ. გვიან შუა საუკუნეებს განეკუთვნება ლომისის წმინდა გიორგის ეკლესია. სოფლის სამხრეთ-აღმოსავლეთით ოთხ კილომეტრში მდებარეობს ჭრიის ციხე ეკლესიით და სამრეკლოს ნაშთით. სოფლის მიმდებარე ტერიტორიაზე უამრავი ნამოსახლარია.[3]
მდინარე პატარა ლიახვის მარჯვენა მხარეს, მაღალი ქედის ფერდობზე დგას აწრისხევის ციხე (XVII–XVIII სს.), რომლის შესადარი ციხე ამ ხეობაში არ შემონახულა. გალავანი ნაშენია ადგილობრივი ქვის თანაბარი ზომის კვადრებით.ციხის გალავანი, გარდა სამხრეთი კედლისა, მიწასთან არის გასწორებული. ციხის შიდა ტერიტორიაზე მრავალი ნაგებობის ნაშთია, რომელთა გეგმის დადგენა გათხრის გარეშე შეუძლებელია. გალავნის დასავლეთით, უკიდურეს ზედა ნაწილში, კედელზე მიშენებული სწორკუთხა შენობის ნაშთია, რომლის დასავლეთ კედელში ბუხარია შემორჩენილი.
სოფლის სიახლოვეს დგას ასევე აწრისხევის კოშკი.
რეკომენდებული ლიტერატურა
- ზაქარაია პ., ლარგვისის არქიტექტურული ანსამბლი // ს. ჯანაშიას სახელობის საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმის მოამბე, 1956.
- Шмерлинг Р. О., Закарая П. П., Три неизвестных памятника // „მაცნე“. ისტორიის, არქეოლოგიის, ეთნოგრაფიისა და ხელოვნების ისტორია, 1971, № 2.
სქოლიო
- ↑ თარგი:სგსოლ
- ↑ თარგი:სგსოლ
- ↑ 3.0 3.1 3.2 პატარა ლიახვის ხეობა // ლიახვის ხეობა : ჟურნ., თარგი:ადგილის მითითება ბიბლიობმულებში: „კოლორი“, დეკემბერი, 2020, № 9, გვ. 29.
- ↑ 4.0 4.1 გოდერძიშვილი ქ., ცხინვალის რეგიონის გეოგრაფიული სახელები, თარგი:ადგილის მითითება ბიბლიობმულებში: „უნივერსალი“, 2015. — გვ. 20.
- ↑ თარგი:რუსული წიგნი
- ↑ 6.0 6.1 6.2 ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 2, თარგი:ადგილის მითითება ბიბლიობმულებში, 1977. — გვ. 76.
- ↑ 7.0 7.1 7.2 7.3 გვასალია ჯ., ზაქარაია პ., ენციკლოპედია „საქართველო“, ტ. 1, თარგი:ადგილის მითითება ბიბლიობმულებში, 1997. — გვ. 271.
- ↑ 8.0 8.1 თარგი:კავკასიის კალენდარი
- ↑ ხიდაშელი თ., აგვისტოს ნანგრევებში, თარგი:ადგილის მითითება ბიბლიობმულებში, 2009. — გვ. 143–145.
- ↑ რუსეთის ფედერაციის მიერ საქართველოს ტერიტორიების ოკუპაციის შესახებ. matsne.gov.ge (28 აგვისტო, 2008). ციტირების თარიღი: 8 ოქტომბერი, 2019.
- ↑ 11.0 11.1 11.2 11.3 თარგი:საკავშირო აღწერები სამხრეთ ოსეთში
- ↑ თარგი:სახელმწიფო აღწერა 2002
Lua error: Cannot create process: proc_open(/dev/null): Failed to open stream: Operation not permitted
.svg){kind=link}
.svg){kind=link}
